Cứu quốc (báo)

Cứu quốc

Báo Cứu quốc số 36 ra ngày 5 tháng 9 năm 1945. Tờ báo có đăng tải toàn văn Tuyên ngôn độc lập của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.
Hình thức	Báo giấy
Chủ sở hữu	Việt Nam Độc lập Đồng minh Hội (1942–1951) Mặt trận Liên Việt (1951–1955) Mặt trận Tổ quốc Việt Nam (1955–1977)
Người sáng lập	Trường Chinh
Nhà xuất bản	Tổng bộ Việt Minh
Tổng biên tập	Kỳ Phương (1961–1964)
Thành lập	25 tháng 1 năm 1942
Khuynh hướng chính trị	Chủ nghĩa cộng sản Chủ nghĩa dân tộc
Ngôn ngữ	Tiếng Việt
Đình bản	Tháng 3 năm 1977
Trụ sở	Thay đổi nhiều lần
Quốc gia	Liên bang Đông Dương (1942–1945) Việt Nam Dân chủ Cộng hòa (1945–1976) Việt Nam (1976–1977)
Báo chị em	Việt Nam độc lập Cờ giải phóng Giải phóng

Báo Cứu quốc là cơ quan ngôn luận của Việt Nam Độc lập Đồng minh Hội (Việt Minh), ra đời năm 1942. Báo được xuất bản trong thời kỳ trước Cách mạng Tháng Tám, trải qua hai cuộc chiến tranh Đông Dương, và đến năm 1977 thì được hợp nhất với báo Giải phóng thành báo Đại Đoàn Kết. Khi Mặt trận Việt Minh thống nhất với Mặt trận Liên Việt, báo Cứu quốc trở thành cơ quan ngôn luận của Mặt trận Liên Việt, và sau đó là của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam.

Báo Cứu quốc do Trường Chinh trực tiếp phụ trách từ năm 1942 đến năm 1944 và từ năm 1944 do Xuân Thủy làm Chủ nhiệm kiêm Chủ bút. Trong giai đoạn hoạt động chống Pháp, báo đã chuyển qua nhiều địa điểm ở miền Bắc Việt Nam. Đến khi Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thành công, tờ báo này dời trụ sở về Hà Nội và bắt đầu hoạt động công khai trên khắp cả nước. Nhiều văn kiện quan trọng của Việt Nam đã từng được đăng trên Cứu quốc, trong đó có bản Tuyên ngôn độc lập.

Bối cảnh

Trước khi có báo Cứu quốc, Việt Nam Độc lập Đồng minh đã xuất bản báo Việt Nam độc lập do lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc thành lập. Mùa thu năm 1941, Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương chủ trương xuất bản một tờ báo làm cơ quan ngôn luận của Mặt trận Việt Nam Độc lập Đồng minh, phát hành rộng rãi trong các tổ chức của mặt trận. Hội nghị cán bộ do Xứ ủy Bắc Kỳ triệu tập, họp trong 3 ngày 25, 26 và 27 tháng 9 năm 1941 về việc vận động quần chúng, tổ chức công tác lấy tin và viết tờ báo.

Lịch sử

Giai đoạn 1942–1945

Ngày 25 tháng 1 năm 1942, báo Cứu quốc xuất bản số đầu tiên tại một ngôi chùa cổ ở thôn Xuân Kỳ, tổng Phủ Lỗ, huyện Kim Anh, tỉnh Phúc Yên (nay thuộc xã Sóc Sơn, Hà Nội). Báo có tư cách là Cơ quan cổ động của Việt Minh; từ số 7, ngày 15 tháng 7 năm 1943 được bổ sung là cơ quan tuyên truyền cổ động của Việt Nam Độc lập Đồng minh. Báo tuyên bố: “Trước cảnh tượng nước mất nhà tan thê thảm, Cứu Quốc - cơ quan cổ động của Việt Nam Độc lập Đồng minh ra đời, thống thiết kêu gọi đồng bào mau hợp sức cùng lòng đánh đuổi Pháp - Nhật, rửa nhục cho non sông, đưa Tổ quốc tới bến vinh quang độc lập”. Trên danh nghĩa, đây là cơ quan của Tổng bộ Việt Minh dưới sự chỉ đạo của Ban Tuyên truyền cổ động Trung ương. Báo được phát hành cho khu vực từ Thanh, Nghệ, Tĩnh trở ra. Ban Biên tập ngoài Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam Trường Chinh – người trực tiếp phụ trách tờ báo từ năm 1942 đến năm 1944 – còn có Lê Quang Đạo và Lê Toàn Thư. Thời điểm này không tổ chức thành tòa soạn và biên tập, mà từng kỳ cho giao thông mang bài vở, tin tức đến nhà in để nhà in tự ý trình bày thành các trang báo. Từ năm 1944 nhà báo Xuân Thủy ra tù được giao phụ trách báo, làm Chủ nhiệm kiêm Chủ bút, sau đó có thêm Phạm Văn Hảo và Trần Huy Liệu cũng ở nhà tù ra, bước đầu hình thành mô hình tòa soạn. Đến ngày 10 tháng 10 năm 1942, Trung ương Đảng xuất bản thêm báo Cờ giải phóng, cũng do Trường Chinh phụ trách.

Báo Cứu quốc xuất bản trong hoàn cảnh bí mật được 30 số, trong đó năm 1942–1943 là 9 số, năm 1944 là 9 số và năm 1945 là 12 số. Số báo thứ 30 ra ngày 16 tháng 8 năm 1945. Trong thời kỳ này, cơ quan báo phải chuyển địa điểm nhiều lần: Kim Anh (Phúc Yên), Thuận Thành, Tiên Du (Bắc Ninh), Hạ Dương, Trâu Quỳ (Gia Lâm), chùa Thầy (Sài Sơn, Quốc Oai, Sơn Tây), Vạn Phúc (Hà Đông), Thu Quế (Song Phượng, Đan Phượng, Hà Đông). Báo đăng các bài thơ, ca dao ủng hộ cách mạng cùng các tranh vẽ đả kích Nhật–Pháp. Trong giai đoạn tiền khởi nghĩa, báo thường xuất bản bốn trang, khổ 27 x 38 cm bằng nhiều loại giấy khác nhau: Giấy dó, giấy bản, đôi khi là giấy "nhật trình", giấy "tàu bạch", số lượng in 500–1.000 bản, chủ yếu là in li tô.

Giai đoạn 1945–1954

Thẻ nhà báo của báo Cứu quốc vào đầu năm 1948

Từ số 31 ra ngày 24 tháng 8 năm 1945, báo chuyển về Hà Nội xuất bản công khai, đặt trụ sở tại nhà số 114 phố Hàng Trống–nay là số 44 Lê Thái Tổ, tòa soạn báo Hà Nội Mới. Đây cũng là trụ sở liên lạc của Tổng bộ Việt Minh. Ban đầu báo ra ba ngày một số, về sau mới phát hành hàng ngày. Nhiều văn kiện quan trọng của Việt Nam đã từng được đăng trên Cứu quốc như Tuyên ngôn độc lập năm 1945, bản dự thảo Hiến pháp đầu tiên của Quốc hội nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa năm 1946, hay lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Trong hơn một năm, từ số 36 đến số 434 (13 tháng 12 năm 1946), Hồ Chí Minh đã gửi đăng 149 bài viết trên tờ Cứu quốc, trong đó có những nội dung như "Thực lực mạnh, ngoại giao sẽ thắng lợi. Thực lực là cái chiêng mà ngoại giao là cái tiếng. Chiêng có to tiếng mới lớn" (số 128, ngày 28 tháng 12 năm 1945) hay "Đồng bào Nam Bộ là dân nước Việt Nam. Sông có thể cạn, núi có thể mòn, song chân lý đó không bao giờ thay đổi!” (số 255, 1 tháng 6 năm 1946).

Do tính chất và tình hình của cuộc chiến chống Pháp, tòa soạn báo liên tục di chuyển địa điểm qua các tỉnh khác nhau như Phú Thọ, Tuyên Quang, Bắc Kạn, Thái Nguyên. Ở thời điểm từ tháng 3 đến tháng 6 năm 1947 khi đóng tại xã Hợp Thành, huyện Sơn Dương, Tuyên Quang, tòa soạn báo chỉ gồm 20 người. Báo tiếp tục ra đều đặn, phát triển ra các liên khu theo tiến trình cuộc chiến. Tháng 3 năm 1951, khi Mặt trận Việt Minh thống nhất với Mặt trận Liên Việt, báo Cứu quốc trở thành cơ quan ngôn luận của Mặt trận Liên Việt. Sau chiến thắng trước quân Pháp, từ tháng 10 năm 1954, báo Cứu quốc từ báo hằng ngày chuyển thành báo tuần, báo Nhân Dân từ báo tuần chuyển sang báo ngày.

Giai đoạn 1954–1977

Ngày 16 tháng 10 năm 1954, báo Cứu Quốc ra số mừng Ngày tiếp quản Thủ đô và chuyển vào số 66 phố Bà Triệu. Tháng 9 năm 1955, Đại hội Mặt trận Dân tộc thống nhất họp đổi tên Mặt trận Liên Việt thành Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Báo Cứu quốc trở thành cơ quan ngôn luận của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, với Trần Phong làm Tổng biên tập. Trong giai đoạn chiến tranh chống Mỹ, báo tiếp tục tuyên truyền đường lối chiến lược của Đảng Cộng sản, bao gồm những nội dung Đại hội III của Đảng (1960), Hội nghị chính trị đặc biệt (1964) hay bản Di chúc của Hồ Chí Minh (1969). Năm 1964, một đoàn cán bộ từ Hà Nội với Tổng Biên tập báo Cứu quốc Trần Phong vào miền Nam xây dựng Báo Giải phóng. Ngày 2 tháng 5 năm 1975, báo Cứu quốc ra số đặc biệt 3744 mừng sự kiện 30 tháng 4, thống nhất đất nước.

Số báo cuối cùng của tờ Cứu quốc là số 3855, ra ngày 28 tháng 1 năm 1977. Đến tháng 3 cùng năm, sau khi Mặt trận Tổ quốc Việt Nam hợp nhất với Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam, hai báo Cứu quốc và Giải phóng cũng hợp nhất lấy tên là báo Ðại Ðoàn Kết.

Người phụ trách

• Trường Chinh (1942–1944)
• Xuân Thủy, Chủ nhiệm kiêm Chủ bút (1944–1950), Chủ nhiệm (1950–1961)
• Nguyễn Thành Lê, Chủ bút (1950–1954)
• Nguyễn Ngọc Kha, Chủ bút (1954–1961)
• Trần Phong, Tổng biên tập (1961–1964)

Xem thêm

• Danh sách báo chí Việt Nam

Đọc thêm

• Hendrich, Béatrice (2023). Female Fighters in Armed Conflict: Listening to Their Own Stories [Những nữ chiến binh trong xung đột vũ trang: Lắng nghe câu chuyện của chính họ] (bằng tiếng Anh). Taylor & Francis. ISBN 978-1-000-92423-7.
• Marr, David G. (ngày 15 tháng 4 năm 2013). Vietnam: State, War, and Revolution (1945–1946) [Việt Nam: Nhà nước, Chiến tranh, và Cách mạng (1945–1946)] (bằng tiếng Anh). Nhà xuất bản Đại học California. ISBN 978-0-520-27415-0.
• Marr, David G. (tháng 9 năm 2023). Vietnam: The Quest for Power [Việt Nam 1945: Sự tìm kiếm quyền lực] (bằng tiếng Anh). Nhà xuất bản Đại học California. ISBN 978-0-520-92039-2.
• Đào Duy Quát (chủ biên) (2013). Lịch sử báo chí cách mạng Việt Nam 1925-2010. Hà Nội: Nhà xuất bản Chính trị quốc gia.

Liên kết ngoài

• Đại Đoàn Kết tại Từ điển bách khoa Việt Nam
• Lưu trữ báo Cứu quốc (1945–1955) tại Thư viện Quốc gia Việt Nam