ਜਗਨਨਾਥਬੁਵਾ ਪੁਰੋਹਿਤ
ਜਗਨਨਾਥਬੂਵਾ ਪੁਰੋਹਿਤ (ਜਨਮ 12 ਮਾਰਚ 1904-ਦੇਹਾਂਤ ਸਾਲ1968), ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਡਿਤ ਗੁਨੀਦਾਸ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇੱਕ ਗਾਇਕ ਅਤੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਅਧਿਆਪਕ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਗਰਾ ਘਰਾਣੇ ਦੇ ਵਿਲਾਇਤ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਪਡ਼੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ। ਬਾਵਾ ਦਾ ਕਲਮੀ ਨਾਮ 'ਗੁਨੀਦਾਸ' ਸੀ।
ਆਗਰਾ ਘਰਾਨਾ
[ਸੋਧੋ]ਬੁਵਾ ਘਰਾਣਾ ਮੁਗਲ ਦਰਬਾਰਾਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਾ ਘਰਾਣਾ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਅਤੇ ਸ਼ੁੱਧਤਾ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਤ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਧਰੁਪਦ-ਧਾਮਰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮੂਲ ਗਾਇਕੀ ਸੀ।
ਵਿਰਾਸਤ
[ਸੋਧੋ]ਉਸ ਦੇ ਚੇਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮਿੱਟਨਜ਼ ਜਿਤੇਂਦਰ ਅਭਿਸ਼ੇਕੀ, ਪੰਡਿਤ ਰਾਮ ਮਰਾਠੇ, ਪੰਡਤ ਵਸੰਤਰਾਓ ਕੁਲਕਰਨੀ, ਸੀ. ਆਰ. ਵਿਆਸ, ਸੁਰੇਸ਼ ਹਲਦਨਕਰ,ਪੰਡਿਤ ਯਸ਼ਵੰਤਬੁਵਾ ਜੋਸ਼ੀ ਅਤੇ ਮਾਣਿਮਨੀਕ ਵਰਮਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਤਬਲਾ ਕਲਾਕਾਰ ਪੰਡਿਤ ਭਾਈ (ਸੁਰੇਸ਼ ਗਾਯਤੋਂਡੇ, ਫਾਰੂਖਾਬਾਦ ਘਰਾਣੇ) ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਤਾਲੀਮ ਹਾਸਿਲ ਕੀਤੀ।
ਬੁਵਾ ਆਪਣੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਸਮਰਪਿਤ ਸਨ ਜਦੋਂ ਅਧਿਆਪਕ ਸਨਕੀ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਭਗਤੀ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਕਿਹਾ, "ਤੁਸੀਂ ਇੱਕ ਅਸਲੀ ਗੁਣ-ਦਾਸ (ਸਦਾਚਾਰ ਦੇ ਉਪਾਸਕ) ਹੋ ਅਤੇ ਇਸ ਕਥਨ ਤੋਂ, ਉਸ ਨੇ ਆਪਣਾ ਕਲਮੀ ਨਾਮ ਗੁਨੀਦਾਸ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ।
ਮੁਢਲਾ ਜੀਵਨ
[ਸੋਧੋ]ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਦੇ ਨਿਜ਼ਾਮ ਦੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਰਹਾਡੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮੁੱਢਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਆਪਣੀ ਮਾਤ ਭਾਸ਼ਾ ਮਰਾਠੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸੰਗੀਤਕ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਦੀਆਂ ਪੁਰਾਣੀ ਰੀਤ (ਆਪਣੇ ਅਧਿਆਪਕ ਜਾਂ ਗੁਰੂ ਨਾਲ ਰਹਿਣਾ) ਦੁਆਰਾ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਪੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀਃ ਇਸ ਨਾਲ ਅਧਿਆਪਕ ਅਤੇ ਚੇਲੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਰਿਸ਼ਤਾ ਬਣਿਆ। ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਸਕ ਦੁਆਰਾ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।
ਜਗਨਨਾਥ ਨੇ ਅਪਣੇ ਹੁਨਰ ਨੂੰ ਸਿੱਖਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨੂੰ ਚੁਣਿਆ। ਉਸ ਵਕਤ ਟਿਊਸ਼ਨ ਦਾ ਭੁਗਤਾਨ ਕਰਨ ਦਾ ਰਿਵਾਜ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬਲਕਿ ਆਪਣੇ ਅਧਿਆਪਕ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ।
ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਉਸਤਾਦ ਥਿਰਕਾਵਾ ਤੋਂ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਤਾਲਵਾਦਕ ਤਬਲਾ ਸਿੱਖਿਆ, ਅਤੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਾਸਟਰ ਬਣ ਗਿਆ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਰਹੀ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਉਹ ਆਗਰਾ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਗਾਇਕ ਉਸਤਾਦ ਵਿਲਾਇਤ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ ਦੀ ਪਨਾਹ 'ਚ ਨਹੀਂ ਸਨ ਆ ਗਏ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਉਸਤਾਦ ਵਿਲਾਇਤ ਖਾਨ ਤੋਂ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਸਿਖਲਾਈ ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਜਗਨਨਾਥ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਮੂਲ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਵਧੀਆ ਗਾਇਕ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 'ਚੀਜ' ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਕੈਰੀਅਰ
[ਸੋਧੋ]ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜਗਨਨਾਥ ਦੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਆਮਦਨ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਉਹ ਇੱਕ ਸ਼ਹਿਰ ਤੋਂ ਦੂਜੇ ਸ਼ਹਿਰ ਜਾਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋ ਗਏ। ਉਹ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਬ੍ਰਹਮਚਾਰੀ ਹੀ ਰਹੇ।
ਪੁਣੇ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਚੇਲੇ ਨੇ ਜਗਨਨਾਥ ਦੇ ਸੰਗੀਤਕ ਦਰਸ਼ਨ ਬਾਰੇ ਕਿਹਾਃ
ਜਗਨਨਾਥ ਬੂਵਾ ਅਕਸਰ ਮੈਨੂੰ ਦੱਸਦੇ ਸਨ ਕਿ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਮੁੱਢਲੀ ਲੋੜ ਉਹ ਜਾਦੂਈ ਗੁਣ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ "ਰੰਗ" (ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਅਰਥ: ਰੰਗ) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗੁਣ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, "ਰੰਗ" ਆਵਾਜ਼ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ, ਵਿਆਕਰਣ ਅਤੇ 'ਰਸ' (ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਸਮੱਗਰੀ) ਦੇ ਸੰਚਾਰ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਤੋਂ ਪਰੇ ਹੈ"। ਮੁੰਬਈ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋਏ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੰਗੀਤ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਮਿਲੀ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ. ਵੀ. ਗੋਖਲੇ (ਦਾਦਰ ਵਾਲੇ)ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਵੀ। ਉਹਨਾਂ ਦਾਦਰ-ਮਾਤੁੰਗਾ ਸੰਗੀਤ ਕਲੱਬ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਿਯਮਤ ਕਲਾਕਾਰ ਸੀ।
ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ
[ਸੋਧੋ]ਸੰਨ 1968 ਵਿੱਚ ਦੀਵਾਲੀ ਦੇ ਦਿਨ ਡੋਂਬੀਵਲੀ ਵਿਖੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਦਾਦਰ ਵਿਖੇ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
ਜਦੋਂ 1962 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਭਚਿੰਤਕਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਫੰਡ ਦਿੱਤੇ ਸਨ, ਉਦੋਂ ਭਾਰਤ ਚੀਨ ਨਾਲ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਯੁੱਧ ਖਤਮ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੈਨਿਕਾਂ ਲਈ ਰਾਹਤ ਫੰਡ ਵਿੱਚ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਦਿਲ ਨਾਲ ਯੋਗਦਾਨ ਦਿੱਤਾ।
ਵਿਰਾਸਤ
[ਸੋਧੋ]ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਮ 'ਤੇ ਇੱਕ ਸੰਗੀਤ ਉਤਸਵ (ਗੁਨੀਦਾਸ ਸੰਮੇਲਨ) ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚੇਲੇ ਸੀ. ਆਰ. ਵਿਆਸ ਨੇ 1977 ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਹਰ ਸਾਲ ਮੁੰਬਈ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਹੋਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ
[ਸੋਧੋ]- Nachiketa Sharma. "Nachiketa Sharma". Ganapriya.com. Retrieved 2016-11-17.