วิกิพีเดีย:คู่มือการเขียน/การทับศัพท์ภาษาจีน

การทับศัพท์ภาษาจีนกลางในที่นี้เป็นหลักการที่กำหนดตามราชบัณฑิตยสถาน (ปัจจุบันคือสำนักงานราชบัณฑิตยสภา) เริ่มใช้มาตั้งแต่ พ.ศ. 2548 ซึ่งอาจแตกต่างจากที่นักวิชาการและสื่อบางส่วนใช้อยู่บ้างเล็กน้อย

หลักทั่วไป

1. หลักเกณฑ์นี้ใช้สำหรับเขียนทับศัพท์คำภาษาจีนกลางที่เขียนด้วยอักษรโรมันระบบพินยิน (Pīnyīn System) แต่เพื่อความสะดวกแก่การเขียนทับศัพท์ภาษาจีนที่ใช้ระบบอื่น ได้แก่ ระบบเวด-ไจลส์ (Wade-Giles System) ระบบเยล (Yale System) และระบบจู้ยิน ฝูฮ่าว (Zhùyīn Fúhào System) ซึ่งยังมีปรากฏในหนังสือต่าง ๆ อยู่มาก จึงได้เทียบเสียงของระบบดังกล่าวไว้ด้วย

2. การเทียบเสียงพยัญชนะและสระ ให้ถือตามตารางการเทียบเสียงพยัญชนะและสระภาษาจีน และตัวอักษรในตารางแทนอักษรโรมันทั้งตัวตาม (ตัวเล็ก) และตัวนำ (ตัวใหญ่)

3. เครื่องหมายกำกับเสียงวรรณยุกต์ ในระบบพินยิน ระบบเยล และระบบจู้ยิน ฝูฮ่าวใช้ ˉ ´ ˇ ` ส่วนในระบบเวด-ไจลส์ใช้ 1 2 3 4 เทียบเคียงกับเสียงวรรณยุกต์ไทยได้ดังนี้

3.1 เสียงหนึ่ง ใช้เครื่องหมาย ˉ หรือ 1 ในการทับศัพท์เลือกใช้เสียงสามัญ

3.2 เสียงสอง ใช้เครื่องหมาย ´ หรือ 2 ในการทับศัพท์เลือกใช้เสียงจัตวา

3.3 เสียงสาม ใช้เครื่องหมาย ˇ หรือ 3 ในการทับศัพท์เลือกใช้เสียงเอก (ยกเว้นเมื่ออยู่หน้าพยางค์ที่มีเสียงสาม ให้ออกเสียงเป็นเสียงสองโดยคงเครื่องหมายเสียงสาม เช่น Kǒng Zǐ = โขงจื่อ, ขงจื่อ แทนที่จะเป็น โข่งจื่อ, ข่งจื่อ)

3.4 เสียงสี่ ใช้เครื่องหมาย ` หรือ 4 ในการทับศัพท์เลือกใช้เสียงโท

คำที่ออกเสียงเบาจะไม่มีเครื่องหมายวรรณยุกต์กำกับ

4. ความสั้น-ยาวของเสียงสระ เสียงสระในภาษาจีนไม่มีความแตกต่างระหว่างเสียงสั้นกับเสียงยาวเหมือนในภาษาไทย โดยปรกติพยางค์ที่มีเสียงวรรณยุกต์เป็นเสียงหนึ่ง เสียงสอง และเสียงสามจะออกเป็นเสียงสั้นหรือเสียงยาวก็ได้ ยกเว้นเสียงสี่จะออกเสียงสั้นเสมอ

5. เครื่องหมายพินทุ พินทุที่อยู่ใต้ตัวพยัญชนะแสดงว่าพยัญชนะตัวนั้น ๆ ออกเสียงควบกล้ำกับตัวที่ตามมา ยกเว้นตัว ห ที่มีเครื่องหมายพินทุกำกับจะออกเสียงควบกล้ำและเป็นอักษรนำด้วย เช่น Huá = หฺวา, Huái = ไหฺว, หฺวาย

6. สระประสม เสียงสระประสมบางเสียงในภาษาจีน เมื่อถอดเป็นอักษรไทยแล้วจะมีเสียงพยัญชนะ ย หรือ ว อยู่ด้วย ให้ใส่เครื่องหมายพินทุใต้ตัวพยัญชนะต้นซึ่งผสมกับสระนั้น เช่น jiǒng = จฺย่ง, yuè = เยฺว่

7. เสียงพยัญชนะจีนซึ่งเทียบได้กับพยัญชนะไทยที่มีอักษรคู่ (อักษรสูงมีเสียงคู่กับอักษรต่ำ) ได้ให้ไว้ทั้ง 2 ตัว เช่น ฉ ช ฝ ฟ ให้เลือกใช้ตามหลักการผันเสียงวรรณยุกต์ของไทย เช่น ฉา, ชือ, เฝิน, ฟั่น

ในกรณีที่เป็นอักษรเดี่ยว ซึ่งในการผันวรรณยุกต์ต้องใช้ ห นำ ถ้าอักษรเดี่ยวนั้นเป็นตัวควบกล้ำให้แทรกตัว ห ไว้ระหว่างตัวควบกล้ำเพื่อให้อ่านได้สะดวก เช่น yún = ยฺหวิน

8. พยัญชนะที่มีเครื่องหมายทัณฑฆาตกำกับในคำทับศัพท์ ให้ออกเสียงพยัญชนะนั้นด้วย เช่น érzi = เอ๋อร์จึ, fēi = เฟย์

9. การเว้นวรรค ในการเขียนทับศัพท์ภาษาจีน การแยกคำให้ยึดตามต้นฉบับ ยกเว้นคำที่ใช้ในภาษาไทยจนเป็นที่ยอมรับแล้ว เช่น Kǒng Zǐ = ขงจื่อ (ขงจื๊อ)

หมายเหตุ

ตารางเทียบเสียง

เสียงพยัญชนะ

รูปเขียน				เสียง	ใช้	ตัวอย่าง
ระบบ พินยิน	ระบบ เวด-ไจลส์	ระบบ เยล	ระบบ จู้ยิน ฝูฮ่าว			อักษรจีน	ระบบ พินยิน	คำทับศัพท์	ความหมาย
b	p	b	ㄅ	p	ป	八	bā	ปา	(เลข) แปด
c	ts', tz'	ts	ㄘ	t͡sʰ	ฉ, ช	蠶 (蚕)	cán	ฉัน, ฉาน	ตัวไหม
						倉 (仓)	cāng	ชัง, ชาง	ฉางข้าว
ch	ch	ch	ㄔ	ʈ͡ʂʰ	ฉ, ช	茶	chá	ฉา	ชา
						吃	chī	ชือ	กิน
d	t	d	ㄉ	t	ต	大	dà	ต้า	ใหญ่
f	f	f	ㄈ	f	ฝ, ฟ	焚	fén	เฝิน	เผา
						飯 (饭)	fàn	ฟั่น, ฟ่าน	ข้าว, อาหาร
g	k	g	ㄍ	k	ก	哥	gē	เกอ	พี่ชาย
h	h	h	ㄏ	x	ห, ฮ	好	hǎo	เห่า, ห่าว	ดี
						喝	hē	เฮอ	ดื่ม
j	ch (j)	j (y)	ㄐ	t͡ɕ	จ	江	jiāng	เจียง	แม่น้ำ
k	k'	k	ㄎ	kʰ	ข, ค	魁	kuí	ขุย	หัวหน้า, ตัวการ
						看	kàn	คั่น	ดู, มอง, อ่าน
l	l	l	ㄌ	l	ล	來 (来)	lái	ไหล, หลาย	มา
m	m	m	ㄇ	m	ม	妈	mā	มา	แม่
n	n	n	ㄋ	n	น	男	nán	หนัน, หนาน	ผู้ชาย
ng	...	...	ㄫ	ŋ	ง	嗯	ńg, ňg, ǹg	หงอ, หง่อ, ง่อ	(คำอุทาน)
p	p'	p	ㄆ	pʰ	ผ, พ	爬	pá	ผา	คลาน
						坡	pō	พัว	เนิน, เนินเขา
q	ch' (i)	ch (y)	ㄑ	t͡ɕʰ	ฉ, ช	錢 (钱)	qián	เฉียน	เงินใช้สอย
						枪	qiāng	เชียง	ปืน
r	j	r	ㄖ	ɻ	ร	人	rén	เหริน	คน
s	s, ss, sz	s	ㄙ	s	ซ, ส	三	sān	ซัน, ซาน	สาม
						掃 (扫)	sǎo	เส่า, ส่าว	กวาด, ปัดกวาด
sh	sh	sh	ㄕ	ʂ	ฉ, ช	繩 (绳)	shéng	เฉิง	เชือก
						書 (书)	shū	ชู	หนังสือ
t	t'	t	ㄊ	tʰ	ถ, ท	唐	Táng	ถัง, ถาง	ชื่อราชวงศ์
						他 (ชาย), 她 (หญิง)	tā	ทา	เขา (สรรพนาม)
w	w	w	ไม่ปรากฏรูป	w	ว	萬 (万)	wàn	วั่น, ว่าน	หมื่น
						我	wǒ	หวั่ว	ฉัน
w (เมื่อตามด้วยสระ  u จะไม่ออกเสียง)	w	w	ไม่ปรากฏรูป	–	–	五	wǔ	อู่	ห้า
x	hs	sy	ㄒ	ɕ	ซ, ส	香	xiāng	เซียง	หอม
						鞋	xié	เสีย	รองเท้า
y	y	y	ไม่ปรากฏรูป	j	ย	銀 (银)	yín	หยิน	แร่เงิน
y (เมื่อตามด้วยสระ i  และไม่มีตัวสะกด  จะไม่ออกเสียง)	yi	y	ไม่ปรากฏรูป	–	–	一	yī	อี	หนึ่ง
z	ts, tz	dz	ㄗ	t͡s	จ	走	zǒu	โจ่ว	เดิน
zh	ch	j	ㄓ	ʈ͡ʂ	จ	站	zhàn	จั้น, จ้าน	ยืน

หมายเหตุ

เสียงสระ

รูปเขียน				เสียง	ใช้	ตัวอย่าง
ระบบ พินยิน	ระบบ เวด-ไจลส์	ระบบ เยล	ระบบ จู้ยิน ฝูฮ่าว			อักษรจีน	ระบบ พินยิน	คำทับศัพท์	ความหมาย
A
a	a	a	ㄚ	ä	–ะ (เสียงเบา)	嗎 (吗)	ma	หมะ	ไหม, หรือ
					–า	媽 (妈)	mā	มา	แม่
ai	ai	ai	ㄞ	aɪ̯	ไ–, –าย	太	tài	ไท่	เกินไป
						買 (买)	mǎi	ไหม่, หม่าย	ซื้อ
an	an	an	ㄢ	än	–ัน, –าน	看	kàn	คั่น	ดู, มอง, อ่าน
						藍 (蓝)	lán	หลัน, หลาน	สีน้ำเงิน
ang	ang	ang	ㄤ	ɑŋ	–ัง, –าง	唱	chàng	ชั่ง	ร้องเพลง
						常	cháng	ฉัง, ฉาง	บ่อย ๆ
ao	ao	au	ㄠ	ɑʊ̯	เ–า, –าว	抱	bào	เป้า	อุ้ม
						高	gāo	เกา, กาว	สูง
E
e	o, oh	e	ㄜ	ɯ̯ʌ, ə	เ–อ	樂 (乐)	lè	เล่อ	สนุก, ยินดี
e (เมื่อตามหลัง y)	eh	e	ㄝ	ɛ	เ–	葉 (叶), 頁 (页)	yè	เย่	ใบไม้
ê	ไม่ปรากฏ		ㄝ	ɛ	เ–		ế	เอ๋	(คำอุทาน)
ei	ei	ei	ㄟ	eɪ̯	เ–ย์	飛 (飞)	fēi	เฟย์	บิน
en	ên	en	ㄣ	ən	เ–ิน	本	běn	เปิ่น	เล่ม (ลักษณนาม)
eng	êng	eng	ㄥ	ɤŋ	เ–ิง	等	děng	เติ่ง	คอย
er (ไม่ผสมกับ  พยัญชนะต้น)	êrh	er	ㄦ	ɑɻ	เ–อร์	二	èr	เอ้อร์	(เลข) สอง
I
i	i	i	一	i	–ี	你	nǐ	หนี่	เธอ
i (เมื่อตามหลัง c, ch,  r, s, sh, z, zh)	ih (เมื่อตามหลัง  tz, sz ใช้ u, û)	-r (เมื่อตามหลัง  ts และ s ใช้ -z)	ไม่ปรากฏรูป	ɯ	–ึ (เสียงเบา)	兒子 (儿子)	érzi	เอ๋อร์จึ	ลูกชาย
				ɨ	–ือ	使	shǐ	ฉื่อ	ใช้
ia	ia	ya	一ㄚ	i̯ä	เ–ีย	家	jiā	เจีย	บ้าน
iai	iai	yai	一ㄞ	...	...	...	...	...	...
ian	ien	yan	一ㄢ	i̯ɛn	เ–ียน	天	tiān	เทียน	ฟ้า
iang	iang	yang	一ㄤ	i̯ɑŋ	เ–ียง	娘	niáng	เหนียง	ผู้หญิง
iao	iao	yau	一ㄠ	i̯ɑʊ̯	เ–ียว	錶 (表)	biǎo	เปี่ยว	นาฬิกา
ie	ieh	ye	一ㄝ	i̯ɛ	เ–ีย	借	jiè	เจี้ย	ยืม
in	in	in	一ㄣ	in	–ิน	林	lín	หลิน	ป่าไม้
ing	ing	ing	一ㄥ	iŋ	–ิง	釘 (钉)	dīng	ติง	ตะปู
io	io	yo	一ㄛ	...	...	...	...	...	...
iong (ใช้เฉพาะกับ  j, q, x)	iung	yung	ㄩㄥ	i̯ʊŋ	–ฺยง	兇 (凶)	xiōng	ซฺยง	ดุร้าย
						熊	xióng	สฺยง	หมี
						窮 (穷)	qióng	ฉฺยง	ยากจน
						囧	jiǒng	จฺย่ง	เก้อเขิน, ทำให้เขิน
iu	iu	you	一ㄡ	i̯ɤʊ̯~i̯oʊ̯	–ิว	牛	niú	หนิว	วัว
O
o (เมื่อตามหลัง b, f,  m, p, w ออกเสียง  เหมือน uo)	o	wo	ㄛ	u̯ɔ	–ัว	摸	mō	มัว	คลำ
o	o	o	ㄛ	ɔ	โ–	哦喲 (哦哟)	ōyō	โอโย	(คำอุทาน)
ong	ung	ung	ㄨㄥ	ʊŋ	–ง	龍 (龙)	lóng	หลง	มังกร
ou	ou	ou	ㄡ	ɤʊ̯~oʊ̯	โ–ว	樓 (楼)	lóu	โหลว	ตึกสูง
U
u	u	u	ㄨ	u	–ู	不	bù	ปู้	ไม่
ü (เมื่อตามหลัง j, q,  x, y เขียนลดรูปเป็น u  แต่เมื่อตามหลัง n, l  ให้คงรูปเดิมคือ ü)	ü	yu	ㄩ	y	–ฺวี	魚 (鱼)	yú	ยฺหวี	ปลา
						女	nǚ	นฺหวี่	ผู้หญิง
ua	ua	wa	ㄨㄚ	u̯ä	–วา	瓜	guā	กวา	แตง
uai	uai	wai	ㄨㄞ	u̯aɪ̯	ไ–ว, –วาย	乖	guāi	ไกว, กวาย	ว่านอนสอนง่าย
uan	uan	wan	ㄨㄢ	u̯än	–วัน, –วาน	緞 (缎)	duàn	ตฺวั้น	ผ้าต่วน
üan (เมื่อตามหลัง j,  q, x, y เขียนลดรูป  เป็น uan)	üan	ywan	ㄩㄢ	y̯ɛn	เ–ฺวียน	勸 (劝)	quàn	เชฺวี่ยน	ชักชวน, ตักเตือน
uang	uang	wang	ㄨㄤ	u̯ɑŋ	–วัง, –วาง	光	guāng	กวัง, กวาง	แสง
üe (เมื่อตามหลัง j,  q, x, y เขียนลดรูป  เป็น ue แต่เมื่อตาม  หลัง n, l ให้คงรูปเดิม  คือ üe)	üeh	ywe	ㄩㄝ	y̯œ	เ–ฺว	月	yuè	เยฺว่	เดือน, พระจันทร์
						瘧 (疟)	nüè	เนฺว่	ไข้จับสั่น
ui	ui	wei	ㄨㄟ	u̯eɪ̯	–ุย	回	huí	หุย	กลับ
un (uen)	un	wun	ㄨㄣ	u̯ən	–ุน	鈍 (钝)	dùn	ตุ้น	ทื่อ
ün (เมื่อตามหลัง j,  q, x, y เขียนลดรูป  เป็น un)	ün	yun	ㄩㄣ	yn	–ฺวิน	雲 (云)	yún	ยฺหวิน	เมฆ
uo	uo, o	wo	ㄨㄛ	u̯ɔ	–ัว	國 (国)	guó	กั๋ว	ประเทศ

หมายเหตุ

ความแตกต่างจากการเขียนคำทับศัพท์แบบอื่น

ในประกาศสำนักนายกรัฐมนตรีฯ ระบุว่า yi เมื่อไม่มีตัวสะกดต่อท้าย ให้ออกเสียง อี เช่น yī อี = เลขหนึ่ง; yì อี้ = ความหมาย, เจตนา หาก yi มีตัวสะกดต่อท้ายจะใช้ ยิ ต่อท้ายด้วยตัวสะกด เช่น yīn ยิน = ความมืด ความเย็น พลังลบ; yín หยิน = ธาตุเงิน; yǐn หยิ่น = ดื่ม; yìn ยิ่น = พิมพ์ เป็นต้น ผู้เขียนหนังสือ สิ่งพิมพ์ หรือสื่อบางแห่งอาจเลือกใช้อิน, อิ๋น, อิ่น และอิ้น ตามลำดับ ในวิกิพีเดียและตำราเรียนภาษาจีนส่วนมากถอดเสียงคำ Pīnyīn ว่า "พินอิน" ในขณะที่ตำราบางเล่มและนักวิชาการบางท่านใช้ "พินยิน" อย่างไรก็ตามการออกเสียงทั้งสองแบบถูกต้อง และหมายถึง "การสะกดเสียง" หรือ "สัทอักษร" เหมือนกัน

sh แทนเสียงเสียดแทรก ลิ้นเกือบแตะเพดานแข็ง เวลาออกเสียงจะคล้ายกับ /ช/ ผสมกับ /ซ/ ในประกาศระบุให้ใช้ ฉ, ช เช่น shēn เชิน = ร่างกาย แต่ในสื่อสิ่งพิมพ์บางสื่อจะใช้ ซ, ส ทำให้เขียนเป็น "เซิน"

wu ในประกาศฯ และสื่อส่วนมากรวมถึงวิกิพีเดียจะใช้ อู เช่น Wǔhàn อู่ฮั่น = ชื่อจังหวัดในมณฑลเหอเป่ย์ แต่ตำราบางเล่มหรือสื่อบางส่วนก็ใช้ วู ทำให้เขียนว่า "หวู่ฮั่น" แทน แต่นั่นเป็นการออกเสียงที่ไม่ตรงเสียทีเดียว

–ei ในประกาศฯ กำหนดให้ใช้ เ–ย์ โดยให้ใส่เครื่องหมายทัณฑฆาตบนตัว ย เนื่องจากไม่ปรากฏสระประสมนี้ในระบบเสียงภาษาไทย เช่น bèigào เป้ย์เก้า = จำเลย; fēicháng เฟย์ฉาง = อย่างยิ่ง แต่บางแห่งใช้ เ–ย จึงทับศัพท์เป็น "เป้ยเก้า" และ "เฟยฉาง" ซึ่งอาจทำให้เกิดความสับสนว่าออกเสียงเหมือน เ–ย อย่างในคำว่า "ระเหย" หรือ "เปรียบเปรย" เป็นต้น

ตัวอย่างอื่น ๆ ของการถอดเสียงภาษาจีนที่แตกต่างกัน ประมวลได้ดังนี้

คำ		คำทับศัพท์		ความหมาย
อักษรจีน (ตัวย่อ)	ระบบพินยิน	ตามประกาศสำนักนายกรัฐมนตรีฯ	แบบอื่น ๆ
云	yún	ยฺหวิน	หยุน, อวิ๋น	เมฆ
云南	Yúnnán	ยฺหวินหนัน, ยฺหวินหนาน	หยุนหนัน, หยุนหนาน, อวิ๋นหนัน, อวิ๋นหนาน	ชื่อมณฑลทางตอนใต้ของจีน
认	rèn	เริ่น	เริ่น, เยฺริ่น	รู้จัก, จำได้
兄	xiōng	ซฺยง	โซง, ซง, โซวง	พี่ชายคนโต
高雄	Gāoxióng	เกาสฺยง	เกาสง, เกาโสวง	ชื่อเมืองในไต้หวัน
匈奴	Xiōngnú	ซฺยงหนู	โซวงหนู, ซงหนู	ชื่อกลุ่มชนกลุ่มหนึ่งในสมัยโบราณ
窝	wō	วัว	วอ	รังนก
我	wǒ	หวั่ว	หว่อ	ฉัน/ข้าพเจ้า (สรรพนาม)
国	guó	กั๋ว	กั๋ว, กว๋อ	ประเทศ, แผ่นดิน

ดูเพิ่ม

• ภาษาจีน
• อักษรจีน
• พินยิน
• หลักเกณฑ์การทับศัพท์ของราชบัณฑิตยสถานและสำนักงานราชบัณฑิตยสภา

อ้างอิง

สื่อสิ่งพิมพ์

• เธียรชัย เอี่ยมวรเมธ. ศัพทานุกรมจีน-ไทย ฉบับซินหัว. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์รวมสาส์น, 2546. (ตัวหนังสือตัวย่อ ค้นตามคำอ่าน) ISBN: 9749556062, 9789749556061.
• เธียรชัย เอี่ยมวรเมธ. ศัพทานุกรมจีน-ไทย ฉบับจงหัว. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์รวมสาส์น, 2546. (ตัวหนังสือตัวเต็ม ค้นตามส่วนประกอบหรือหมวดนำ) ISBN: 974955647X, 9789749556474.
• เผย์ เสี่ยวรุ่ย. พจนานุกรมจีน-ไทย. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์ทฤษฎี, 2549. ISBN: 9749634128, 9789749634127.

แหล่งข้อมูลอื่น

• หลักเกณฑ์การทับศัพท์ภาษาจีน ตามประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง หลักเกณฑ์การทับศัพท์ภาษาจีนและภาษาฮินดี ลงวันที่ 19 กรกฎาคม 2548. ราชกิจจานุเบกษา เล่ม 122 ตอนพิเศษ 67 ง. 18 สิงหาคม 2548. หน้า 1.
• หลักเกณฑ์การทับศัพท์ภาษาจีน ตามประกาศสำนักนายกรัฐมนตรี เรื่อง หลักเกณฑ์การทับศัพท์ภาษาจีนและภาษาฮินดี ลงวันที่ 22 ธันวาคม 2549. ราชกิจจานุเบกษา เล่ม 124 ตอนพิเศษ 2 ง. 8 มกราคม 2550. หน้า 1.