Эсперанто е Ӏэспэранто (эсп. Esperanto) — анахь зэлъашӀэрэ искусственнэ плановэ бзэу варшавскэ лингвистэу ыкӀи окулистэу Лазарь (Людвик) Маркович Заменгоф ыусыгъэр[8] 1887-рэ илъэсыр ары, илъэсипшӀ Ӏоф ышӀагъэу. ЗэкӀэ лъэпкъым ицӀыфхэм зэрэгущыӀэн пае шӀыгъэ.

1878-рэ илъэсым Заменгоф ипроектэу «Lingwe uniwersala» зыфиӀорэр икъоу ыухыгъагъ. Тыгъэгъазэм и 17-м гимназием щыригъэджэгъэгъэ иныбджэгъухэм аригъэшӀыгъ бзэр зэрэзэхилъхьагъэр, ау а уахътэм ар иныбжькӀэ джыри цӀыкӀугъ иӀофшӀагъэ къыхиутынэу. Апэрэ тхылъэу эсперантымкӀэ къыдагъэкӀыгъагъэм зыфиӀорэр «Lingvo internacia. Antaŭparolo kaj plena lernolibro» («Международный язык. Предисловие и полный учебник»). Заменгоф псевдонимэу зыфишӀыгъагъэу Эсперанто (Esperanto, гущыӀэпэ гущыӀэу къэплъытэмэ — «Надеющийся») зыфиӀорэр бзэм ыцӀэу псынкӀэ дэдэу хъугъэ.

Эсперанто бзэм, нэмыкӀ плановэ бзэ пчъагъэмэ афэдэу, нэшанэу хэлъхэр:

грамматикэ къызэрыкӀуагъэм ыкӀи хэукъоныгъэ зэрэщымыӀэм къыхэкӀэу еджэгъуаеу зэрэщымытыр, анахьэу пэублэ лъэхъаным;
лъэпкъынчъагъ (лъэпкъ горэм емыпхыгъэу), нэмыкӏэу къэпӏощтмэ, эсперанто хэгъэгу, культур е лъэпкъ горэм епхыгъэп.

Эсперантия («Эсперанто хэгъэгу», дунаим икъэралыгъо 120-рэ) — эсперантобзэкӀэ гущыӀэхэрэ цӀыфхэм язэгухьаныгъэ ыкӀи якультурэ, а бзэр зыщагъэфедэрэ чӀыпӀэхэм ыкӀи учреждениехэм зы къэралыгъоу зэу афэдэу зэраджэхэрэ термин. Эсперантобзэр зыгъэфедэрэ цӀыфхэм эсперантист е эсперантогущыӀэ (нахь макӀэу — эсперантофон) аӀо. Джыдэдэм дунаим эсперантобзэкӀэ гущыӀэрэ цӀыфхэр, зэфэшъхьафэу къалъытэхэзэ, минишъэм къыщегъэжьагъэу миллионитӀум нэс мэхъух, ахэм ащыщэу нэбгырэ минитӀумэ эсперантор яныдэлъфыбз.

Этимологиер

ГущыӀэм илъапсэр францибзэм «espérer» (гугъэ) гущыӀэм къикӀыр.

Тхэпкъылъэм иджыныр

Эсперанто тхэпкъылъэр латиныбзэм тетэу зэхагъэуцуагъ. Алфавитым хэтхэр 28-рэ: A, B, C, Ĉ, D, E, F, G, Ĝ, H, Ĥ, I, J, Ĵ, K, L, M, N, O, P, R, S, Ŝ, T, U, Ŭ, V, Z, ахэр мэкъэ 28-мэ афэшъуашэх — мэкъэзещэ тфымэ, мэкъэзещэ ныкъомэ ыкӀи мэкъэзэгъышъо 21-мэ.

Хьарыф пэпчъ зы макъэ къырегъэкӀы (фонематическэ тхыкӀ). Хьарыфым икъеджэкӀэ гущыӀэм зэрэрыт чӀыпӀэм елъытыгъэп (ащ дакӀоу гущыӀэм ыкӀэ ит макъэ зэхэшӀыкӀыгъэхэр макъэ дэгухэу мэхъухэрэп, макъэзещэ ударэнчъэхэр редуцировать ашӀыхэрэп).

Бзэхабз

Эсперантым играмматикэ хэукъоныгъэ зыхэмылъ шапхъэ шъхьаӀэ 16-у къэпӀотэн плъэкӀыщт (ащ фэдиз шапхъэ шъхьаӀэ ары эсперантымкӀэ апэрэ учебникым зэрэитэгъагъэр), тхэнымкӀэ фонематическэ алфавит (ары зыкӀаӀорэр, гущыӀэм итхыкӀэрэ къызэрэӀорэмрэ зы мэнэ зырыз фэуцугъэу зэпэӀуигъэуцоу зэрэщытыр) латин лъапсэ иӀэу агъэфедэ. Бзэр зэтегъэпсыхьагъэу щыт: гущыӀэ лъапсэ пэпчъ иухыкӀэ иӀ: гущыӀэм пае, -o ыухыгъэу щыт пкъыгъуацӀэхэр, -a ыухыгъэу щыт плъышъуацӀэхэр, -i ыухыгъэу щыт глаголхэр мыгъэнэфэгъэ шъуашэм итыхэу, -e — ыухыгъэу щыт наречие къыхэкӀыгъэхэр.