ਗਾਇਕਾਪ੍ਰਿਆ
ਗਾਇਕਾਪ੍ਰਿਆ (ਉਚਾਰਨ ਗਾਇਕਾਪ੍ਰਿਯਾ) ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ (ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਸੰਗੀਤਕ ਪੈਮਾਨਾ) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਾਗਮ ਹੈ । ਇਹ ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ ਦੀ 72 ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ 13ਵਾਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗਾ ਹੈ।
ਇਸ ਨੂੰ ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਮੁਥੁਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਗਿਗੇਯਾਹੇਜੁਜੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਬਣਤਰ ਅਤੇ ਲਕਸ਼ਨ
[ਸੋਧੋ]
ਇਹ ਤੀਜੇ ਚੱਕਰ ਅਗਨੀ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਨਾਮ ਅਗਨੀ-ਪਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਸੁਰ ਸੰਗਤੀ ਸਾ ਰਾ ਗੁ ਮਾ ਪਾ ਧਾ ਨਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਆਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ (ਚਡ਼੍ਹਦੇ ਅਤੇ ਉਤਰਦੇ ਪੈਮਾਨੇ) ਦੀ ਬਣਤਰ ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ (ਹੇਠਾਂ ਸੰਕੇਤ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਲਈ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਸਵਰ ਵੇਖੋ):
- ਅਰੋਹਣਃ ਸ ਰੇ1 ਗ3 ਮ1 ਪ ਧ1 ਨੀ1 ਸੰ [a]
- ਅਵਰੋਹਣਃ ਸੰ ਨੀ1 ਧ1 ਪ ਮ1 ਗ3 ਰੇ1 ਸ [b]
(ਇਸ ਪੈਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਗਏ ਸੁਰ ਸ਼ੁੱਧ ਰਿਸ਼ਭਮ, ਅੰਤਰ ਗੰਧਾਰਮ, ਸ਼ੁੱਧ ਮੱਧਮਮ, ਸ਼ੁੱਧ ਧੈਵਤਮ, ਸ਼ੁਧ ਨਿਸ਼ਾਦਮ ਹਨ।
ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਹੈ, ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਇੱਕ ਸੰਪੂਰਨਾ ਰਾਗ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਅਰੋਹ-ਅਵਰੋਹ (ਚਡ਼੍ਹਦੇ ਅਤੇ ਉਤਰਦੇ ਪੈਮਾਨੇ) ਵਿੱਚ ਸੱਤ ਸੁਰ ਲਗਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਧਵਲੰਬਰੀ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਸ਼ੁੱਧ ਮੱਧਯਮ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ 49ਵਾਂ ਮੇਲਾ ਹੈ।
ਅਸਮਪੂਰਨ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ
[ਸੋਧੋ]ਵੈਂਵੈਂਕਟਾਮਖਿਨ ਦੁਆਰਾ ਸੰਕਲਿਤ ਮੂਲ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਗੇਯਾਹੇਜੁੱਜਜੀ 13ਵਾਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਹੈ। ਪੈਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਗਏ ਨੋਟ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਚਡ਼੍ਹਨ ਵਾਲਾ ਪੈਮਾਨਾ ਵੱਖਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਵਕਰਾ (ਪੈਮਾਨੇ ਦੇ ਵਾਕਾਂਸ਼ ਵਿੱਚ ਨੋਟਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿਗ-ਜ਼ੈਗ ਵਰਤੋਂ) । ਇਹ ਇੱਕ ਸ਼ਾਡਵ-ਸੰਪੂਰਨਾ ਰਾਗ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਅਰੋਹ (ਚਡ਼੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਪੈਮਾਨੇ) ਵਿੱਚ ਛੇ ਸੁਰ ਲਗਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਅਵਰੋਹ (ਉਤਰਣ ਵਾਲੇ ਪੈਮਾਨੇ) ਵਿੱਚ ਸੱਤ ਸੁਰ ਲਗਦੇ ਹਨ।
- ਅਰੋਹਣਃ ਸ ਰੇ1 ਮ1 ਗ3 ਮ1 ਪ ਧ1 ਸੰ [ਸੀ]
- ਅਵਰੋਹਣਃ ਸੰ ਨੀ1 ਧ1 ਪ ਮ1 ਗ3 ਰੇ1 ਸ [b]
ਜਨਯ ਰਾਗਮ
[ਸੋਧੋ]ਗਾਇਕਾਪ੍ਰਿਆ ਦੇ ਕੁੱਝ ਛੋਟੇ ਜਨਯ ਰਾਗਮ (ਇਸ ਨਾਲ ਜੁਡ਼ੇ ਹੋਏ ਸਕੇਲ) ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਲਾਗਾਡਾ ਕਦੇ-ਕਦਾਈਂ ਸੰਗੀਤ ਸਮਾਰੋਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗਾਇਕਪ੍ਰਿਆ ਨਾਲ ਜੁਡ਼ੇ ਸਾਰੇ ਰਾਗਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਲਈ ਜਨਯ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵੇਖੋ।
ਰਚਨਾਵਾਂ
[ਸੋਧੋ]ਇੱਥੇ ਗਾਇਕਾਪ੍ਰਿਆ ਲਈ ਸੰਗੀਤ ਸਮਾਰੋਹਾਂ ਵਿੱਚ ਗਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਕੁਝ ਆਮ ਰਚਨਾਵਾਂ ਹਨ।
- ਕੋਟੇਸ਼ਵਰ ਅਈਅਰ ਦੁਆਰਾ ਨਾਡਾ ਨੀਲਈ
- ਸ਼੍ਰੀ ਮਹਾਵਿਸ਼ਨਮ ਡਾ. ਐਮ. ਬਾਲਾਮੁਰਲੀਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ
ਮੁਥੂਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ ਦੀ ਰਚਨਾ ਰਾਮਚੰਦਰ ਭਗਤੀਮ ਨੂੰ ਗੇਯਾਹੇਜੁਜੀ ਰਾਗਮ ਲਈ ਸੈੱਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਸਬੰਧਤ ਰਾਗਮ
[ਸੋਧੋ]ਇਹ ਭਾਗ ਇਸ ਰਾਗ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਪਹਿਲੂ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਗਾਇਕਾਪ੍ਰਿਆ ਦੇ ਨੋਟਸ ਜਦੋਂ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਮੇਲਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਧਤੂਵਰਦਾਨੀ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ, ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਦਜਮ ਨੂੰ ਅਗਲੇ ਨੋਟ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਅਨੁਸਾਰੀ ਨੋਟ ਆਵਿਰਤੀ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਰੱਖਣ ਲਈ ਚੁੱਕਿਆ ਗਿਆ ਕਦਮ ਹੈ। ਹੋਰ ਵੇਰਵਿਆਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਲਈ ਗਾਇਕਾਪ੍ਰਿਆ ਬਾਰੇ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ ਵੇਖੋ।
ਨੋਟਸ
[ਸੋਧੋ]ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]
ਰਚਨਾਵਾਂ
[ਸੋਧੋ]ਗਾਇਕਾਪ੍ਰਿਆ ਲਈ ਸੰਗੀਤ ਸਮਾਰੋਹਾਂ ਵਿੱਚ ਗਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਕੁਝ ਆਮ ਰਚਨਾਵਾਂ ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨ।
- ਕੋਟੇਸ਼ਵਰ ਅਈਅਰ ਦੁਆਰਾ ਰਚੀ ਗਈ ਨਾਡਾ ਨੀਲਈ
- ਸ਼੍ਰੀ ਮਹਾਵਿਸ਼ਨਮ ਡਾ. ਐਮ. ਬਾਲਾਮੁਰਲੀਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਰਚੀ ਗਈ
ਮੁਥੂਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ ਦੀ ਰਚਨਾ ਰਾਮਚੰਦਰ ਭਗਤੀਮ ਨੂੰ ਗੇਯਾਹੇਜੁਜੀ ਰਾਗਮ ਲਈ ਸੈੱਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।