พรรคคอมมิวนิสต์แห่งประเทศไทย

พรรคคอมมิวนิสต์แห่งประเทศไทย
ชื่อย่อ	พคท.
ผู้ก่อตั้ง	โฮจิมินห์
เลขาธิการ	วิชัย ชูธรรม
ก่อตั้ง	พ.ศ. 2485
ถูกยุบ	เคลื่อนไหวครั้งสุดท้ายในช่วงปลายทศวรรษ 2520
แยกจาก	พรรคคอมมิวนิสต์ทะเลจีนใต้
หนังสือพิมพ์	มหาชน
ฝ่ายทหาร	กองทัพปลดแอกประชาชนแห่งประเทศไทย
สื่อหลัก	สถานีเสียงประชาชนแห่งประเทศไทย
อุดมการณ์	ลัทธิคอมมิวนิสต์ ลัทธิมากซ์–เลนิน ลัทธิเหมา
จุดยืน	ซ้ายจัด
สี	สีแดง
เพลง	"แองเตอร์นาซิอองนาล "ภูพานปฏิวัติ"
ธงประจำพรรค
การเมืองไทย รายชื่อพรรคการเมือง การเลือกตั้ง

พรรคคอมมิวนิสต์แห่งประเทศไทย (พคท.) (อังกฤษ: Communist Party of Thailand – CPT) เป็นพรรคคอมมิวนิสต์ที่เคยมีบทบาทสำคัญในประเทศไทยในช่วงกลางคริสต์ศตวรรษที่ 20 พรรคมีแนวทางยึดถืออุดมการณ์ลัทธิมากซ์–เลนิน และภายหลังได้รับอิทธิพลจากลัทธิเหมา พรรคก่อตั้งขึ้นใน พ.ศ. 2485 ในช่วงสงครามโลกครั้งที่สอง โดยมีรากฐานจากขบวนการฝ่ายซ้ายจัดและกลุ่มชาตินิยมบางส่วน แม้ไม่เคยจดทะเบียนเป็นพรรคการเมืองตามกฎหมายไทย แต่ในบางช่วงของประวัติศาสตร์ก็เคยมีบุคคลที่เคยเกี่ยวข้องหรือเคลื่อนไหวภายใต้แนวทางของพรรคได้รับเลือกตั้งเป็นสมาชิกสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรไทย

บทบาทของพรรคมีความโดดเด่นในฐานะกลุ่มต่อต้านรัฐโดยใช้แนวทางการต่อสู้ด้วยอาวุธ โดยเฉพาะในช่วงปลายทศวรรษ 2500 ถึงต้นทศวรรษ 2520 ซึ่งเป็นช่วงที่ความขัดแย้งทางอุดมการณ์ระหว่างฝ่ายขวาและฝ่ายซ้ายทวีความรุนแรงขึ้น การจับอาวุธของพรรคเพื่อต่อต้านรัฐบาลไทยในช่วงดังกล่าวถูกเรียกว่าการก่อการกำเริบคอมมิวนิสต์ในประเทศไทย ซึ่งมีศูนย์กลางการเคลื่อนไหวอยู่ในพื้นที่ชนบท โดยเฉพาะในภาคเหนือและภาคตะวันออกเฉียงเหนือ พรรคได้รับการสนับสนุนทั้งทางความคิดและทรัพยากรจากพรรคคอมมิวนิสต์จีนและพรรคคอมมิวนิสต์เวียดนามบางส่วน รวมถึงอาศัยการโฆษณาชวนเชื่อผ่านสถานีวิทยุเสียงประชาชนแห่งประเทศไทย

จุดเปลี่ยนสำคัญเกิดขึ้นเมื่อรัฐบาลไทยภายใต้การนำของพลเอก เปรม ติณสูลานนท์ประกาศคำสั่งสำนักนายกรัฐมนตรีที่ 66/2523 ใน พ.ศ. 2523 ซึ่งเปิดโอกาสให้สมาชิกพรรคคอมมิวนิสต์แห่งประเทศไทยสามารถวางอาวุธและกลับคืนสู่สังคมได้โดยไม่ต้องรับโทษย้อนหลัง นโยบายนี้มีผลกระทบอย่างมากต่อโครงสร้างของพรรค ทำให้กำลังพลจำนวนมากทยอยมอบตัวและเลิกกิจกรรมใต้ดิน ส่งผลให้บทบาทของพรรคในฐานะองค์กรเคลื่อนไหวเชิงกองกำลังค่อย ๆ สิ้นสุดลงในช่วงเวลาหลังจากนั้น

แม้บทบาททางทหารและการเมืองของพรรคจะยุติลงเป็นส่วนใหญ่ในทางปฏิบัติ แต่ในช่วงเวลาต่อมา ยังคงมีความเคลื่อนไหวในระดับบุคคลของอดีตสมาชิกพรรค และความพยายามบางประการในการรื้อฟื้นชื่อพรรคหรือนำเสนอแนวคิดเชิงประวัติศาสตร์ผ่านกิจกรรมทางการเมืองหรือเวทีวิชาการบางแห่ง ทั้งนี้ พรรคคอมมิวนิสต์แห่งประเทศไทยยังคงเป็นกรณีศึกษาที่สำคัญในประวัติศาสตร์การเมืองไทยสมัยใหม่ โดยเฉพาะในประเด็นที่เกี่ยวข้องกับความขัดแย้งทางอุดมการณ์ สิทธิเสรีภาพ และนโยบายความมั่นคงของรัฐไทย

ประวัติ

พรรคคอมมิวนิสต์แห่งประเทศไทย (พคท.) เป็นพรรคการเมืองแนวฝ่ายซ้ายจัดในประเทศไทย มีรากฐานทางอุดมการณ์จากลัทธิมากซ์–เลนิน และต่อมาได้รับอิทธิพลจากลัทธิเหมา พรรคก่อตั้งอย่างไม่เป็นทางการเมื่อวันที่ 20 เมษายน พ.ศ. 2473 ในนาม "พรรคคอมมิวนิสต์สยาม" โดยมีการประชุมลับที่โรงแรมตุ้นกี่ หน้าสถานีรถไฟกรุงเทพ (หัวลำโพง) ภายใต้การนำของโฮจิมินห์ (ใช้นามแฝงว่า "สหายซุง") เลขาธิการใหญ่พรรคคอมมิวนิสต์เวียดนาม พร้อมแต่งตั้งโงจิ๊งก๊วกเป็นหัวหน้าพรรคคนแรก ต่อมาพรรคได้ประกาศจัดตั้งอย่างเป็นทางการเมื่อวันที่ 1 ธันวาคม พ.ศ. 2485 ภายหลังการประชุมสมัชชาครั้งแรกที่จังหวัดพระนคร โดยมีสมาชิกผู้ร่วมก่อตั้ง 57 คน จุดมุ่งหมายของพรรคคือการสร้างสังคมเสมอภาค ปราศจากชนชั้น ด้วยยุทธศาสตร์ "ป่าล้อมเมือง" เพื่อล้มล้างระบบทุนนิยมและสถาปนาระบอบเผด็จการโดยชนชั้นกรรมาชีพผ่านการปฏิวัติ

ในบางช่วงหลังสงครามโลกครั้งที่สอง พรรคเคยมีบทบาททางการเมือง โดยเฉพาะช่วงที่ไทยยกเลิกพระราชบัญญัติป้องกันการกระทำอันเป็นคอมมิวนิสต์ พ.ศ. 2476 เพื่อให้สหภาพโซเวียตรับรองการเข้าเป็นสมาชิกสหประชาชาติ อย่างไรก็ตาม สถานะของพรรคถูกจำกัดลงหลังการตราพระราชบัญญัติป้องกันการกระทำอันเป็นคอมมิวนิสต์ พุทธศักราช 2495 ส่งผลให้พรรคต้องดำเนินงานใต้ดินและใช้ความรุนแรงทางการเมือง โดยเฉพาะในช่วงสงครามเย็น ภายหลังเหตุการณ์ 6 ตุลา พ.ศ. 2519 พรรคได้รับแรงสนับสนุนจากนักศึกษาและปัญญาชนที่หนีเข้าป่า ก่อให้เกิดการก่อการกำเริบในหลายพื้นที่ทั่วประเทศ

อย่างไรก็ตาม พรรคประสบปัญหาภายใน เช่น ความแตกแยกทางอุดมการณ์ การรวมศูนย์อำนาจ และการขาดการสนับสนุนจากต่างประเทศ จนกระทั่งมีการประกาศคำสั่งสำนักนายกรัฐมนตรีที่ 66/2523 โดยพลเอก เปรม ติณสูลานนท์ นายกรัฐมนตรี เพื่อเปิดทางให้สมาชิกออกจากป่าและกลับคืนสู่สังคม ส่งผลให้บทบาทการก่อการกำเริบของพรรคสิ้นสุดลง

ต่อมาใน พ.ศ. 2553 ธง แจ่มศรี เลขาธิการใหญ่พรรคคอมมิวนิสต์แห่งประเทศไทย ได้ประกาศยุติบทบาท และหันไปก่อตั้งพรรคประชาธิปไตยประชาชนไทย (พปท.) ปัจจุบันแม้พรรคคอมมิวนิสต์แห่งประเทศไทยจะไม่มีสถานะทางกฎหมาย แต่ยังมีการรวมตัวทำกิจกรรมของอดีตสมาชิก และความพยายามฟื้นฟูชื่อพรรค อย่างไรก็ตาม คณะกรรมการการเลือกตั้งได้ปฏิเสธไม่ให้จดทะเบียน โดยให้เหตุผลว่าลัทธิคอมมิวนิสต์ขัดแย้งกับระบอบราชาธิปไตยภายใต้รัฐธรรมนูญ

เลขาธิการใหญ่พรรคคอมมิวนิสต์แห่งประเทศไทย

เลขาธิการใหญ่พรรคคอมมิวนิสต์แห่งประเทศไทย (พคท.) เป็นตำแหน่งผู้นำสูงสุดในลำดับโครงสร้างของพรรค โดยการแต่งตั้งจะกระทำผ่านการประชุมสมัชชาพรรคในแต่ละช่วงเวลา แม้การประชุมสมัชชาจะมีไม่บ่อยครั้งและมีข้อจำกัดด้านการเข้าถึงข้อมูลอย่างเป็นทางการ แต่สามารถสรุปรายชื่อเลขาธิการใหญ่ที่ปรากฏในแหล่งข้อมูลต่าง ๆ ได้ดังต่อไปนี้

พิชิต ณ สุโขทัย (หรือในชื่อจัดตั้งว่า จูโซ่วลิ้ม และ พายัพ อังคะสิงห์) ได้รับการกล่าวถึงว่าเป็นเลขาธิการใหญ่คนแรกใน พ.ศ. 2485 อย่างไรก็ตาม แหล่งข้อมูลบางแห่งระบุว่าในขณะนั้นพิชิตมิได้เข้าร่วมการประชุมสมัชชาพรรค จึงอาจไม่มีมติรับรองในกระบวนการอย่างเป็นทางการ แต่อิทธิพลของเขาในช่วงต้นของพรรคถือว่ามีความสำคัญเชิงประวัติศาสตร์

ใน พ.ศ. 2495 ประสงค์ วงศ์วิวัฒน์ (หรือชื่อจัดตั้งว่า ทรง นพคุณ) ได้รับการแต่งตั้งเป็นเลขาธิการใหญ่ ภายหลังจากที่รัฐบาลไทยประกาศใช้พระราชบัญญัติป้องกันการกระทำอันเป็นคอมมิวนิสต์ พุทธศักราช 2495 ซึ่งส่งผลให้พรรคต้องดำเนินกิจกรรมในลักษณะลับใต้ดินมากขึ้น โดยในยุคของเขา พรรคเริ่มปรับโครงสร้างและวางแนวทางใหม่ให้สอดคล้องกับสถานการณ์ภายในประเทศและนโยบายการเมืองระหว่างประเทศ

ใน พ.ศ. 2504 เจริญ วรรณงาม (หรือชื่อจัดตั้งว่า มิตร สมานันท์) ชาวจังหวัดอุดรธานี และศิษย์เก่าคณะนิเทศศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ได้รับการแต่งตั้งเป็นเลขาธิการใหญ่ เขาเคยมีบทบาทในการต่อต้านญี่ปุ่นช่วงสงครามโลกครั้งที่สองและต่อมาได้เข้าศึกษาที่สถาบันลัทธิมากซ์–เลนิน ณ กรุงปักกิ่ง ประเทศจีน เขาเสียชีวิตลงใน พ.ศ. 2521 ขณะยังดำรงตำแหน่ง

หลังจากนั้นใน พ.ศ. 2525 ธง แจ่มศรี ได้ขึ้นดำรงตำแหน่งเลขาธิการใหญ่ โดยเป็นบุคคลเชื้อสายเวียดนามที่เข้าร่วมพรรคตั้งแต่อายุ 17 ปี วาระของเขาเกิดขึ้นในช่วงที่รัฐบาลไทยเริ่มใช้แนวทางปรองดองกับสมาชิกพรรคผ่านนโยบาย "ผู้ร่วมพัฒนาชาติไทย" ส่งผลให้บทบาทของพรรคค่อย ๆ ลดลงตามบริบททางการเมือง

ต่อมาใน พ.ศ. 2553 วิชัย ชูธรรม ได้รับการประกาศให้ดำรงตำแหน่งเลขาธิการใหญ่ โดยเป็นผลมาจากมติของคณะกรรมการกลางพรรคเสียงข้างมากที่นำโดยไวฑูรย์ สินธุวานิชย์ และวินัย เพิ่มพูนทรัพย์ ภายหลังความขัดแย้งภายในองค์กร ซึ่งนำไปสู่การเปลี่ยนผ่านการนำและการจัดโครงสร้างใหม่ในยุคหลังสงครามเย็น

ตำแหน่งเลขาธิการใหญ่แต่ละคนสะท้อนถึงพัฒนาการของพรรคคอมมิวนิสต์แห่งประเทศไทยในช่วงเวลาต่าง ๆ ตั้งแต่การก่อตั้งในยุคก่อนสงครามโลกครั้งที่สอง การเคลื่อนไหวในช่วงสงครามเย็น การจับอาวุธต่อสู้ในเขตป่าภูเขา ตลอดจนการเสื่อมถอยของขบวนการภายหลังนโยบายปรองดองของรัฐ ซึ่งส่งผลให้บทบาทของพรรคค่อย ๆ ลดลงในทางปฏิบัติ แม้ยังมีความเคลื่อนไหวในบางระดับโดยอดีตสมาชิกพรรคก็ตาม

อดีตสมาชิกที่มีชื่อเสียงของพรรค

• โฮจิมินห์
• พโยม จุลานนท์
• ประเสริฐ ทรัพย์สุนทร
• จิตร ภูมิศักดิ์
• อัศนี พลจันทร
• ศุภชัย โพธิ์สุ
• ภูมิธรรม เวชยชัย

ดูเพิ่ม

• รายชื่อพรรคการเมืองไทย
• สถานีเสียงประชาชนแห่งประเทศไทย (สปท.)
• การก่อการกำเริบคอมมิวนิสต์ในประเทศไทย
• ลัทธิคอมมิวนิสต์ในประเทศไทย