กระทรวงศึกษาธิการ (ประเทศไทย)

กระทรวงศึกษาธิการ

Ministry of Education
เครื่องหมายราชการ ตราเสมาธรรมจักร
ตราพระเพลิงทรงระมาด (ตราเดิม)
วังจันทรเกษม ที่ทำการปัจจุบันของกระทรวง
ภาพรวมกระทรวง
ก่อตั้ง	1 เมษายน พ.ศ. 2435 (2435-04-01)
กระทรวงก่อนหน้า	กระทรวงธรรมการ
ประเภท	กระทรวง
เขตอำนาจ	ทั่วราชอาณาจักร
สำนักงานใหญ่	เลขที่ 319 วังจันทรเกษม ถนนราชดำเนินนอก แขวงดุสิต เขตดุสิต กรุงเทพมหานคร 10300
คำขวัญ	เรียนดี มีคุณธรรม
บุคลากร	702,859 คน (พ.ศ. 2565)
งบประมาณต่อปี	354,996,536,500 บาท (ปีงบประมาณ 2569)
รัฐมนตรี	นฤมล ภิญโญสินวัฒน์, รัฐมนตรีว่าการ
รัฐมนตรีช่วย	องอาจ วงษ์ประยูร, รัฐมนตรีช่วยว่าการ
ฝ่ายบริหารกระทรวง	สุเทพ แก่งสันเทียะ, ปลัดกระทรวง วรัท พฤกษาทวีกุล, รองปลัดกระทรวง สุรศักดิ์ อินศรีไกร, รองปลัดกระทรวง วีระ แข็งกสิการ, รองปลัดกระทรวง
ต้นสังกัดกระทรวง	รัฐบาลไทย
ลูกสังกัดกระทรวง	ดูในบทความ
เว็บไซต์	เว็บไซต์อย่างเป็นทางการ

กระทรวงศึกษาธิการ เป็นหน่วยงานราชการส่วนกลางประเภทกระทรวงของไทย มีหน้าที่ส่งเสริมการศึกษาให้กับประชาชนอย่างทั่วถึงและเท่าเทียม สร้างความเสมอภาคและโอกาสทางการศึกษา ส่งเสริมให้หน่วยงานต่าง ๆ ได้มีส่วนร่วมทางการศึกษา ส่งเสริมการศึกษาวิชาชีพ ให้เอกชนมีส่วนร่วมในการศึกษา เน้นให้นิสิตนักศึกษามีโอกาสศึกษาต่อสูงขึ้นทั้งในท้องถิ่นและสถาบันเปิด เน้นการเรียนรู้ตลอดชีวิต ให้บริการแก่สังคม พัฒนาบุคลากรทางการศึกษา ส่งเสริมผู้ที่มีความสามารถพิเศษให้ได้เรียนและแสดงออกในทางที่เหมาะสม

ประวัติ

ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้มีการก่อตั้ง กระทรวงธรรมการ ขึ้นเพื่อทำหน้าที่ดูแลศาสนา การศึกษา การพยาบาล และพิพิธภัณฑ์ เมื่อวันที่ 1 เมษายน พ.ศ. 2435 ซึ่งกระทรวงธรรมการมีการเปลี่ยนชื่อไปมาหลายครั้งระหว่างชื่อ กระทรวงศึกษาธิการ อย่างไรก็ตาม ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2484 ก็ได้ใช้ชื่อว่า กระทรวงศึกษาธิการ ตั้งแต่นั้นมา โดยมีที่ทำการอยู่ที่วังจันทรเกษมจนถึงปัจจุบัน วันที่ 1 ตุลาคม 2568 ดร.สุเทพ แก่งสันเทียะ เป็นปลัดกระทรวง ดร.วีระ แข็งกสิการ เป็นรองปลัดกระทรวง ดร.วรัท พฤกษาทวีกุล เลขาธิการสำนักงานลูกเสือแห่งชาติ เป็นรองปลัดกระทรวง ดร.สุรศักดิ์ อินศรีไกร เป็นรองปลัดกระทรวง

รัฐมนตรี

รายชื่อ	เริ่มดำรงตำแหน่ง	หน่วยงานที่กำกับดูแล	พรรคการเมือง
นฤมล ภิญโญสินวัฒน์	30 มิถุนายน พ.ศ. 2568 (ครม. 64 และ 65)	สำนักงานปลัดกระทรวงศึกษาธิการ สำนักงานเลขาธิการสภาการศึกษา สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน สำนักงานคณะกรรมการการอาชีวศึกษา กรมส่งเสริมการเรียนรู้ สำนักงานคณะกรรมการส่งเสริมสวัสดิการและสวัสดิภาพครูและบุคลากรทางการศึกษา	กล้าธรรม
องอาจ วงษ์ประยูร	19 กันยายน พ.ศ. 2568 (ครม. 65)	สำนักงานเลขาธิการคุรุสภา สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี โรงเรียนมหิดลวิทยานุสรณ์ สถาบันทดสอบทางการศึกษาแห่งชาติ (องค์การมหาชน) สำนักงานลูกเสือแห่งชาติ สำนักงานรับรองมาตรฐานและประเมินคุณภาพการศึกษา (องค์การมหาชน)

หน่วยงานในสังกัด

ส่วนราชการ

• สำนักงานรัฐมนตรี
• สำนักงานปลัดกระทรวงศึกษาธิการ
• สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน
• สำนักงานคณะกรรมการการอาชีวศึกษา
• สำนักงานเลขาธิการสภาการศึกษา
• กรมส่งเสริมการเรียนรู้

องค์การมหาชน

แบ่งเป็นองค์การมหาชนที่จัดตั้งตามพระราชบัญญัติองค์การมหาชน พ.ศ. 2542 จำนวน 3 แห่ง และองค์การมหาชนที่จัดตั้งตามพระราชบัญญัติเฉพาะ จำนวน 3 แห่ง

• องค์การมหาชนตามพระราชบัญญัติองค์การมหาชน พ.ศ. 2542
  • โรงเรียนมหิดลวิทยานุสรณ์
  • สถาบันทดสอบทางการศึกษาแห่งชาติ (องค์การมหาชน)
  • สำนักงานรับรองมาตรฐานและประเมินคุณภาพการศึกษา (องค์การมหาชน)
• องค์การมหาชนตามพระราชบัญญัติเฉพาะ
  • คุรุสภา
  • สำนักงานคณะกรรมการส่งเสริมสวัสดิการและสวัสดิภาพครูและบุคลากรทางการศึกษา (สกสค.)
  • สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี (สสวท.)
  • สำนักงานลูกเสือแห่งชาติ

หน่วยงานในอดีต

• กรมธรรมการ (หน่วยงานในสมัยที่เป็นกระทรวงธรรมการ ต่อมาเปลี่ยนชื่อเป็น กรมการศาสนา)
• กรมศึกษาธิการ (หน่วยงานในสมัยที่เป็นกระทรวงธรรมการ)
• กรมมหาวิทยาลัย ต่อมายกฐานะเป็นทบวงมหาวิทยาลัย และสำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา ปัจจุบันยุบรวมเข้ากับกระทรวงวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีและสำนักงานคณะกรรมการวิจัยแห่งชาติ จัดตั้งเป็นกระทรวงการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม
• กรมวิชาการ ปัจจุบันลดฐานะเป็น สำนักวิชาการและมาตรฐานการศึกษา สังกัด สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน
• กรมวิสามัญศึกษา มีหน้าที่จัดการศึกษาตั้งแต่มัธยมศึกษาปีที่ 1-5 ภายหลังยุบรวมกับกรมสามัญศึกษา
• กรมการฝึกหัดครู ต่อมาเปลี่ยนชื่อเป็นสำนักงานสภาสถาบันราชภัฏ
• กรมพลศึกษา ปัจจุบันย้ายไปสังกัดกระทรวงการท่องเที่ยวและกีฬา
• สำนักงานสภาสถาบันราชภัฏ ปัจจุบันคือมหาวิทยาลัยราชภัฏทั้ง 39 แห่ง
• กรมการศาสนา เดิม ออกเป็น 2 ส่วน คือ กรมการศาสนาสังกัดกระทรวงวัฒนธรรม และสำนักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติ
• กรมศิลปากร ย้ายไปสังกัดกระทรวงวัฒนธรรม
• สำนักงานคณะกรรมการวัฒนธรรมแห่งชาติ เดิมคือกองวัฒนธรรมสังกัดสำนักงานปลัดกระทรวงศึกษาธิการ ย้ายไปสังกัด กรมส่งเสริมวัฒนธรรม กระทรวงวัฒนธรรม
• สถาบันระหว่างประเทศเพื่อการค้าและการพัฒนา (องค์การมหาชน) ย้ายไปสังกัดกระทรวงพาณิชย์

ตรากระทรวง

เมื่อวันที่ 1 เมษายน พ.ศ. 2435 ในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ( รัชกาลที่ 5 ) ได้มีการก่อตั้ง “กระทรวงธรรมการ" ขึ้น เพื่อทำหน้าที่ดูแลศาสนา การศึกษา การพยาบาล และพิพิธภัณฑ์ ( ต่อมาได้มีการแยกหน่วยงานต่าง ๆ ออกไป ) ซึ่งกระทรวงธรรมการมีการเปลี่ยนชื่อไปมาหลายครั้งระหว่างชื่อ "กระทรวงธรรมการ" และ “กระทรวงศึกษาธิการ" สมัยที่กระทรวงศึกษาธิการยังเป็นกระทรวงธรรมการอยู่ พระราชทานตราบุษบกตามประทีป ซึ่งเป็นพระราชลัญจกรเก่า เป็นตราตำแหน่งเสนาบดีกระทรวงธรรมการ

ต่อมาเมื่อปี พ.ศ. 2436 โปรดให้เลื่อนตราบุษบกตามประทีปไปเป็นตราตำแหน่งอธิบดีกรมศึกษาธิการ จึงพระราชทานตราพระเพลิงทรงระมาดซึ่งเป็นตราเก่าให้เป็นตราตำแหน่งเสนาบดีกระทรวงธรรมการใช้ดำเนินกระแสพระบรมราชโองการไปในที่ต่าง ๆ คู่กับตราเสมาธรรมจักรซึ่งใช้ดำเนินกระแสพระบรมราชโองการที่มีถึงพระสงฆ์

สมัยรัชกาลที่ 6 โปรดให้ยกเลิกตราพระเพลิงทรงระมาด แล้วให้สร้างตราเสมาธรรมจักร “เหตุที่ทรงเปลี่ยน โดยที่ทรงพระราชดำริว่า นามเสนาบดีกระทรวงธรรมการก็ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ตั้งขึ้นไว้ตามนามในตำแหน่งเดิมแล้ว (คือ เจ้าพระยาพระเสด็จสุเรนทราธิบดีซึ่งในพระธรรมนูญใช้ตรากล่าวว่า ถือตราเสมาธรรมจักร) ”แต่ตราเก่าเป็นรูปจักราวุธอยู่ในบุษบก แล้วมีใบเสมาขนาบอยู่สองข้าง พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวไม่ชอบพระราชหฤทัย จึงโปรดให้ทำตราเสมาธรรมจักรขึ้นใหม่ ตราเสมาธรรมจักรที่โปรดให้สร้างขึ้นใหม่รูปกลม มีลายเสมาตั้งบนฐาน มีอักษรขอม ทุ. ส. นิ. ม. หัวใจพระอริยสัจ อยู่ที่ขอบเบื้องบนเสมา

กระทรวงธรรมการมีการเปลี่ยนชื่อไปมาหลายครั้งระหว่างชื่อ " กระทรวงธรรมการ " และ “ กระทรวงศึกษาธิการ " อย่างไรก็ตาม ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2484 ก็ได้ใช้ชื่อว่า " กระทรวงศึกษาธิการ " ตั้งแต่นั้นมา เหตุที่ตรากระทรวงศึกษาธิการเป็นรูปเสมาธรรมจักร น่าจะเป็นเพราะว่าแต่ก่อนดูแลกิจการในพระศาสนาด้วย โดยมีการรวมการศึกษา และศาสนาเข้าด้วยกัน และมีการแยกออกจากกันและกลับมารวมกันอีกหลายครั้ง ปัจจุบันกรมการศาสนา ย้ายไปสังกัดกระทรวงวัฒนธรรม เครื่องหมายราชการของกระทรวงธรรมการ (ปัจจุบันคือกระทรวงศึกษาธิการ) แห่งราชอาณาจักรไทย มีลักษณะดังนี้ "เครื่องหมายราชการของกระทรวงธรรมการ เป็นรูปเสมาธรรมจักร"

• 
  ตราบุษบกตามประทีป
• 
  ตราพระเพลิงทรงระมาด
• 
  ตราเสมาธรรมจักร (เดิม)
• 
  ตราเสมาธรรมจักร (ใหม่)

ดูเพิ่ม

• รัฐมนตรีว่าการกระทรวงศึกษาธิการของไทย
• รัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงศึกษาธิการของไทย
• รายชื่อปลัดกระทรวงศึกษาธิการของไทย

แหล่งข้อมูลอื่น

• กระทรวงศึกษาธิการ
• แผนที่และภาพถ่ายทางอากาศของ กระทรวงศึกษาธิการ (ประเทศไทย)
  • ภาพถ่ายดาวเทียมจากวิกิแมเปีย หรือกูเกิลแมปส์
  • แผนที่จากลองดูแมป หรือเฮียวีโก
  • ภาพถ่ายทางอากาศจากเทอร์ราเซิร์ฟเวอร์