เจ้าพระยาธรรมาธิกรณาธิบดี (ทองดี)

เจ้าพระยาธรรมาธิกรณาธิบดี (ทองดี)
เสนาบดีจตุสดมภ์กรมวัง
ข้อมูลส่วนบุคคล
สัญชาติ	สยาม
ศาสนา	พุทธ
บุพการี	เจ้าพระยาอภัยราชา (เจ้าคุณประตูจีน)

เจ้าพระยาธรรมาธิกร (ทองดี) ต้นสกุลธรรมสโรช นามเดิมว่า ทองดี เป็นข้าหลวงเดิมในพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช โดยชั้นเดิมมีบรรดาศักดิ์เป็นจมื่นศรีสรรักษ์ แล้วเลื่อนขึ้นเป็นพระยาพิพัฒโกษาและได้รับประราชทานโปรดเกล้าฯ ตั้งให้เป็นเจ้าพระยาธรรมาธิกรณาธิบดี เสนาบดีจตุสดมภ์กรมวังคนที่ 2 ในรัชกาลที่ 1

ประวัติ

เจ้าพระยาธรรมาธิกร (ทองดี ธรรมสโรช) เป็นบุตรชายของเจ้าพระยาอภัยราชา ที่เรียกกันว่า เจ้าคุณประตูจีน ครั้งกรุงศรีอยุธยา เจ้าพระยาอภัยราชาผู้นี้ตามความในราชพงศาวดาร เดิมเป็นเจ้าพระยาสุภาวดี บ้านอยู่ประตูจีน แล้วได้เลื่อนเป็นเจ้าพระยาอภัยราชา ตำแหน่งสมุหนายก ในตอนปลายแผ่นดินสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ พร้อมกันกับพระยาธรรมไตรโลก บ้านคลองแกลบ ได้รับแต่งตั้งขึ้นเป็นเจ้าพระยามหาเสนาธิบดีศรีสมุหพระกลาโหม (เจ้าพระยากลาโหม คลองแกลบ) เจ้าพระยาอภัยราชา (เจ้าคุณประตูจีน) มีบุตรชายคนโตคือพระสำราญองค์ (ต้นสกุลสโรบล) เป็นข้าราชการในสมัยรัชกาลที่ 1 พระสำราญองค์มีบุตรคือพระยาศรีสุริยะพาหะ (สระ) ข้าราชการในรัชกาลที่ 2 พระยาศรีสุริยะพาหะ มีบุตรคือพระยามณเฑียรบาล (บัว) เป็นพระพี่เลี้ยงของพระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว ท่านผู้นี้เป็นคุณตาของคุณจอมมารดาเลี่ยม (เล็ก) ผู้เป็นคุณจอมมารดาของพระองค์เจ้ารัชนีแจ่มจำรัส

เจ้าพระยาธรรมธิกร ทองดี มีบุตรธิดา 3 คน คือ

1. คุณฉิม(หญิง)สมรสกับหม่อมก้อนแก้วเป็นโอรส ของเจ้าฟ้าชายโกเมศพระโอรสของเจ้าฟ้าชายปรเมศวร์(พระราชโอรสพระเจ้าท้ายสระ ราชวงศ์บ้านพลูหลวง)มีบุตร ธิดา ดังนี้ 1.พระยาเพชรพิไชย เอี่ยม ธรรมสโรช 2.ท่านคล้าย ธรรมสโรช ข้าหลวงเดิมในรัชกาลที่2 3.พระยาราชสงคราม อิน ธรรมสโรช(ต้นสกุลอินทรวิมล)4.ท่านพลับ(ญ) วงศ์บางกร่าง
2. พระสำราญราชหฤทัย อ้าว ธรรมสโรชเป็นบิดาของ เจ้าจอมมารดาแพ พระสนมเอกในรัชกาลที่ 4 มีพระโอรสและพระธิดาคือ 1. พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าหญิงยิ่งเยาวลักษณ์ อรรคราชสุดา 2. พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าหญิงพักตร์พิมลพรรณ 3. พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงพรหมวรานุรักษ์ (ต้นราชสกุล เกษมสันต์ ณ อยุธยา) 4. สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาวชิรญาณวโรรส สมเด็จพระสมณเจ้า 5. พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าหญิงบัญจบเบญจมา
3. พระยาอิศรานุภาพ อ้น ธรรมสโรช (เป็นกวีผู้แต่ง พระสุธนคำฉันท์,สุธนูคำฉันท์, อุเทนคำฉันท์, ลิลิตตำนานพระพุทธสิหิงค์, ฉันท์กล่อมกลองวินิจฉัยเภรี)

นามสกุลธรรมสโรช ได้รับพระราชทานจากพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว พระราชทานแก่ นายพลตรี พระวิบุลอายุรเวท (เสข ธรรมโรช) แต่ครั้งยังเป็นนายพันตรี หลวงศักดาพลรักษ์ ผู้รั้งผู้อำนวยการโรงพยาบาลทหารบกกลาง ว่า ธรรมสโรช (Dharmasaroja) ซึ่งท่านผู้นี้เป็นบุตรของหลวงเทวะวงศวโรปการ (เสน) เจ้ากรมในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงเทวะวงศ์วโรปการ อันเป็นบุตรของจมื่นสรสิทธิราช (จุ้ย) กับท่านไม้จีน บุตรของท่านคล้าย (ข้าหลวงเดิมในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย) ทางมารดาของพระยาวิบุลอายุรเวทคือท่านศิลาเป็นบุตรีของท่านทันและเป็นหลานตาของพระยาอุทัยธรรม (นุด) ผู้เป็นบุตรของเจ้าฟ้าชายนเรนทรราชกุมารหรือพระนเรนทรราชา (ต้นสกุลรุ่งไพโรจน์) ซึ่งเป็นพระราชโอรสองค์ที่ 18 ของสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชและเป็นพระราชโอรสองค์ที่ 3 ในกรมบริจาภักดีศรีสุดารักษ์ (เจ้าหญิงฉิม) ซึ่งเป็นพระราชธิดาของเจ้าพระยานครศรีธรรมราช

ในเวลาก่อนหน้าที่พระยาวิบุลอายุรเวทจะได้รับนามสกุลพระราชทานก็ได้มีผู้สืบสายโลหิตโดยตรงในสกุลอีกผู้หนึ่งได้รับพระราชทานนามสกุลจากรัชกาลที่ 6 ว่าสกุล รัตนทัศนีย (Ratnadasniya) คือพระยามหิมานุภาพ (เป๋า รัตนทัศนีย์) กรมพระตำรวจในซ้าย บิดาคือพระยาณรงค์วิไชย (ทัศ) ผู้เป็นต้นสกุลรัตนทัศนีย ปู่คือพระยาเพชรพิไชย (เอี่ยม ธรรมสโรช) ซึ่งเป็นพี่ชายของท่านคล้ายและพระยาราชงคราม (อินทร์) และท่านพลับ

ในเวลาใกล้เคียงกันกับที่พระยาวิบุลอายุรเวทได้รับพระราชทานนามสกุล ก็ได้มีผู้สืบสายโลหิตโดยตรงในสกุลอีกผู้หนึ่งได้รับพระราชทานนามสกุลจากรัชกาลที่ ๖ ว่าสกุล อินทรวิมล (Indravimala) คือ นายร้อยโท นายศุขแพทย์ ผู้บังคับหมวดพยาบาล โรงเรียนนายร้อยชั้นปฐม บิดาชื่อนายเผื่อน ปู่คือพระยาราชสงคราม (อินทร์) ผู้เป็นต้นตระกูล อินทรวิมล ซึ่งแยกออกไปจากสกุลธรรมสโรช

อ้างอิง

http://www.brh.thaigov.net/new/brh/about/brh_history_web/036.htm%5Bลิงก์เสีย%5D หนังสือประวัติสำนักพระราชวัง พิมพ์ครั้งที่ ๓ สำนักพระราชวัง กรกฎาคม ๒๕๔๓)