Эчтәлеккә күчү

Тьюринг премиясе

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Тьюринг премиясе latin yazuında])
Викибирелмәләрдә элемент юк

Тьюринг премиясеисәпләү техникасы Ассоциациясе тарафыннан информатика буенча шул өлкәдә күренекле фәнни-техник кертем өчен бирелә торган иң престижлы премия. Исәпләү техникасы Ассоциациясе тарафыннан беренче электрон исәпләү машиналары барлыкка килүгә кадәр исәпләнүчәнлек турында беренче тирән нәтиҗәләр алган инглиз галиме Алан Тьюринг хөрмәтенә оештырылган. Һәр ел саен информатика һәм исәпләү техникасы даирәсендә шул сферада кертеме компьютер җәмәгатенә көчле һәм дәвам итүче йогынты ясаган бер яки берничә белгечкә бирелә [1]. Премия бер кешегә бер мәртәбәдән артык түгел бирелергә мөмкин. Мәгълүмати технологияләр сферасында Тьюринг премиясе академик дисциплиналарда Нобель премиясенә аналогик статуска ия[2]. Беренче мәртәбә 1966 елда Алан Перлиска компиляторлар барлыкка китерү технологиясе үсеше өчен бирелгән булган. 2007 елдан 2013 елга кадәр премия фонды Intel һәм Google корпорацияләре тарафыннан спонсорланган булган, премиянең ел саен үлчәме 250 мең $ булган, 2014 елдан приз фонды $1 млн га кадәр арттырылган, ә Google компаниясе премиянең бердәнбер спонсоры булган [3][4]. Традиция буенча премия лауреаты бүләк ителгәндә “Тьюринг лекциясе” дип аталган доклад белән чыгыш ясый, анда ул аның фикере буенча әһәмиятле информатика һәм исәпләү техникасы проблемалары турында карашын уртаклаша.

Тьюринг премиясе лауреатлары

[үзгәртү | вики-текстны үзгәрт]
Ел Фото Лауреат Бирү сәбәбе
1966 АКШ, Алан Перлис Гомумиләштерелгән программалау техникалары һәм компиляторлар төзү өлкәсендә йогынтысы өчен
1967 Бөекбритания, Морис Уилкс Профессор Уилкс беренче чиратта программаларның эчке саклануын рөхсәт иткән беренче компьютер EDSAC проектлаучысы буларак мәгълүм. 1949 елда төзелгән EDSAC тоткарлау сызыкларында хәтерне кулланган. Ул шулай ук Виллер һәм Гилл белән автордашлыкта 1951 ел «Preparation of Programs for Electronic Digital Computers» китабы авторы буларак мәгълүм, анда бик әһәмиятле китапханә төшенчәсе кертелә
1968 АКШ, Ричард Хэмминг Автоматик кодлау, хаталарны билгеләү һәм корректлау кодлары, сан ысуллары өлкәсендә эшләр өчен
1969 АКШ, Марвин Минский Ясалма интеллект фәнни юнәлешен барлыкка китерү, формалаштыру, алга сөрү һәм үсешенә гаять зур кертеме өчен
1970 Бөекбритания, Джеймс Уилкинсон сан анализы өлкәсендә югары тизлекле цифрлы компьютерлар кулланылышына ярдәм иткән сызыкча алгебра һәм хаталарның “кире” анализында исәпләүләр буенча эшләре яктылыгында аеруча әһәмияткә ирешкән тикшеренүләр өчен
1971 АКШ, Джон Мак-Карти Мак-Картиның «Ясалма интеллект буенча тикшеренүләрнең хәзерге торышы» лекциясе күп әһәмиятле уңышлары эшләренә рәхмәтле өлкәдә эшләр торышын яктырта
1972 Нидерланд, Эдсгер Дейкстра Ачыклык һәм математик төгәллек чагылышы булган югары дәрәҗә программалау теле Алголны ясауда әһәмиятле кертем өчен. Ул аларның бөтен гомумилегендә программалау телләре һәм сәнгатенең иң күренекле вәкилләренең берсе һәм шулай ук аларның структурасы, тәкъдим ителеше һәм чынлыкка ашыруга ярдәм иткән галим. Аның унбиш ел дәвамында публикацияләре графлар теориясе буенча теоретик мәкаләләрдән программалау телләре өлкәсендә база күрсәтмә кенәгәләре, тасвирламалар һәм фәлсәфи фикер йөртүләргә кадәр киң спектр темаларны колачлый
1973 АКШ, Чарльз Бахман Данныйлар базалары технологиясендә күренекле кертем өчен
1974 АКШ, Дональд Кнут Алгоритмнар анализына, программалау телләрен ясавына гаять зур кертеме һәм бигрәк тә «Программалау сәнгате» гомуми атамасы астында киң мәгълүм булган китаплар сериясен барлыкка китерү өчен
1975
АКШ, Аллен Ньюэлл






АКШ, Герберт Саймон
Ясалма интеллект, кеше сиземләвенең механизмнар психологиясенә һәм исемлекләр үсешенә фундаменталь кертем өчен
1976
Израиль, Майкл Рабин






АКШ, Дана Скотт
Соңрак аеруча әһәмиятлеген исбатлаган концепция - детерминланмаган автомат фикере тәкъдим ителгән “Чикле автоматлар һәм алар өчен чишелүчәнлек проблемасы” мәкаләсе өчен. Классик булып китеп мәкалә бу өлкәдә күп алга таба эшләр өчен илһамлану чыганагы булып хезмәт иткән
1977 АКШ, Джон Бэкус Югары дәрәҗәле программа системалары проектлавына тирән, дәвам итүче һәм зур йогынты ясаган кертем, хосусан, Фортран теле өстендә эше һәм аның программалау телләре спецификацияләре формализациясе буенча оригиналь публикациясе өчен
1978 АКШ, Роберт Флойд Эффектив һәм ышанычлы программалау тәэминаты барлыкка китерү методологиясенә шөбһәсез йогынтысы һәм аның парсинг теориясе, программалау телләре семантикасы, программаларның автоматик верификациясе, программаларның автоматик синтезы һәм алгоритмнар анализы кебек компьютер фәннәре өлкәләренең аякка басуда ярдәме өчен
1979 Канада, Кеннет Айверсон Нәтиҗәсе хәзер белгечләр арасында APL буларак мәгълүм булган программалау телләре һәм математик язма өлкәсендә новатор эше өчен, интерактив системалар реализациясенә, APL-ны белем бирү максатларында куллануга һәм шулай ук программалау телләренең теориясе һәм техникасына кертеме өчен
1980 Бөекбритания, Энтони Хоар Программалау телләре билгеләве һәм ясавына фундаменталь кертем өчен
1981 Бөекбритания, АКШ, Эдгар Кодд Данныйлар базалары белән, бигрәк тә реляцион тип данныйлар базалары белән идарә системалары теория һәм практикасына фундаменталь һәм дәвам итүче кертем өчен
1982 АКШ, Стивен Артур Кук Исәпләүләр катлаулыгын аңлауда аның тарафыннан ирешелгән әһәмиятле прогресс өчен. Аның эше NP-тулылык теориясенә нигез салган. Бу классның хасиятләрен һәм чикләрен өйрәнү соңгы ун елда исәпләү системаларының иң әһәмиятле юнәлешләренең берсе булган
1983 Кен Томпсон (слева) и Деннис Ритчи (справа) АКШ, Кен Томпсон
АКШ, Деннис Ритчи
операцион системаларның гомуми теориясен эшләү һәм хосусан Unix-ны барлыкка китерү өчен
1984 Швейцария, Никлаус Вирт Инновацион компьютер телләре сериясе Эйлер, Algol-W, Модула һәм Паскаль эшләү өчен
1985 АКШ, Ричард Карп Алгоритмнар теориясенә дәвам итүче кертем, хосусан, челтәрләрдә агымнар һәм башка комбинатор оптимизацион мәсьәләләр өчен эффектив алгоритмнар өчен, полиномиаль катлаулылык исәпләүләренең интуитив эффективлык төшенчәсе белән туры китерүе һәм иң әһәмиятлесе NP-тулылык теориясенә кертеме өчен
1986
АКШ, Джон Хопкрофт






АКШ, Роберт Тарджан
Алгоритмнар һәм данныйлар структуралары анализы һәм разработкасы өлкәсендә фундаменталь ирешүләр өчен
1987 АКШ, Джон Кок Компиляторлар проектлавы һәм теориясенә, зур системалар архитектурасына һәм RISC-компьютерлар разработкасына күренекле кертеме өчен
1988 АКШ, Айвен Сазерленд Sketchpad уйлап табудан башлап, әмма аның белән тәмамланмаучы компьютер графикасына нигез салучы һәм ерак караучы кертеме өчен
1989 Канада, Уильям Кэхэн Сан анализына фундаменталь кертем өчен. Йөзүче өтер белән исәпләүләрдә беренче экспертларның берсе. Кэхэн шулай ук үзен «дөньяны сан исәпләүләре өчен куркынычсыз итәргә» мәсьәләсенә багышлаган
1990 АКШ, Фернандо Корбато CTSS һәм Multics вакыт һәм ресурслар өләшелүе белән гомуммаксатлы, эре масштаблы компьютер системаларын барлыкка китерү буенча концепция барлыкка китерүе һәм разработкалар идарәсе буенча новатор эше өчен
1991 Бөекбритания, Робин Милнер Өч тулы кыйммәтле ирешү өчен: 1) Скотт исәпләнергә мөмкин функцияләре логикасында исбатлауларны автоматлаштыручы LCF, мөгаен, теоретик фундаментта төзелгән һәм шул ук вакытта практикада файдалы беренче автоматизирланган исбатлау конструирлавы коралы; 2) ML, типлаштырылган хаталар эшкәртүе белән полиморф типлар чыгаруын кулланучы беренче программалау теле; 3) CCS, параллель исәпләүләрнең гомуми теориясе. Өстәп, ул тулы абстракцияне, операцион һәм денотацион семантикалар арасында бәйләнеш теориясен формулирлаган һәм үстергән
1992 АКШ, Батлер Лэмпсон Таралышлы, шәхси исәпләү мохитләре разработкасы һәм аларны реализация технологиясенә кертем өчен: эш станцияләре, челтәрләр, операцион системалар, программалау системалары, дисплейлар, куркынычсызлык һәм документлар алмашуы
1993
Латвия, АКШ, Юрис Хартманис






АКШ, Ричард Э. Стернс
Исәпләүләр катлаулыгы теориясе базасын тәэмин иткән нигез салучы эшләренә рәхмәт итеп
1994
АКШ, Эдвард Фейгенбаум






АКШ, Радж Редди
Беренче узучы разработкалар һәм эре масштаблы ясалма интеллект системаларын барлыкка китерү һәм ясалма интеллектны кулланучы технологияләрнең практик әһәмияте һәм потенциаль коммерция табышы демонстрациясе өчен
1995 АКШ, Мануэль Блюм Исәпләү катлаулыгы теориясе нигезләренә һәм аның криптографиядә һәм программалар верификациясендә кулланышына кертемен танып
1996 Израиль, Амир Пнуэли Исәпләү фәннәренә темпораль логиканы кертү һәм программалар һәм системалар верификациясенә күренекле кертем өчен
1997 АКШ, Дуглас Энгельбарт Интерактив исәпләүләрнең киләчәк үсешенең илһамландыручы алдан күрүе һәм ул алдан күрүне чынбарлыкка ашырырга ярдәм итүче төп технологияләрне уйлап чыгару өчен
1998 АКШ, Джим Грей Данныйлар базалары өлкәсендә нигез салучы фикерләр, транзакцияләр эшкәртү өйрәнүләре һәм системалар реализациясендә техник лидерлык өчен.
1999 АКШ, Фредерик Брукс Компьютер архитектурасына, операцион системаларга һәм программа тәэминаты проектлавына тарихи әһәмиятле кертем өчен.
2000 Кытай, Эндрю Яо Исәпләүләр катлаулыгында нигезләнгән псевдоочраклы саннар генерациясе, криптография һәм коммуникацион катлаулылык теориясен керткән исәпләүләр теориясенә фундаменталь кертемгә рәхмәтле итеп
2001
Норвегия, Уле-Йохан Даль






Норвегия, Кристен Нюгор
Симула I һәм Симула 67 программалау телләре разработкасы барышында барлыкка килгән объект-ориентирланган программалау үсеше өчен фундаменталь булган фикерләр өчен
2002

АКШ, Рональд Ривест






Израиль, Ади Шамир






АКШ, Леонард Адлеман
ачык ачкыч белән шифрлау системаларының практик файдасын арттыру буенча уникаль кертем өчен
2003 АКШ, Алан Кэй Хәзерге заман объект-ориентирланган телләрнең нигезенә яткан күпсанлы новатор фикерләре, Smalltalk теле разработчиклары командасы белән идарә итү һәм шәхси компьютер өлкәсе үсешенә фундаменталь кертем өчен
2004
АКШ, Винтон Серф






АКШ, Роберт Кан
Төп Интернет-протоколларының разработкасы һәм реализацияне кертеп челтәрара алмашу проблемасы буенча новатор эше, TCP/IP һәм компьютер челтәрләре өлкәсендә әйдәп баручы роль өчен
2005 Дания, Петер Наур Программалау телләре проектлавына һәм Алгол 60 телен барлыкка китерүгә һәм шулай ук компиляторлар проектлавына һәм компьютер программалавының сәнгатенә һәм техникасына фундаменталь кертем өчен
2006 АКШ, Френсис Аллен Хәзерге оптимальләштерүче компиляторлар һәм программаларның автоматик параллельләштерүсезләндерүенә нигез булып хезмәт иткән компьютер программаларның теориясе һәм практикасына новатор кертем өчен
2007


АКШ, Эдмунд Кларк






АКШ, Аллен Эмерсон






Греция Франция Иосиф Сифакис
Модельләр тикшерүе үсешендә рольләре — программа тәэминаты да, аппарат тәэминаты разработкасында киң кулланылган югары эффектив программалар верификациясе техникасы өчен обеспечения[5]
2008 АКШ, Барбара Лисков Программалау телләренең практик һәм теоретик нигезләренә, хосусан, хаталарга тотрыклылык өйрәнү өлкәсенә, данныйлар абстракциясенә һәм таралышлы исәпләүләргә кертем өчен.
2009 АКШ, Чарльз Текер Беренче хәзерге заман шәхси компьютеры — «Альто» барлыкка китерү һәм новатор разработкасы өчен һәм шулай ук Ethernet технологиясенә һәм планшет шәхси компьютерларга кертеме өчен.
2010 Бөекбритания, Лесли Вэлиант Якынча дөрес өйрәнүне, исемләү катлаулыгы һәм алгебраик исәпләүләр теориясен кертеп алгоритмнар теориясенә һәм шулай ук, а также теорию параллель һәм таралышлы исәпләүләр теориясенә кертеме өчен.[6]
2011 Израиль, АКШ, Джуда Перл Ихтималлыклы һәм сәбәп-нәтиҗә фикер йөртүләр өчен исәпләү разработкасы (ингл. calculus for probabilistic and causal reasoning) ярдәмендә ясалма интеллектка фундаменталь кертем өчен [7]
2012
АКШ, Сильвио Микали






АКШ, Шафи Гольдвассер
Ихтималлыклы шифрлау (шул исәптән, ачык ачкыч белән беренче ихтималлыклы криптосистема) буенча новатор эшләре һәм криптографик протоколларда нуль игълан итүе белән исбатлаулар буенча эшләр өчен[8].
2013 АКШ, Лесли Лэмпорт Сәбәплелек һәм логик сәгать, куркынычсызлык һәм торучанлык, реплицирланган автоматлар, данныйларның дәвам итүче килештерләнлеге кебек төшенчәләрнең ачылуы белән билгеләнгән таралышлы һәм үзара тәэсир итешүче системалар теория һәм практикасына фундаменталь кертем өчен[9].
2014 АКШ, Майкл Стоунбрейкер Хәзерге заман данныйлар базалары белән идарә системалары нигезләрендә ятучы принцип һәм практикаларга фундаменталь кертем өчен[10].
2015
АКШ, Уитфилд Диффи






АКШ, Мартин Хеллман
Криптографиягә фундаменталь кертем өчен[11].
2016 Бөекбритания, Тим Бернерс-Ли Бөтендөнья пәрәвезе, беренче веб-браузер һәм Интернет таралышына йогынты ясаган нигез салучы протокол һәм алгоритмнар уйлап чыгаруы өчен[12].
2017
АКШ, Джон Хеннесси






АКШ, Дэвид Паттерсон
Микропроцессор техникасының бөтен тармагына озак вакытлы йогынты ясаган компьютер архитектураларның проектлавына һәм тикшерүенә новатор систематик һәм үлчәп булган ысул өчен[13].
2018

Канада, Йошуа Бенжио






Бөекбритания, Джеффри Хинтон






Франция Ян Лекун
Тирән нейрочелтәрләрен кырый таш компоненты иткән концептуаль һәм инженер ерулар өчен[14].
2019
АКШ, Эд Катмулл






АКШ, Пэт Ханрахан
3D-графикасы үсешенә фундаменталь кертем һәм кинематографта һәм башка кулланылышларда компьютер графикасына инкыйлаби йогынты өчен[15].
2020
Канада, Альфред Ахо






АКШ, Джеффри Ульман
Программалау телләре өчен компиляция нигезләре һәм алгоритмика формалавы өчен[16].
2021 АКШ, Джек Донгарра Суперкомпьютер программа тәэминатына дүрт унъеллык дәвамында җиһазның экспоненциаль үсеше белән бер дәрәҗәдә барырга мөмкинчелек биргән саннар ысуллары китапханәләренә новатор кертем өчен[17].
2022 АКШ, Роберт Меткалф Ethernet челтәрләрен уйлап чыгару, стандартизация һәм коммерциализация өчен[18].
2023 Израиль, Ави Вигдерзон Исәпләүләрдә безнең ихтималлылык роле аңлавын кертеп исәпләүләр теориясенә нигез салучы кертем өчен һәм шулай ук теоретик информатикада унъеллыклар дәвамында интеллектуаль әйдаманлык өчен[19][20].
2024
АКШ, Эндрю Барто









Канада, Ричард Саттон
Өстәмә көч белән өйрәнүнең концептуаль һәм алгоритмик нигезләре разработкасы өчен
  1. A. M. Turing Award. ACM. әлеге чыганактан 2012-02-13 архивланды. 2007-11-05 тикшерелгән.
  2. Brown, Bob (2011-06-06). Why there's no Nobel Prize in Computing.
  3. Google to Provide All Funding for Most Prestigious Award in Computing (ингл.), Ассоциация вычислительной техники (2014-11-13). 21 ноябрь 2014 тикшерелде. «ACM (the Association for Computing Machinery) is today announcing that the funding level for the ACM A.M. Turing Award is now $1,000,000, to be provided by Google Inc»
  4. Денёжная награда за премию Тьюринга почти сравнялась с Нобелевской (рус.), OSZone (2014-11-21). 21 ноябрь 2014 тикшерелде. 2014 елның 25 ноябрь көнендә архивланган.
  5. Объявлены лауреаты ежегодной Премии Тьюринга — Наука и техника — Компьюлента 2009 елның 21 февраль көнендә архивланган..
  6. ACM Award Citation / Leslie G Valiant.
  7. Turing Award 2011. Judea Pearl.
  8. Turing award 2012. ACM. әлеге чыганактан 2013-03-21 архивланды. 2013-03-18 тикшерелгән.
  9. Turing award 2013. ACM (2014-03-18).
  10. Pioneer in Database Systems Architecture Receives ACM’s Highest Honor. ACM (2015-03-25). әлеге чыганактан 2015-03-25 архивланды. 2015-03-25 тикшерелгән.
  11. Cryptography Pioneers Receive Acm A.M. Turing Award 2016 елның 4 март көнендә архивланган..
  12. Sir Tim Berners-Lee. ACM. 2017-04-12 тикшерелгән.
  13. John L. Hennesy. ACM. 2018-03-21 тикшерелгән.
  14. Fathers of the Deep Learning Revolution Receive ACM A.M. Turing Award. ACM (2019-03-27). 2019-03-27 тикшерелгән.
  15. Pioneers of Modern Computer Graphics Recognized with ACM A.M. Turing Award. ACM (2020-03-23). 2020-03-23 тикшерелгән.
  16. ACM Turing Award Honors Innovators Who Shaped the Foundations of Programming Language Compilers and Algorithms. ACM (2021-03-31). 2021-03-31 тикшерелгән.
  17. ACM Turing Award Honors Jack J. Dongarra for Pioneering Concepts and Methods Which Have Resulted in World-Changing Computations. ACM (2022-03-31). 2022-04-02 тикшерелгән.
  18. ACM A.M. Turing Award Honors Bob Metcalfe for Invention, Standardization, and Commercialization of Ethernet. ACM (2023-03-22). 2023-03-22 тикшерелгән.
  19. ACM A. M. Turing Award Honors Avi Wigderson for Foundational Contributions to the Theory of Computation. ACM (2024-03-10). 2023-03-10 тикшерелгән.
  20. Randomness in computation wins computer-science ‘Nobel’.