ਗੰਗਾਬਾਈ ਯਾਗਨਿਕ
ਗੰਗਾਬਾਈ ਪ੍ਰਾਣਸ਼ੰਕਰ ਯਾਗਨਿਕ | |
|---|---|
| ਜਨਮ | 1868 |
| ਮੌਤ | 1937 (ਉਮਰ 68–69) |
| ਪੇਸ਼ਾ | ਲੇਖਕ, ਅਧਿਆਪਕ, ਆਯੁਰਵੈਦ - ਅਭਿਆਸੀ |
| ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਕੰਮ | ਹੁੰਨਰ ਮਹਾਸਾਗਰ (1898) |
ਗੰਗਾਬਾਈ ਪ੍ਰਾਣਸ਼ੰਕਰ ਯਾਗਨਿਕ (ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ: Gangabai Pranshankar Yagnik; 1868–1937) 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਇੱਕ ਗੁਜਰਾਤੀ ਲੇਖਕ ਸੀ। ਇੱਕ ਅਧਿਆਪਕਾ ਅਤੇ ਪੇਸ਼ੇ ਵਜੋਂ ਇੱਕ ਆਯੁਰਵੇਦ -ਪ੍ਰੈਕਟੀਸ਼ਨਰ, ਉਸਨੇ "ਹੁਨਰ ਮਹਾਸਾਗਰ" (1898) ਲਿਖੀ ਜੋ ਕਿ ਲਗਭਗ 2080 ਕਿੱਤਿਆਂ, ਹੁਨਰਾਂ ਅਤੇ ਸਵੈ-ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਲਈ ਸੁਝਾਵਾਂ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਸੀ। ਉਸਨੂੰ ਗੁਜਰਾਤੀ ਪਹਿਲੀ ਔਰਤ ਲੇਖਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਜ਼ਿੰਦਗੀ
[ਸੋਧੋ]ਗੰਗਾਬਾਈ ਯਾਗਨਿਕ ਦਾ ਜਨਮ 1868 ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ।[1] ਉਹ ਵਾਵੋਲ ( ਗਾਂਧੀਨਗਰ, ਗੁਜਰਾਤ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਨੇੜੇ) ਦੀ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਸੀ। 1881 ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਉਹ ਤੇਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸਦੇ ਪਤੀ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਰਿਵਾਜ ਅਨੁਸਾਰ ਆਪਣਾ ਸਿਰ ਮੁੰਡਵਾਉਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।[1][2] ਉਸਨੂੰ ਉਸਦੀ ਭੈਣ ਨੇ ਸਕੂਲ ਭੇਜਿਆ ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ।[3] ਉਹ ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਅਧਿਆਪਕ ਵਜੋਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਈ।[3] ਉਸਨੇ ਅੱਗੇ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਮਹਲਕਸ਼ਮੀ ਫੀਮੇਲ ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ ਕਾਲਜ, ਅਹਿਮਦਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਈ।[3] ਉਹ 1887 ਵਿੱਚ ਵਾਵੋਲ ਛੱਡ ਕੇ ਮਾਨਸਾ ਚਲੀ ਗਈ ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੂੰ ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਗਰਲ ਸਕੂਲ ਦੀ ਮੁੱਖ ਅਧਿਆਪਕਾ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।[3] ਉਹ ਇੱਕ ਉੱਦਮੀ ਸੀ ਜੋ ਸਵਦੇਸ਼ੀ (ਸਥਾਨਕ ਉਤਪਾਦ) ਅਤੇ ਸਵੈ-ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਉਹ ਇੱਕ ਆਯੁਰਵੈਦਿਕ -ਪ੍ਰੈਕਟੀਸ਼ਨਰ ਸੀ ਅਤੇ ਗਾਇਨੀਕੋਲੋਜੀਕਲ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਵੀ ਇਲਾਜ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਉਸਨੇ 1879 ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਮਾਨਸਾ ਵਿੱਚ ਗਰਭਜੀਵਨ ਔਸ਼ਧਾਲਾ ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਹਸਪਤਾਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮਦਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਸ਼ਾਖਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ।[3]
ਉਸਦੀ ਮੌਤ 1937 ਵਿੱਚ ਹੋਈ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣੇ ਹਸਪਤਾਲ ਦੀ ਕਮਾਈ ਵਿੱਚੋਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਸਕਾਲਰਸ਼ਿਪ ਦੇਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਪ੍ਰਗਟਾਈ ਸੀ।
ਕੰਮ
[ਸੋਧੋ]ਯਾਗਨਿਕ ਦੀ ਲਿਖਤ ਨੂੰ ਬਾਗ਼ੀ ਅਤੇ ਸੁਧਾਰਵਾਦੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਵਹਿਮ ਖੰਡਨ ਪੋਥੀ (1891) ਅਤੇ ਦੇਵੀ ਤ੍ਰਿਯਾ ਨਿਸ਼ੇਧ (1892) ਵਿੱਚ ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਬੁਰਾਈਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜਾਦੂ-ਟੂਣਾ, ਅੰਨ੍ਹਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ, ਬਾਲ ਵਿਆਹ ਅਤੇ ਬਹੁ-ਵਿਆਹ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ।
ਉਸਦੀ "ਹੁਨਰ ਮਹਾਸਾਗਰ" (1898) ਲਗਭਗ 2080 ਕਿੱਤਿਆਂ, ਹੁਨਰਾਂ ਅਤੇ ਸਵੈ-ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਲਈ ਘਰੇਲੂ ਸੁਝਾਵਾਂ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਰਵਾਇਤੀ ਦਵਾਈਆਂ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਦੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਦੰਦੀ, ਅੱਖਾਂ ਅਤੇ ਕੰਨਾਂ ਲਈ; ਧਾਤੂ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸਾਬਣ, ਕਾਗਜ਼, ਪਾਪੜ, ਅਤਰ, ਵਾਲਾਂ ਦਾ ਤੇਲ, ਨਕਲੀ ਮੋਤੀ, ਜੜੀ-ਬੂਟੀਆਂ ਦੇ ਰੰਗ, ਡਿਟਰਜੈਂਟ, ਧੂਪ ਸਟਿਕਸ, ਦੰਦਾਂ ਦਾ ਪਾਊਡਰ, ਬਾਰੂਦ ਅਤੇ ਵਾਰਨਿਸ਼ ਵਰਗੇ ਦੇਸੀ ਕਾਟੇਜ ਉਦਯੋਗਾਂ ਬਾਰੇ ਵੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।[4][5][6][7] ਇਹ ਇੰਨਾ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿ ਇਸਨੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਦੇ ਸਿਰਫ਼ ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹਜ਼ਾਰ ਕਾਪੀਆਂ ਵੇਚ ਦਿੱਤੀਆਂ ਅਤੇ 1908 ਤੱਕ ਇਸਦਾ ਸੱਤਵਾਂ ਐਡੀਸ਼ਨ ਹੋ ਗਿਆ।[3][8][9]
ਵਿਰਾਸਤ
[ਸੋਧੋ]ਗੰਗਾਬਾਈ ਯਾਗਨਿਕ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਔਰਤ ਗੁਜਰਾਤੀ ਲੇਖਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਦਾਅਵਾ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਰਘੁਵੀਰ ਚੌਧਰੀ ਵਰਗੇ ਕੁਝ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਉਸਦੀ ਲਿਖਤ ਨੂੰ ਸਾਹਿਤਕ ਨਹੀਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਹਿਮਦਾਬਾਦ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ, ਸ੍ਰਿਸਟੀ ਨੇ ਉਸ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਇਕੱਠੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ 2003 ਵਿੱਚ ਹੁੰਨਰ ਮਹਾਸਾਗਰ ਦੇ ਨਵੇਂ ਐਡੀਸ਼ਨ ਦੁਬਾਰਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੇ। ਇਸਨੇ ਗੁਜਰਾਤੀ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਮਾਨਤਾ ਲਈ ਵੀ ਮੁਹਿੰਮ ਚਲਾਈ।[1][2][9] ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਸ਼ਿਰੀਨ ਮਹਿਤਾ ਨੇ ਨੋਟ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਦੁਆਰਾ ਸਵਦੇਸ਼ੀ (ਸਥਾਨਕ ਉਤਪਾਦ) ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਬਣਾਉਣ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕਰਦੀ ਸੀ।[2][9]
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ 1.0 1.1 1.2
{{cite news}}: Empty citation (help) - ↑ 2.0 2.1 2.2
{{cite news}}: Empty citation (help) - ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 (Thesis).
{{cite thesis}}: Missing or empty|title=(help) - ↑ Parekh, Tina (2003-08-13). "Claiming her right in Gujarati writing". The Times of India. Retrieved 2018-08-15.
- ↑ Menon, Sujata (2007-12-31). "6. The Middle Class Educated Women and Women Organizations in Gujarat 1880-1947". Women and education: Their role in society in British Gujarat 1850-1947 (Ph. D.) (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Department of History, Maharaja Sayajirao University of Baroda. pp. 313–314. hdl:10603/59065 – via Shodhganga.
- ↑ Sucharita, Swati (2001-07-16). "A grassroots professor in the ideas market". www.gujaratplus.com. Retrieved 2018-08-15.
- ↑ Gupta, Anil K, ed. (January–March 2003). "Book Review: A Nationalist-Feminist User's Guide for Swadeshi" (PDF). HoneyBee. 14 (1). Sristi Innovations: 16. Archived from the original (PDF) on 2010-01-19. Retrieved 2018-08-15.
- ↑ Sucharita, Swati (2001-07-16). "A grassroots professor in the ideas market". www.gujaratplus.com. Retrieved 2018-08-15.
- ↑ 9.0 9.1 9.2 Gupta, Anil K, ed. (January–March 2003). "Book Review: A Nationalist-Feminist User's Guide for Swadeshi" (PDF). HoneyBee. 14 (1). Sristi Innovations: 16. Archived from the original (PDF) on 2010-01-19. Retrieved 2018-08-15.