อ็องเดร ดูว์ แปลซี เดอ รีเชอลีเยอ

พลเรือโท พระยาชลยุทธโยธินทร์ ป.ช. ป.ม. ท.จ.ว. ร.จ.ม.
รีเชอลีเยอ ใน พ.ศ. 2446
ผู้บัญชาการกรมทหารเรือ
ดำรงตำแหน่ง 16 มกราคม พ.ศ. 2443 – 29 มกราคม พ.ศ. 2444 (1 ปี 13 วัน)
กษัตริย์	พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
ก่อนหน้า	พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงประจักษ์ศิลปาคม
ถัดไป	สมเด็จพระราชปิตุลา บรมพงศาภิมุข เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ กรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช
ข้อมูลส่วนบุคคล
เกิด	24 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2381 ลอยต์เคียร์เคบี ประเทศเดนมาร์ก
เสียชีวิต	25 มีนาคม พ.ศ. 2476 (95 ปี) เฮิร์ซโฮล์ม ประเทศเดนมาร์ก
ที่ไว้ศพ	โบสถ์โฮลเมิน โคเปนเฮเกน
คู่สมรส	ดัคมาร์ เลิช
บุตร	6 คน
ยศที่ได้รับการแต่งตั้ง
รับใช้	เดนมาร์ก สยาม
สังกัด	กองทัพเรือเดนมาร์ก กองทัพเรือสยาม
ประจำการ	พ.ศ. 2418–2444
ยศ	พลเรือโท
ผ่านศึก	วิกฤตการณ์ฝรั่งเศส–สยาม

พลเรือโท พระยาชลยุทธโยธินทร์ นามเดิม อ็องเดร ดูว์ แปลซี เดอ รีเชอลีเยอ (ฝรั่งเศส: André du Plessis de Richelieu; 24 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2381 – 25 มีนาคม พ.ศ. 2476) เป็นทหารเรือชาวเดนมาร์กซึ่งเข้ารับราชการในราชสำนักสยามในช่วงปลายคริสต์ศตวรรษที่ 19 ถึงต้นคริสต์ศตวรรษที่ 20 เขาดำรงตำแหน่งเป็นผู้บัญชาการกรมทหารเรือ (พ.ศ. 2443–2444) นับเป็นผู้บัญชาการทหารเรือคนแรกและคนเดียวที่เป็นชาวต่างประเทศ มีบทบาทสำคัญในฐานะรองผู้บัญชาการการรบของฝ่ายสยาม ในวิกฤตการณ์ฝรั่งเศส–สยามบริเวณลุ่มแม่น้ำโขง นอกจากนี้ยังเป็นผู้ออกแบบและริเริ่มสร้างป้อมพระจุลจอมเกล้า ป้อมปราการชายฝั่งสำคัญที่ปากแม่น้ำเจ้าพระยา เพื่อใช้ในการป้องกันกรุงเทพมหานคร

ประวัติการทำงาน

กัปตันรีเชอลีเยอ เป็นชาวเดนมาร์กเชื้อสายฝรั่งเศส โดยสืบเชื้อสายมาจากพระคาร์ดินัล ดยุกแห่งรีเชอลีเยอ (Armand Jean du Plessis de Richelieu) มุขมนตรีในพระเจ้าหลุยส์ที่ 13 แห่งฝรั่งเศส กัปตันรีเชอลีเยอเข้ามารับราชการทหารเรือสยามตั้งแต่ปี พ.ศ. 2418 เป็นผู้บังคับกองเรือพิทยัมรณยุทธ (Regent) ที่ภูเก็ต กระทั่งวันอังคาร เดือนห้า ขึ้นสามค่ำ ปีมะแม เบญจศก จุลศักราช 1245 ตรงกับปี พ.ศ. 2426 กัปตันรีเชอลีเยอขณะมีบรรดาศักดิ์เป็น "หลวงชลยุทธโยธินทร์" ได้รับพระราชทานบรรดาศักดิ์เป็น "พระชลยุทธโยธินทร์" ถือศักดินา 800

ในปี พ.ศ. 2428 กัปตันรีเชอลีเยอเป็นผู้ออกแบบและควบคุมงานก่อสร้างป้อมพระจุลจอมเกล้าบริเวณปากแม่น้ำเจ้าพระยา ตำบลแหลมฟ้าผ่า อำเภอพระสมุทรเจดีย์ จังหวัดสมุทรปราการ ใช้ป้อมปืนแบบทันสมัยล่าสุดจากประเทศอังกฤษ ที่มีชื่อว่า "ปืนเสือหมอบ" ก่อสร้างแล้วเสร็จเมื่อ พ.ศ. 2436 ทำการทดลองยิงครั้งแรกเมื่อเดือนพฤษภาคม พ.ศ. 2436 ก่อนวิกฤตการณ์ ร.ศ. 112 เพียงเดือนเศษ

ในปี พ.ศ. 2430 กัปตันรีเชอลีเยอ ร่วมหุ้นกับ กัปตันอัลเฟรด จอห์น ลอฟตัส หรือ พระนิเทศชลธีเปิดบริษัททำการเดินรถราง เป็นครั้งแรก เส้นทางจากตำบลบางคอแหลม ผ่านถนนเจริญกรุง ไปสิ้นสุดที่ศาลหลักเมืองกรุงเทพมหานคร เป็นรถรางสายแรกในเอเชีย ต่อมาในปี พ.ศ. 2437 ได้พัฒนาเป็นรถรางเดินด้วยไฟฟ้า เริ่มเดินรถครั้งแรกเมื่อวันที่ 22 กันยายน พ.ศ. 2437 ก่อตั้งบริษัทไฟฟ้าสยาม ทำการผลิตและจำหน่ายกระแสไฟฟ้า นอกจากนี้ท่านยังก่อตั้งบริษัทรถไฟปากน้ำซึ่งเปิดดำเนินการ รถไฟ สาย กรุงเทพ-สมุทรปราการ (ทางรถไฟสายปากน้ำ) ขนส่งผู้โดยสารและสินค้า ระยะทาง 21 กิโลเมตร เป็นสายแรก เมื่อ พ.ศ. 2436

ในช่วงวิกฤตการณ์ ร.ศ. 112 กัปตันรีเชอลีเยอ เป็นผู้นำทหารเรือชาวเดนมาร์กเข้าร่วมรบต่อสู้กับกองเรือฝรั่งเศสที่ปากน้ำ ทั้งที่กงสุลเดนมาร์กมีคำสั่งไม่ให้ชาวเดนมาร์กเข้ายุ่งเกี่ยวในการศึกครั้งนี้ ขณะนั้นท่านมียศเป็นพลเรือจัตวา ตำแหน่งรองผู้บัญชาการทหารเรือ ภายหลังการรบท่านได้รับพระราชทานยศเป็น พลเรือตรี พระยาชลยุทธโยธินทร์ และต่อมาได้เลื่อนตำแหน่งเป็นผู้บัญชาการทหารเรือ ดำรงตำแหน่งระหว่างวันที่ 16 มกราคม พ.ศ. 2443 - 29 มกราคม พ.ศ. 2444 กราบบังคมทูลลาออกจากราชการ เพื่อเดินทางกลับประเทศเดนมาร์ก นับเป็นผู้บัญชาการทหารเรือคนแรกและคนเดียวที่เป็นชาวต่างประเทศ

อีกเรื่องหนึ่งที่ได้รับมอบหมาย พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดให้มีการหล่อพระพุทธชินราช (จำลอง) ขึ้นที่วัดพระศรีรัตนมหาธาตุวรมหาวิหาร จังหวัดพิษณุโลก โปรดเกล้าให้พระยาชลยุทธโยธินทร์ อัญเชิญนำขึ้นแพ ล่องเรือมาคุมองค์และแต่งที่กรมทหารเรือ โดยเป็นผู้ควบคุมการแต่งองค์พระ เสร็จแล้วเชิญลงเรือมณฑปแห่ไปประดิษฐานเป็นพระประธานในพระอุโบสถวัดเบญจมบพิตร เมื่อวันที่ 13 ธันวาคม ปีเดียวกัน

เมื่อครั้งพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จประพาสยุโรป พระยาชลยุทธโยธินทร์รับหน้าที่กัปตันเรือพระที่นั่งทุกครั้ง

ชีวิตส่วนตัว

โลงหินของพระยาชลยุทธโยธินทร์ ที่โบสถ์โฮลเมนส์ (Holmens Kirke) กรุงโคเปนเฮเกน ประเทศเดนมาร์ก

พระยาชลยุทธโยธินทร์ สมรสกับนางสาวดัคมาร์ เลิช (Dagmar Lousie Lerche) ธิดานายเอฟ. เลิช ผู้พิพากษาชาวเดนมาร์ก มีบุตรธิดา 3 คน คือ

• Mr. Louis de Richelieu
• Mr. Helge de Richelieu
• Madame Schestede Juul

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

เครื่องราชอิสริยาภรณ์ไทย

• พ.ศ. 2444 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่เชิดชูยิ่งช้างเผือก ชั้นที่ 1 ประถมาภรณ์ช้างเผือก (ป.ช.) (ประดับเพ็ชร์)
• พ.ศ. 2435 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นที่ 1 ประถมาภรณ์มงกุฎไทย (ป.ม.)
• พ.ศ. 2436 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 2 ทุติยจุลจอมเกล้าวิเศษ (ท.จ.ว.) (ฝ่ายหน้า)
• พ.ศ. 2436 – เหรียญดุษฎีมาลา เข็มราชการแผ่นดิน (ร.ด.ม.(ผ))
• พ.ศ. 2436 – เหรียญดุษฎีมาลา เข็มราชการในพระองค์ (ร.ด.ม.(พ))
• พ.ศ. 2436 – เหรียญจักรมาลา (ร.จ.ม.)
• พ.ศ. 2444 – เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 5 ชั้นที่ 1 (จ.ป.ร.1)

ต่างประเทศ

• เดนมาร์ก :
  • พ.ศ. 2435 - เครื่องราชอิสริยาภรณ์แดนเนอโบร ชั้น Chamberlain และชั้นที่ 2

• รัสเซีย :
  • พ.ศ. 2435 - เครื่องราชอิสริยาภรณ์นักบุญสตานิสเลาส์ ชั้นที่ 1
• กรีซ :
  • พ.ศ. 2435 - เครื่องราชอิสริยาภรณ์เซ็นต์ซาเวีย ชั้นที่ 2

• อิตาลี :
  • พ.ศ. 2435 - เครื่องราชอิสริยาภรณ์มงกุฎอิตาลี ชั้นที่ 2
• ปรัสเซีย :
  • พ.ศ. 2435 - เครื่องราชอิสริยาภรณ์มงกุฎ ชั้นที่ 2
• จักรวรรดิออตโตมัน :
  • พ.ศ. 2435 - เครื่องราชอิสริยาภรณ์เมจีดีเย ชั้นที่ 2
• ฝรั่งเศส :
  • พ.ศ. ไม่ปรากฏ - เครื่องอิสริยาภรณ์เลฌียงดอเนอร์ ชั้นกร็องตอฟีซีเย
• สวีเดน :
  • พ.ศ. ไม่ปรากฏ - เครื่องราชอิสริยาภรณ์ดาบ ชั้นที่ 2
• ออสเตรีย-ฮังการี :
  • พ.ศ. ไม่ปรากฏ - เครื่องราชอิสริยาภรณ์ฟรานซ์โจเซฟ ไม่ปรากฏลำดับชั้น

สิ่งสืบเนื่อง

• หินริเชลิว (Richelieu Rock) ปะการังใต้น้ำบริเวณอุทยานแห่งชาติหมู่เกาะสุรินทร์ จังหวัดพังงา มาจากชื่อของกัปตันริเชอลิเออ

ยศและบรรดาศักดิ์

• หลวงชลยุทธโยธินทร์
• พ.ศ. 2426 พระชลยุทธโยธินทร์
• พ.ศ. 2431 พลเรือจัตวา
• 15 กรกฎาคม พ.ศ. 2434 พระยาชลยุทธโยธินทร์ ถือศักดินา 2000
• 4 เมษายน พ.ศ. 2440 พลเรือตรี

บรรณานุกรม

• ณัฐนันท์ สอนพรินทร์ (2550). เจาะลึก สมาคมลับ กับการปฏิวัติโลก. อมรินทร์บุ๊ค. ISBN 9789747489880.

ก่อนหน้า		อ็องเดร ดูว์ แปลซี เดอ รีเชอลีเยอ		ถัดไป
พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหลวงประจักษ์ศิลปาคม		ผู้บัญชาการกรมทหารเรือ (16 มกราคม พ.ศ. 2443 - 29 มกราคม พ.ศ. 2444)		สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ กรมพระภาณุพันธุวงศ์วรเดช