Тьюринг премиясе
Викибирелмәләрдә элемент юк |
Тьюринг премиясе — исәпләү техникасы Ассоциациясе тарафыннан информатика буенча шул өлкәдә күренекле фәнни-техник кертем өчен бирелә торган иң престижлы премия. Исәпләү техникасы Ассоциациясе тарафыннан беренче электрон исәпләү машиналары барлыкка килүгә кадәр исәпләнүчәнлек турында беренче тирән нәтиҗәләр алган инглиз галиме Алан Тьюринг хөрмәтенә оештырылган. Һәр ел саен информатика һәм исәпләү техникасы даирәсендә шул сферада кертеме компьютер җәмәгатенә көчле һәм дәвам итүче йогынты ясаган бер яки берничә белгечкә бирелә [1]. Премия бер кешегә бер мәртәбәдән артык түгел бирелергә мөмкин. Мәгълүмати технологияләр сферасында Тьюринг премиясе академик дисциплиналарда Нобель премиясенә аналогик статуска ия[2]. Беренче мәртәбә 1966 елда Алан Перлиска компиляторлар барлыкка китерү технологиясе үсеше өчен бирелгән булган. 2007 елдан 2013 елга кадәр премия фонды Intel һәм Google корпорацияләре тарафыннан спонсорланган булган, премиянең ел саен үлчәме 250 мең $ булган, 2014 елдан приз фонды $1 млн га кадәр арттырылган, ә Google компаниясе премиянең бердәнбер спонсоры булган [3][4]. Традиция буенча премия лауреаты бүләк ителгәндә “Тьюринг лекциясе” дип аталган доклад белән чыгыш ясый, анда ул аның фикере буенча әһәмиятле информатика һәм исәпләү техникасы проблемалары турында карашын уртаклаша.
Тьюринг премиясе лауреатлары
[үзгәртү | вики-текстны үзгәрт]Ел | Фото | Лауреат | Бирү сәбәбе |
---|---|---|---|
1966 | ![]() |
АКШ, Алан Перлис | Гомумиләштерелгән программалау техникалары һәм компиляторлар төзү өлкәсендә йогынтысы өчен |
1967 | ![]() |
Бөекбритания, Морис Уилкс | Профессор Уилкс беренче чиратта программаларның эчке саклануын рөхсәт иткән беренче компьютер EDSAC проектлаучысы буларак мәгълүм. 1949 елда төзелгән EDSAC тоткарлау сызыкларында хәтерне кулланган. Ул шулай ук Виллер һәм Гилл белән автордашлыкта 1951 ел «Preparation of Programs for Electronic Digital Computers» китабы авторы буларак мәгълүм, анда бик әһәмиятле китапханә төшенчәсе кертелә |
1968 | ![]() |
АКШ, Ричард Хэмминг | Автоматик кодлау, хаталарны билгеләү һәм корректлау кодлары, сан ысуллары өлкәсендә эшләр өчен |
1969 | ![]() |
АКШ, Марвин Минский | Ясалма интеллект фәнни юнәлешен барлыкка китерү, формалаштыру, алга сөрү һәм үсешенә гаять зур кертеме өчен |
1970 | ![]() |
Бөекбритания, Джеймс Уилкинсон | сан анализы өлкәсендә югары тизлекле цифрлы компьютерлар кулланылышына ярдәм иткән сызыкча алгебра һәм хаталарның “кире” анализында исәпләүләр буенча эшләре яктылыгында аеруча әһәмияткә ирешкән тикшеренүләр өчен |
1971 | ![]() |
АКШ, Джон Мак-Карти | Мак-Картиның «Ясалма интеллект буенча тикшеренүләрнең хәзерге торышы» лекциясе күп әһәмиятле уңышлары эшләренә рәхмәтле өлкәдә эшләр торышын яктырта |
1972 | ![]() |
Нидерланд, Эдсгер Дейкстра | Ачыклык һәм математик төгәллек чагылышы булган югары дәрәҗә программалау теле Алголны ясауда әһәмиятле кертем өчен. Ул аларның бөтен гомумилегендә программалау телләре һәм сәнгатенең иң күренекле вәкилләренең берсе һәм шулай ук аларның структурасы, тәкъдим ителеше һәм чынлыкка ашыруга ярдәм иткән галим. Аның унбиш ел дәвамында публикацияләре графлар теориясе буенча теоретик мәкаләләрдән программалау телләре өлкәсендә база күрсәтмә кенәгәләре, тасвирламалар һәм фәлсәфи фикер йөртүләргә кадәр киң спектр темаларны колачлый |
1973 | ![]() |
АКШ, Чарльз Бахман | Данныйлар базалары технологиясендә күренекле кертем өчен |
1974 | ![]() |
АКШ, Дональд Кнут | Алгоритмнар анализына, программалау телләрен ясавына гаять зур кертеме һәм бигрәк тә «Программалау сәнгате» гомуми атамасы астында киң мәгълүм булган китаплар сериясен барлыкка китерү өчен |
1975 | ![]() ![]() |
АКШ, Аллен Ньюэлл АКШ, Герберт Саймон |
Ясалма интеллект, кеше сиземләвенең механизмнар психологиясенә һәм исемлекләр үсешенә фундаменталь кертем өчен |
1976 | ![]() ![]() |
Израиль, Майкл Рабин АКШ, Дана Скотт |
Соңрак аеруча әһәмиятлеген исбатлаган концепция - детерминланмаган автомат фикере тәкъдим ителгән “Чикле автоматлар һәм алар өчен чишелүчәнлек проблемасы” мәкаләсе өчен. Классик булып китеп мәкалә бу өлкәдә күп алга таба эшләр өчен илһамлану чыганагы булып хезмәт иткән |
1977 | ![]() |
АКШ, Джон Бэкус | Югары дәрәҗәле программа системалары проектлавына тирән, дәвам итүче һәм зур йогынты ясаган кертем, хосусан, Фортран теле өстендә эше һәм аның программалау телләре спецификацияләре формализациясе буенча оригиналь публикациясе өчен |
1978 | ![]() |
АКШ, Роберт Флойд | Эффектив һәм ышанычлы программалау тәэминаты барлыкка китерү методологиясенә шөбһәсез йогынтысы һәм аның парсинг теориясе, программалау телләре семантикасы, программаларның автоматик верификациясе, программаларның автоматик синтезы һәм алгоритмнар анализы кебек компьютер фәннәре өлкәләренең аякка басуда ярдәме өчен |
1979 | ![]() |
Канада, Кеннет Айверсон | Нәтиҗәсе хәзер белгечләр арасында APL буларак мәгълүм булган программалау телләре һәм математик язма өлкәсендә новатор эше өчен, интерактив системалар реализациясенә, APL-ны белем бирү максатларында куллануга һәм шулай ук программалау телләренең теориясе һәм техникасына кертеме өчен |
1980 | ![]() |
Бөекбритания, Энтони Хоар | Программалау телләре билгеләве һәм ясавына фундаменталь кертем өчен |
1981 | ![]() |
Бөекбритания, АКШ, Эдгар Кодд | Данныйлар базалары белән, бигрәк тә реляцион тип данныйлар базалары белән идарә системалары теория һәм практикасына фундаменталь һәм дәвам итүче кертем өчен |
1982 | ![]() |
АКШ, Стивен Артур Кук | Исәпләүләр катлаулыгын аңлауда аның тарафыннан ирешелгән әһәмиятле прогресс өчен. Аның эше NP-тулылык теориясенә нигез салган. Бу классның хасиятләрен һәм чикләрен өйрәнү соңгы ун елда исәпләү системаларының иң әһәмиятле юнәлешләренең берсе булган |
1983 | ![]() |
АКШ, Кен Томпсон АКШ, Деннис Ритчи |
операцион системаларның гомуми теориясен эшләү һәм хосусан Unix-ны барлыкка китерү өчен |
1984 | ![]() |
Швейцария, Никлаус Вирт | Инновацион компьютер телләре сериясе Эйлер, Algol-W, Модула һәм Паскаль эшләү өчен |
1985 | ![]() |
АКШ, Ричард Карп | Алгоритмнар теориясенә дәвам итүче кертем, хосусан, челтәрләрдә агымнар һәм башка комбинатор оптимизацион мәсьәләләр өчен эффектив алгоритмнар өчен, полиномиаль катлаулылык исәпләүләренең интуитив эффективлык төшенчәсе белән туры китерүе һәм иң әһәмиятлесе NP-тулылык теориясенә кертеме өчен |
1986 | ![]() ![]() |
АКШ, Джон Хопкрофт АКШ, Роберт Тарджан |
Алгоритмнар һәм данныйлар структуралары анализы һәм разработкасы өлкәсендә фундаменталь ирешүләр өчен |
1987 | ![]() |
АКШ, Джон Кок | Компиляторлар проектлавы һәм теориясенә, зур системалар архитектурасына һәм RISC-компьютерлар разработкасына күренекле кертеме өчен |
1988 | ![]() |
АКШ, Айвен Сазерленд | Sketchpad уйлап табудан башлап, әмма аның белән тәмамланмаучы компьютер графикасына нигез салучы һәм ерак караучы кертеме өчен |
1989 | ![]() |
Канада, Уильям Кэхэн | Сан анализына фундаменталь кертем өчен. Йөзүче өтер белән исәпләүләрдә беренче экспертларның берсе. Кэхэн шулай ук үзен «дөньяны сан исәпләүләре өчен куркынычсыз итәргә» мәсьәләсенә багышлаган |
1990 | ![]() |
АКШ, Фернандо Корбато | CTSS һәм Multics вакыт һәм ресурслар өләшелүе белән гомуммаксатлы, эре масштаблы компьютер системаларын барлыкка китерү буенча концепция барлыкка китерүе һәм разработкалар идарәсе буенча новатор эше өчен |
1991 | ![]() |
Бөекбритания, Робин Милнер | Өч тулы кыйммәтле ирешү өчен: 1) Скотт исәпләнергә мөмкин функцияләре логикасында исбатлауларны автоматлаштыручы LCF, мөгаен, теоретик фундаментта төзелгән һәм шул ук вакытта практикада файдалы беренче автоматизирланган исбатлау конструирлавы коралы; 2) ML, типлаштырылган хаталар эшкәртүе белән полиморф типлар чыгаруын кулланучы беренче программалау теле; 3) CCS, параллель исәпләүләрнең гомуми теориясе. Өстәп, ул тулы абстракцияне, операцион һәм денотацион семантикалар арасында бәйләнеш теориясен формулирлаган һәм үстергән |
1992 | ![]() |
АКШ, Батлер Лэмпсон | Таралышлы, шәхси исәпләү мохитләре разработкасы һәм аларны реализация технологиясенә кертем өчен: эш станцияләре, челтәрләр, операцион системалар, программалау системалары, дисплейлар, куркынычсызлык һәм документлар алмашуы |
1993 | ![]() ![]() |
Латвия, АКШ, Юрис Хартманис АКШ, Ричард Э. Стернс |
Исәпләүләр катлаулыгы теориясе базасын тәэмин иткән нигез салучы эшләренә рәхмәт итеп |
1994 | ![]() ![]() |
АКШ, Эдвард Фейгенбаум АКШ, Радж Редди |
Беренче узучы разработкалар һәм эре масштаблы ясалма интеллект системаларын барлыкка китерү һәм ясалма интеллектны кулланучы технологияләрнең практик әһәмияте һәм потенциаль коммерция табышы демонстрациясе өчен |
1995 | ![]() |
АКШ, Мануэль Блюм | Исәпләү катлаулыгы теориясе нигезләренә һәм аның криптографиядә һәм программалар верификациясендә кулланышына кертемен танып |
1996 | ![]() |
Израиль, Амир Пнуэли | Исәпләү фәннәренә темпораль логиканы кертү һәм программалар һәм системалар верификациясенә күренекле кертем өчен |
1997 | ![]() |
АКШ, Дуглас Энгельбарт | Интерактив исәпләүләрнең киләчәк үсешенең илһамландыручы алдан күрүе һәм ул алдан күрүне чынбарлыкка ашырырга ярдәм итүче төп технологияләрне уйлап чыгару өчен |
1998 | ![]() |
АКШ, Джим Грей | Данныйлар базалары өлкәсендә нигез салучы фикерләр, транзакцияләр эшкәртү өйрәнүләре һәм системалар реализациясендә техник лидерлык өчен. |
1999 | ![]() |
АКШ, Фредерик Брукс | Компьютер архитектурасына, операцион системаларга һәм программа тәэминаты проектлавына тарихи әһәмиятле кертем өчен. |
2000 | ![]() |
Кытай, Эндрю Яо | Исәпләүләр катлаулыгында нигезләнгән псевдоочраклы саннар генерациясе, криптография һәм коммуникацион катлаулылык теориясен керткән исәпләүләр теориясенә фундаменталь кертемгә рәхмәтле итеп |
2001 | ![]() ![]() |
Норвегия, Уле-Йохан Даль Норвегия, Кристен Нюгор |
Симула I һәм Симула 67 программалау телләре разработкасы барышында барлыкка килгән объект-ориентирланган программалау үсеше өчен фундаменталь булган фикерләр өчен |
2002 | ![]() ![]() ![]() |
АКШ, Рональд Ривест Израиль, Ади Шамир АКШ, Леонард Адлеман |
ачык ачкыч белән шифрлау системаларының практик файдасын арттыру буенча уникаль кертем өчен |
2003 | ![]() |
АКШ, Алан Кэй | Хәзерге заман объект-ориентирланган телләрнең нигезенә яткан күпсанлы новатор фикерләре, Smalltalk теле разработчиклары командасы белән идарә итү һәм шәхси компьютер өлкәсе үсешенә фундаменталь кертем өчен |
2004 | ![]() ![]() |
АКШ, Винтон Серф АКШ, Роберт Кан |
Төп Интернет-протоколларының разработкасы һәм реализацияне кертеп челтәрара алмашу проблемасы буенча новатор эше, TCP/IP һәм компьютер челтәрләре өлкәсендә әйдәп баручы роль өчен |
2005 | Дания, Петер Наур | Программалау телләре проектлавына һәм Алгол 60 телен барлыкка китерүгә һәм шулай ук компиляторлар проектлавына һәм компьютер программалавының сәнгатенә һәм техникасына фундаменталь кертем өчен | |
2006 | ![]() |
АКШ, Френсис Аллен | Хәзерге оптимальләштерүче компиляторлар һәм программаларның автоматик параллельләштерүсезләндерүенә нигез булып хезмәт иткән компьютер программаларның теориясе һәм практикасына новатор кертем өчен |
2007 | ![]() ![]() ![]() |
АКШ, Эдмунд Кларк АКШ, Аллен Эмерсон Греция Франция Иосиф Сифакис |
Модельләр тикшерүе үсешендә рольләре — программа тәэминаты да, аппарат тәэминаты разработкасында киң кулланылган югары эффектив программалар верификациясе техникасы өчен обеспечения[5] |
2008 | АКШ, Барбара Лисков | Программалау телләренең практик һәм теоретик нигезләренә, хосусан, хаталарга тотрыклылык өйрәнү өлкәсенә, данныйлар абстракциясенә һәм таралышлы исәпләүләргә кертем өчен. | |
2009 | ![]() |
АКШ, Чарльз Текер | Беренче хәзерге заман шәхси компьютеры — «Альто» барлыкка китерү һәм новатор разработкасы өчен һәм шулай ук Ethernet технологиясенә һәм планшет шәхси компьютерларга кертеме өчен. |
2010 | ![]() |
Бөекбритания, Лесли Вэлиант | Якынча дөрес өйрәнүне, исемләү катлаулыгы һәм алгебраик исәпләүләр теориясен кертеп алгоритмнар теориясенә һәм шулай ук, а также теорию параллель һәм таралышлы исәпләүләр теориясенә кертеме өчен.[6] |
2011 | ![]() |
Израиль, АКШ, Джуда Перл | Ихтималлыклы һәм сәбәп-нәтиҗә фикер йөртүләр өчен исәпләү разработкасы (ингл. calculus for probabilistic and causal reasoning) ярдәмендә ясалма интеллектка фундаменталь кертем өчен [7] |
2012 | ![]() |
АКШ, Сильвио Микали АКШ, Шафи Гольдвассер |
Ихтималлыклы шифрлау (шул исәптән, ачык ачкыч белән беренче ихтималлыклы криптосистема) буенча новатор эшләре һәм криптографик протоколларда нуль игълан итүе белән исбатлаулар буенча эшләр өчен[8]. |
2013 | ![]() |
АКШ, Лесли Лэмпорт | Сәбәплелек һәм логик сәгать, куркынычсызлык һәм торучанлык, реплицирланган автоматлар, данныйларның дәвам итүче килештерләнлеге кебек төшенчәләрнең ачылуы белән билгеләнгән таралышлы һәм үзара тәэсир итешүче системалар теория һәм практикасына фундаменталь кертем өчен[9]. |
2014 | ![]() |
АКШ, Майкл Стоунбрейкер | Хәзерге заман данныйлар базалары белән идарә системалары нигезләрендә ятучы принцип һәм практикаларга фундаменталь кертем өчен[10]. |
2015 | ![]() ![]() |
АКШ, Уитфилд Диффи АКШ, Мартин Хеллман |
Криптографиягә фундаменталь кертем өчен[11]. |
2016 | ![]() |
Бөекбритания, Тим Бернерс-Ли | Бөтендөнья пәрәвезе, беренче веб-браузер һәм Интернет таралышына йогынты ясаган нигез салучы протокол һәм алгоритмнар уйлап чыгаруы өчен[12]. |
2017 | ![]() ![]() |
АКШ, Джон Хеннесси АКШ, Дэвид Паттерсон |
Микропроцессор техникасының бөтен тармагына озак вакытлы йогынты ясаган компьютер архитектураларның проектлавына һәм тикшерүенә новатор систематик һәм үлчәп булган ысул өчен[13]. |
2018 | ![]() ![]() ![]() |
Канада, Йошуа Бенжио Бөекбритания, Джеффри Хинтон Франция Ян Лекун |
Тирән нейрочелтәрләрен кырый таш компоненты иткән концептуаль һәм инженер ерулар өчен[14]. |
2019 | ![]() ![]() |
АКШ, Эд Катмулл АКШ, Пэт Ханрахан |
3D-графикасы үсешенә фундаменталь кертем һәм кинематографта һәм башка кулланылышларда компьютер графикасына инкыйлаби йогынты өчен[15]. |
2020 | ![]() |
Канада, Альфред Ахо АКШ, Джеффри Ульман |
Программалау телләре өчен компиляция нигезләре һәм алгоритмика формалавы өчен[16]. |
2021 | ![]() |
АКШ, Джек Донгарра | Суперкомпьютер программа тәэминатына дүрт унъеллык дәвамында җиһазның экспоненциаль үсеше белән бер дәрәҗәдә барырга мөмкинчелек биргән саннар ысуллары китапханәләренә новатор кертем өчен[17]. |
2022 | ![]() |
АКШ, Роберт Меткалф | Ethernet челтәрләрен уйлап чыгару, стандартизация һәм коммерциализация өчен[18]. |
2023 | ![]() |
Израиль, Ави Вигдерзон | Исәпләүләрдә безнең ихтималлылык роле аңлавын кертеп исәпләүләр теориясенә нигез салучы кертем өчен һәм шулай ук теоретик информатикада унъеллыклар дәвамында интеллектуаль әйдаманлык өчен[19][20]. |
2024 | ![]() |
АКШ, Эндрю Барто Канада, Ричард Саттон |
Өстәмә көч белән өйрәнүнең концептуаль һәм алгоритмик нигезләре разработкасы өчен |
Искәрмәләр
[үзгәртү | вики-текстны үзгәрт]- ↑ A. M. Turing Award. ACM. әлеге чыганактан 2012-02-13 архивланды. 2007-11-05 тикшерелгән.
- ↑ Brown, Bob (2011-06-06). Why there's no Nobel Prize in Computing.
- ↑ Google to Provide All Funding for Most Prestigious Award in Computing (ингл.), Ассоциация вычислительной техники (2014-11-13). 21 ноябрь 2014 тикшерелде. «ACM (the Association for Computing Machinery) is today announcing that the funding level for the ACM A.M. Turing Award is now $1,000,000, to be provided by Google Inc»
- ↑ Денёжная награда за премию Тьюринга почти сравнялась с Нобелевской (рус.), OSZone (2014-11-21). 21 ноябрь 2014 тикшерелде. 2014 елның 25 ноябрь көнендә архивланган.
- ↑ Объявлены лауреаты ежегодной Премии Тьюринга — Наука и техника — Компьюлента 2009 елның 21 февраль көнендә архивланган..
- ↑ ACM Award Citation / Leslie G Valiant.
- ↑ Turing Award 2011. Judea Pearl.
- ↑ Turing award 2012. ACM. әлеге чыганактан 2013-03-21 архивланды. 2013-03-18 тикшерелгән.
- ↑ Turing award 2013. ACM (2014-03-18).
- ↑ Pioneer in Database Systems Architecture Receives ACM’s Highest Honor. ACM (2015-03-25). әлеге чыганактан 2015-03-25 архивланды. 2015-03-25 тикшерелгән.
- ↑ Cryptography Pioneers Receive Acm A.M. Turing Award 2016 елның 4 март көнендә архивланган..
- ↑ Sir Tim Berners-Lee. ACM. 2017-04-12 тикшерелгән.
- ↑ John L. Hennesy. ACM. 2018-03-21 тикшерелгән.
- ↑ Fathers of the Deep Learning Revolution Receive ACM A.M. Turing Award. ACM (2019-03-27). 2019-03-27 тикшерелгән.
- ↑ Pioneers of Modern Computer Graphics Recognized with ACM A.M. Turing Award. ACM (2020-03-23). 2020-03-23 тикшерелгән.
- ↑ ACM Turing Award Honors Innovators Who Shaped the Foundations of Programming Language Compilers and Algorithms. ACM (2021-03-31). 2021-03-31 тикшерелгән.
- ↑ ACM Turing Award Honors Jack J. Dongarra for Pioneering Concepts and Methods Which Have Resulted in World-Changing Computations. ACM (2022-03-31). 2022-04-02 тикшерелгән.
- ↑ ACM A.M. Turing Award Honors Bob Metcalfe for Invention, Standardization, and Commercialization of Ethernet. ACM (2023-03-22). 2023-03-22 тикшерелгән.
- ↑ ACM A. M. Turing Award Honors Avi Wigderson for Foundational Contributions to the Theory of Computation. ACM (2024-03-10). 2023-03-10 тикшерелгән.
- ↑ Randomness in computation wins computer-science ‘Nobel’.
Сылтамалар
[үзгәртү | вики-текстны үзгәрт]- A.M. Turing Award Winners by Year 2018 елның 5 октябрь көнендә архивланган.(ингл.)
- Полунов Ю. Л. Лауреаты премии Тьюринга за период с 1966 по 2004 год 2007 елның 14 июнь көнендә архивланган. // История вычислительной техники за рубежом. 14.11.2005
- Лауреаты премии Тьюринга (презентации) 2013 елның 21 октябрь көнендә архивланган. // ПетрГУ. 2012—2013