Селени

Селени, ₃₄Se
Селени
Дуудлага	/seɮeni/
Гадаад байдал	саарал өнгөтэй металл хэлбэртэй, улаан, шилэрхүү хар (зураг дээр байхгүй) аллотропууд
Стандарт атомын жин Ar°(Se)
	78.971±0.008; 78.971±0.008 (товчлогдсон);
Үелэх систем дэх Селени
	хүнцэл ← селени → бром
Атомын дугаар (Z)	34
Бүлэг	16-р бүлэг (халкоген)
Үе	4-р үе
Блок	p-блок
Электрон байгуулалт	[Ar] 3d10 4s2 4p4
Давхарга бүрт	2, 8, 18, 6
Физик шинж чанарууд
Төлөв	хатуу
Хайлах температур	494 K (220.85 °C, 429.53 °F)
Буцлах температур	958 K (685 °C, 1265 °F)
Нягт (т.т.)	саарал: 4.81 г/см3 ; альфа: 4.39 г/см3 ; шилэрхүү: 4.28 г/см3
шингэн үед (х.т.)	3.99 г/см3
Критик цэг	1766 K, 27.2 МПа
Хайлах энтальп	gray: 6.69 кЖ/моль
Уурших энтальп	95.48 кЖ/моль
Хувийн дулаан шингээлт	25.363 Ж/(моль·K)
Атомын шинж чанар
Исэлдэлтийн зэрэг	нийтлэг: −2, +2, +4, +6; −1, 0, +1, +3, +5?
Цахилгаан сөрөг чанар	Полингийн шаталбар: 2.55
Ионжилтын энерги	1-р: 941.0 кЖ/моль ; 2-р: 2045 кЖ/моль ; 3-р: 2973.7 кЖ/моль ; ;
Атомын радиус	эмпирик: 120 пм
Ковалент радиус	120±4 пм
Ван дер Ваальсийн радиус	190 пм
	Спектрийн хүрээ дэх өнгөт шугамуудселени элементийн спектрийн шугам
Бусад шинж чанарууд
Байгалийн тархац	анхдагч
Талст бүтэц	саарал: гексагонал (hP3)
Торны тогтмолууд	a = 436.46 пм; c = 495.77 пм (20 °C)
Дулааны тэлэлт	аморф: 37 µм/(м⋅K) (25 °C)
Дулаан дамжуулалт	аморф: 0.519 Вт/(м⋅K)
Соронзон чанар	дисоронзон
Моляр соронзон мэдрэмж	−25.0×10−6 см3/моль (298 K)
Юнгийн модуль	10 ГПа
Хөдөлгөх модуль	3.7 ГПа
Эзлэхүүний модуль	8.3 ГПа
Дууны хурд нимгэн саваа	3350 м/с (20 °C)
Пуассоны коэффициент	0.33
Моосын хатуулаг	2.0
Бринеллийн хатуулаг	736 МПа
CAS дугаар	7782-49-2
Түүх
Нэрийн үүсэл	Грекийн сарны бурхан Селенийн нэрээр
Нээсэн ба анх ялгасан	Йёнс Якоб Берцелиус болон Иохан Готтлиб Ган (1817)
Хамгийн тогвортой изотопууд ү; з;
	Ангилал: Селени; үзэх · хэлэлцэх · засах \| эх сурвалж

Селенийг 1817 онд И.Я. Берцелиус хүхрийн хүчлийн үйлдвэрийн хаягдлаас нээн олборложээ. Түүний нэр грекээр “селене”-“сар” гэсэн үгнээс гаралтай. Селени нь хэд хэдэн аллотропи хэлбэрээр тохиолддог. Хамгийн тогтвортой нь саарал селени бөгөөд саарал гялгатай хагас дамжуулагч чанартай (217градуст хайлж-685 градуст буцалдаг) хатуу бодис юм.Агаарт шатахдаа $\mathrm {SeO_{2}}$ оксид үүсгэх ба уг бодис нь усанд хялбар уусдаг нунтаг цагаан бодис юм. Түүний усан уусмал нь сул селент хүчил $\mathrm {H_{2}SeO_{3}}$ юм. Мөн селений хүчил $\mathrm {H_{2}SeO_{4}}$ тохиолддог ба тэр нь хүхрийн хүчилтэй ихээхэн төсөөтэй. Гэвч $\mathrm {H_{2}SeO_{3}}$ бол алтыг ч уусгаж чадах хүчтэй исэлдүүлэгч юм. Селенийг лабораторын нөхцөлд селенийн хүчлийг иодот устөрөгчтэй нэгдүүлэх урвалд оруулан дан селенийг ангижруулан авдаг.

\mathrm {H_{2}SeO_{3}+4\ HI\ \rightarrow \ Se+2\ I_{2}+3\ H_{2}O}

Селений хүчил нь олон органик бодисуудыг нүүрсжүүлээд зогсохгүй тэдгээрийг гал авалцуулдаг. Нүүрстөрөгчтэй дүрс хийн асдаг. Селени олшруулах аппарат болон мөн хагас дамжуулагч багаж болох диод, фоторезисторт хэрэглэдэг. Хүний бие ойролцоогоор 14мл селени агуулагддаг. Тэр олон чухал микроэлементүүдийн тоонд ордог бөгөөд хүхэр агуулдаг амин хүчлийн синтезийг тэтгэн, цусны гемоглобины пероксидоор исэлдэхээс хамгаалдаг глутатионпероксидаз ферментийн найрлагад ордог. Хүний биед селени дутагдвал дархлаа сулардаг байна. Гэхдээ уг элементийн илүүдэл маш хортой. Тэр нь хордлогод хүргэдэг бөгөөд эдгээрийн нэг шинж тэмдэг нь үс унах юм.

Цахим холбоос

Wiktionary

Wiktionary: Селени – Энэ үгийг тайлбар толиос харна уу

Commons: Селени – Викимедиа дуу дүрсний сан

Эшлэл

↑ "Стандарт атомын жин: Селени". CIAAW. 2013.
↑ Прохаска, Томас; Иргер, Йоханна; Бенефилд, Жаклин; Бөхлке, Жон К.; Чессон, Лесли А.; Коплен, Тайлер Б.; Дин, Типин; Данн, Филип Ж. Х.; Грёнинг, Манфред; Холден, Норман Э.; Мейжер, Харро А. Ж. (2022-05-04). "Элементүүдийн стандарт атомын жин 2021 (IUPAC Техникийн тайлан)". Pure and Applied Chemistry (англи хэлээр). doi:10.1515/pac-2019-0603. ISSN 1365-3075.
↑ Se(−1) has been observed in diselenides(Se2−2, such as disodium diselenide (Na₂Se₂); see Holleman, Arnold F.; Wiberg, Egon; Wiberg, Nils (2008). Lehrbuch der Anorganischen Chemie (герман хэлээр) (102 хэвлэл). Walter de Gruyter. х. 829. ISBN 9783110206845. and H. Föppl; E. Busmann; F.-K. Frorath (1962). "Die Kristallstrukturen von α-Na2S2 und K2S2, β-Na2S2 und Na2Se2". Zeitschrift für anorganische und allgemeine Chemie (герман хэлээр). 314 (1): 12–20. doi:10.1002/zaac.19623140104.
↑ A Se(0) atom has been identified using DFT in [ReOSe(2-pySe)₃]; see Cargnelutti, Roberta; Lang, Ernesto S.; Piquini, Paulo; Abram, Ulrich (2014). "Synthesis and structure of [ReOSe(2-Se-py)3]: A rhenium(V) complex with selenium(0) as a ligand". Inorganic Chemistry Communications. 45: 48–50. doi:10.1016/j.inoche.2014.04.003. ISSN 1387-7003.
↑ Гринвуд, Норман Н.; Эрншоу, Алан (1997). Элементүүдийн хими (2-р хэвлэл). Butterworth-Heinemann. doi:10.1016/C2009-0-30414-6. ISBN 978-0-08-037941-8.
↑ Se(III) has been observed in Se₂NBr₃; see Lau, Carsten; Neumüller, Bernhard; Vyboishchikov, Sergei F.; Frenking, Gernot; Dehnicke, Kurt; Hiller, Wolfgang; Herker, Martin (1996). "Se₂NBr₃, Se₂NCl₅, Se₂NCl⁻₆: New Nitride Halides of Selenium(III) and Selenium(IV)". Chemistry: A European Journal. 2 (11): 1393–1396. doi:10.1002/chem.19960021108.
↑ Арбластер, Жон В. (2018). Элементүүдийн кристаллографийн шинж чанарын сонгосон утгууд. Материалын Парк, Охайо: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
↑ Magnetic susceptibility of the elements and inorganic compounds, in Lide, D. R., ed. (2005). CRC Handbook of Chemistry and Physics (86th хэвлэл). Boca Raton (FL): CRC Press. ISBN 0-8493-0486-5.
↑ Вэст, Роберт (1984). CRC, Хими, физикийн гарын авлага. Бока Ратон, Флорида: Chemical Rubber Company Publishing. х. E110. ISBN 0-8493-0464-4.
↑ Кондев, Ф. Г.; Ван, М.; Хуан, В. Ж.; Наими, С.; Ауди, Г. (2021). "The NUBASE2020 evaluation of nuclear properties" (PDF). Chinese Physics C. 45 (3): 030001. doi:10.1088/1674-1137/abddae.

[CIAAWселени-1] "Стандарт атомын жин: Селени". CIAAW. 2013.

[CIAAW2021-2] Прохаска, Томас; Иргер, Йоханна; Бенефилд, Жаклин; Бөхлке, Жон К.; Чессон, Лесли А.; Коплен, Тайлер Б.; Дин, Типин; Данн, Филип Ж. Х.; Грёнинг, Манфред; Холден, Норман Э.; Мейжер, Харро А. Ж. (2022-05-04). "Элементүүдийн стандарт атомын жин 2021 (IUPAC Техникийн тайлан)". Pure and Applied Chemistry (англи хэлээр). doi:10.1515/pac-2019-0603. ISSN 1365-3075.

[3] Se(−1) has been observed in diselenides(Se2−2, such as disodium diselenide (Na₂Se₂); see Holleman, Arnold F.; Wiberg, Egon; Wiberg, Nils (2008). Lehrbuch der Anorganischen Chemie (герман хэлээр) (102 хэвлэл). Walter de Gruyter. х. 829. ISBN 9783110206845. and H. Föppl; E. Busmann; F.-K. Frorath (1962). "Die Kristallstrukturen von α-Na2S2 und K2S2, β-Na2S2 und Na2Se2". Zeitschrift für anorganische und allgemeine Chemie (герман хэлээр). 314 (1): 12–20. doi:10.1002/zaac.19623140104.

[4] A Se(0) atom has been identified using DFT in [ReOSe(2-pySe)₃]; see Cargnelutti, Roberta; Lang, Ernesto S.; Piquini, Paulo; Abram, Ulrich (2014). "Synthesis and structure of [ReOSe(2-Se-py)3]: A rhenium(V) complex with selenium(0) as a ligand". Inorganic Chemistry Communications. 45: 48–50. doi:10.1016/j.inoche.2014.04.003. ISSN 1387-7003.

[5] Гринвуд, Норман Н.; Эрншоу, Алан (1997). Элементүүдийн хими (2-р хэвлэл). Butterworth-Heinemann. doi:10.1016/C2009-0-30414-6. ISBN 978-0-08-037941-8.

[6] Se(III) has been observed in Se₂NBr₃; see Lau, Carsten; Neumüller, Bernhard; Vyboishchikov, Sergei F.; Frenking, Gernot; Dehnicke, Kurt; Hiller, Wolfgang; Herker, Martin (1996). "Se₂NBr₃, Se₂NCl₅, Se₂NCl⁻₆: New Nitride Halides of Selenium(III) and Selenium(IV)". Chemistry: A European Journal. 2 (11): 1393–1396. doi:10.1002/chem.19960021108.

[Arblaster_2018-7] Арбластер, Жон В. (2018). Элементүүдийн кристаллографийн шинж чанарын сонгосон утгууд. Материалын Парк, Охайо: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.

[8] Magnetic susceptibility of the elements and inorganic compounds, in Lide, D. R., ed. (2005). CRC Handbook of Chemistry and Physics (86th хэвлэл). Boca Raton (FL): CRC Press. ISBN 0-8493-0486-5.

[9] Вэст, Роберт (1984). CRC, Хими, физикийн гарын авлага. Бока Ратон, Флорида: Chemical Rubber Company Publishing. х. E110. ISBN 0-8493-0464-4.

[NUBASE2020-10] Кондев, Ф. Г.; Ван, М.; Хуан, В. Ж.; Наими, С.; Ауди, Г. (2021). "The NUBASE2020 evaluation of nuclear properties" (PDF). Chinese Physics C. 45 (3): 030001. doi:10.1088/1674-1137/abddae.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]