ਸਮੱਗਰੀ 'ਤੇ ਜਾਓ

ਅਰਥਸ਼ਾਸਤਰ

ਜੋੜ ਸੋਧੋ
ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ, ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਵਿਸ਼ਵਕੋਸ਼ ਤੋਂ

ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ (ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ: Economics)[1][2] ਇੱਕ ਵਿਵਹਾਰਕ ਵਿਗਿਆਨ ਹੈ ਜੋ ਵਸਤੂਆਂ ਅਤੇ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ, ਵੰਡ ਅਤੇ ਖਪਤ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।[3][4]

ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਆਰਥਿਕ ਏਜੰਟਾਂ ਦੇ ਵਿਵਹਾਰ ਅਤੇ ਪਰਸਪਰ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅਤੇ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾਵਾਂ ਦੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੇ ਤਰੀਕੇ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸੂਖਮ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾਵਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਬੁਨਿਆਦੀ ਤੱਤਾਂ ਵਜੋਂ ਕੀ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਸਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਏਜੰਟ ਅਤੇ ਬਾਜ਼ਾਰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਪਰਸਪਰ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅਤੇ ਪਰਸਪਰ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਏਜੰਟਾਂ ਵਿੱਚ, ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਘਰ, ਫਰਮ, ਖਰੀਦਦਾਰ ਅਤੇ ਵਿਕਰੇਤਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਮੈਕਰੋ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾਵਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਉਹਨਾਂ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਵਜੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਉਤਪਾਦਨ, ਵੰਡ, ਖਪਤ, ਬੱਚਤ ਅਤੇ ਨਿਵੇਸ਼ ਖਰਚ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਮੇਲ ਖਾਂਦੇ ਹਨ; ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਉਤਪਾਦਨ ਦੇ ਕਾਰਕ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ: ਕਿਰਤ, ਪੂੰਜੀ, ਜ਼ਮੀਨ, ਅਤੇ ਉੱਦਮ, ਮਹਿੰਗਾਈ, ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ, ਅਤੇ ਜਨਤਕ ਨੀਤੀਆਂ ਜੋ ਇਹਨਾਂ ਤੱਤਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਅਤੇ ਵਰਣਨ ਕਰਨ ਦੀ ਵੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਅਰਥਸ਼ਾਸਤਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੋਰ ਵਿਆਪਕ ਅੰਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਅਰਥਸ਼ਾਸਤਰ, "ਕੀ ਹੈ" ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਨਾ, ਅਤੇ ਆਦਰਸ਼ਕ ਅਰਥਸ਼ਾਸਤਰ, "ਕੀ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ" ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕਰਨਾ; ਆਰਥਿਕ ਸਿਧਾਂਤ ਅਤੇ ਲਾਗੂ ਅਰਥਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿਚਕਾਰ;[5] ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਅਤੇ ਵਿਵਹਾਰਕ ਅਰਥਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿਚਕਾਰ; ਅਤੇ ਮੁੱਖ ਧਾਰਾ ਅਰਥਸ਼ਾਸਤਰ ਅਤੇ ਹੇਟਰੋਡੌਕਸ ਅਰਥਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿਚਕਾਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।[6]

ਆਰਥਿਕ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਨੂੰ ਸਮਾਜ ਭਰ ਵਿੱਚ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਾਰੋਬਾਰ,[7] ਵਿੱਤ, ਸਾਈਬਰ ਸੁਰੱਖਿਆ,[8] ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲ,[9] ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ[10] ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।[11] ਇਹ ਅਪਰਾਧ,[12] ਸਿੱਖਿਆ,[13] ਪਰਿਵਾਰ,[14] ਨਾਰੀਵਾਦ,[15] ਕਾਨੂੰਨ,[16] ਦਰਸ਼ਨ, ਰਾਜਨੀਤੀ, ਧਰਮ,[17] ਸਮਾਜਿਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ, ਯੁੱਧ,[18] ਵਿਗਿਆਨ, ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਰਗੇ ਵਿਭਿੰਨ ਵਿਸ਼ਿਆਂ 'ਤੇ ਵੀ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।[19]

ਪਰਿਭਾਸ਼ਾਵਾਂ

[ਸੋਧੋ]
A map of world economies by size of GDP (nominal) in USD, World Bank, 2014.[20]

ਆਧੁਨਿਕ ਅਰਥਸ਼ਾਸਤਰ ਦੀਆਂ ਅਨੇਕ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਅਰਥਾਂ ਦੇ ਕੁਝ ਅੰਤਰ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਬਾਰੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਚਾਰ ਜਾਂ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰ ਹਨ।[21] ਸਕਾਟਿਸ਼ ਫ਼ਿਲਾਸਫ਼ਰ ਐਡਮ ਸਮਿਥ (1776) ਉਦੋਂ ਸਿਆਸੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਕਹੇ ਜਾਂਦੇ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ "ਰਾਸ਼ਟਰਾਂ ਦੀ ਦੌਲਤ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਅਤੇ ਕਾਰਨਾਂ ਦੀ ਪੜਤਾਲ" ਵਜੋਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ, ਖ਼ਾਸ ਕਰ:

ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਗੁਜਾਰੇਯੋਗ ਆਮਦਨ ਜਾਂ ਨਿਰਬਾਹ ... [ਅਤੇ] ਜਨਤਕ ਸੇਵਾ ਲਈ ਰਾਜ ਜਾਂ ਰਾਸ਼ਟਰਮੰਡਲ ਨੂੰ ਰੈਵੇਨਿਊ ਸਪਲਾਈ ਕਰਨ [ਦੇ ਦੋਹਰੇ ਮੰਤਵਾਂ ਲਈ] ਇੱਕ ਰਾਜਨੇਤਾ ਜਾਂ ਵਿਧਾਇਕ ਦੀ ਸਾਇੰਸ ਦੀ ਇੱਕ ਸ਼ਾਖਾ।[22]

ਹਵਾਲੇ

[ਸੋਧੋ]
  1. ↑ "economics". ਆਕਸਫ਼ੋਰਡ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸ਼ਬਦਕੋਸ਼ (Online ed.). Oxford University Press. (Subscription or participating institution membership required.)
  2. ↑ "ECONOMICS | Meaning & Definition for UK English". Lexico.com. Archived from the original on 24 August 2022. Retrieved 2024-04-13.
  3. ↑ Krugman, Paul; Wells, Robin (2012). Economics (3rd ed.). Worth Publishers. p. 2. ISBN 978-1464128738.
  4. ↑ Backhouse, Roger (2002). The Penguin history of economics. Penguin. ISBN 0-14-026042-0. OCLC 59475581. The boundaries of what constitutes economics are further blurred by the fact that economic issues are analysed not only by 'economists' but also by historians, geographers, ecologists, management scientists, and engineers.
  5. ↑ Friedman, Milton (1953). "The Methodology of Positive Economics". Essays in Positive Economics. University of Chicago Press. p. 5.
  6. ↑ Caplin, Andrew; Schotter, Andrew, eds. (2008). The Foundations of Positive and Normative Economics: A Handbook. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-532831-8.
  7. ↑ Dielman, Terry E. (2001). Applied regression analysis for business and economics. Duxbury/Thomson Learning. ISBN 0-534-37955-9. OCLC 44118027.
  8. ↑ Kianpour, Mazaher; Kowalski, Stewart; Øverby, Harald (2021). "Systematically Understanding Cybersecurity Economics: A Survey". Sustainability. 13 (24): 13677. Bibcode:2021Sust...1313677K. doi:10.3390/su132413677. hdl:11250/2978306.
  9. ↑ Tarricone, Rosanna (2006). "Cost-of-illness analysis". Health Policy (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). 77 (1): 51–63. doi:10.1016/j.healthpol.2005.07.016. PMID 16139925.
  10. ↑ Dharmaraj, E. (2010). Engineering Economics. Mumbai: Himalaya Publishing House. ISBN 978-9350432471. OCLC 1058341272.
  11. ↑ King, David (2018). Fiscal Tiers: the economics of multi-level government. Routledge. ISBN 978-1-138-64813-5. OCLC 1020440881.
  12. ↑ Becker, Gary S (January 1974). "Crime and Punishment: An Economic Approach" (PDF). In Becker, Gary S.; Landes, William M. (eds.). Essays in the Economics of Crime and Punishment. National Bureau of Economic Research. pp. 1–54. ISBN 0-87014-263-1. Archived (PDF) from the original on 13 September 2021. Retrieved 2022-07-01.
  13. ↑ Hanushek, Eric A.; Woessmannr, Ludger (2007). "Economics of Education". Policy Research Working Papers. The World Bank. doi:10.1596/1813-9450-4122. hdl:20.500.12323/2954. S2CID 13912607. Archived from the original on 6 January 2022. Retrieved 17 December 2020.
  14. ↑ Becker, Gary S. (1991) [1981]. A Treatise on the Family (Enlarged ed.). Harvard University Press. ISBN 0-674-90698-5. Archived from the original on 30 July 2022. Retrieved 2022-07-01.
  15. ↑ Nelson, Julie A. (1995). "Feminism and Economics". Journal of Economic Perspectives. 9 (2): 131–148. doi:10.1257/jep.9.2.131. Archived from the original on 7 April 2022. Retrieved 2022-07-01. Ferber, Marianne A.; Nelson, Julie A., eds. (October 2003) [1993]. Feminist Economics Today: Beyond Economic Man. University of Chicago Press. ISBN 978-0226242071. Archived from the original on 30 July 2022. Retrieved 2022-07-01.
  16. ↑ ਫਰਮਾ:Unbulleted list citebundle
  17. ↑ Iannaccone, Laurence R. (September 1998). "Introduction to the Economics of Religion" (PDF). Journal of Economic Literature. 36 (3): 1465–1495. JSTOR 2564806. Archived (PDF) from the original on 9 February 2020. Retrieved 2022-07-01.
  18. ↑ Nordhaus WD (2002). "The Economic Consequences of a War with Iraq" (PDF). In Kaysen C, Miller SE, Malin MB, Nordhaus WD, Steinbruner JD (eds.). War with Iraq: Costs, Consequences, and Alternatives. Cambridge, Massachusetts: American Academy of Arts and Sciences. pp. 51–85. ISBN 978-0-87724-036-5. Archived from the original (PDF) on 2 February 2007. Retrieved 21 October 2007.
  19. ↑ Towards a Green Economy: Pathways to Sustainable Development and Poverty Eradication (Report). United Nations Environment Programme. 2011. https://sustainabledevelopment.un.org/content/documents/126GER_synthesis_en.pdf. Retrieved 2022-07-01. 
  20. ↑ "GDP (Official Exchange Rate)" (PDF). World Bank. Retrieved August 24, 2015.
  21. ↑ • Backhouse, Roger E., and Steven Medema (2008). "economics, definition of", The New Palgrave Dictionary of Economics, 2nd Edition, pp. 720–22. Abstract.
    • _____ (2009). "Retrospectives: On the Definition of Economics", Journal of Economic Perspectives, 23(1), pp. 221–33.
  22. ↑ Smith, Adam (1776). An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations, and Book IV, as quoted in Peter Groenwegen (1987) [2008]), "'political economy' and 'economics'", The New Palgrave: A Dictionary of Economics, v. 3, pp.904–07 (brief link).
"https://pa.wikipedia.org/w/index.php?title=ਅਰਥਸ਼ਾਸਤਰ&oldid=816282" ਤੋਂ ਲਿਆ