ਨਵਰਸ ਕਾੱਨੜਾ
ਨਵਰਸ ਕਾੱਨੜਾ ਜਾਂ ਨਵਰਸਕੰਨਾਡਾ ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ (ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਸੰਗੀਤਕ ਪੈਮਾਨਾ) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਜਨਯ ਰਾਗਮ ਹੈ (28ਵੇਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਸਕੇਲ ਹਰਿਕੰਭੋਜੀ ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਰਾਗ ) । ਇਹ ਰਾਗ ਸਾਜ਼ ਸੰਗੀਤ ਲਈ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਨੁਕੂਲ ਹੈ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਵੀਨਾ ਅਤੇ ਬੰਸਰੀ ਲਈ ।[1] ਇਹ ਆਰਕੈਸਟ੍ਰਲ ਸੰਗੀਤ ਲਈ ਵੀ ਢੁਕਵਾਂ ਰਾਗ ਹੈ।[2]
ਬਣਤਰ ਅਤੇ ਲਕਸ਼ਨ
[ਸੋਧੋ]
ਨਵਰਸ ਕਾੱਨੜਾ ਇੱਕ ਅਸਮਰੂਪ ਰਾਗ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਅਰੋਹ(ਚਡ਼੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਪੈਮਾਨੇ) ਵਿੱਚ ਰਿਸ਼ਭਮ, ਧੈਵਤਮ ਜਾਂ ਨਿਸ਼ਾਦਮ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਇਸ ਦੇ ਅਵਰੋਹ(ਊਤਰਦੇ ਪੈਮਾਨੇ ਵਿੱਚ) ਪੰਚਮ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਇਹ ਇੱਕ ਸਵਰੰਤਰ-ਸ਼ਾਡਵ ਰਾਗਮ ਹੈ (4 ਨੋਟ ਚਡ਼੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਪੈਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਅਤੇ 6 ਉਤਰਨ ਵਾਲੇ ਪੈਮਾਨੇ ਵਿੰਚ) । ਇਸ ਦੀ ਆਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ (ਚਡ਼੍ਹਨ ਅਤੇ ਉਤਰਨ ਦਾ ਪੈਮਾਨਾ) ਦੀ ਬਣਤਰ ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈਃ
- ਅਰੋਹ: ਸ ਗ3 ਮ1 ਪ ਸੰ[a]
- ਅਵਰੋਹ: ਸੰ ਨੀ2 ਧ2 ਮ1 ਗ3 ਰੇ2 ਸ{b}
ਇਸ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਗਏ ਸੁਰ ਸ਼ਡਜਮ, ਅੰਤਰ ਗੰਧਾਰਮ, ਸ਼ੁੱਧ ਮੱਧਯਮ ਅਤੇ ਪੰਚਮ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੈਸਿਕੀ ਨਿਸਸ਼ਾਦਮ, ਚੱਤੁਸ੍ਰੁਥੀ ਧੈਵਤਮ ਅਤੇ ਚੱਤੁਸਰੂਥੀ ਰਿਸ਼ਭਮ ਨੂੰ ਉਤਰਦੇ ਪੈਮਾਨੇ ਵਿੱਚੋਂ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਪੰਚਮ ਨੂੰ ਇਸ ਤੋਂ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਸੰਕੇਤਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਲਈ, ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਸਵਰ ਵੇਖੋ।
ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰਚਨਾਵਾਂ
[ਸੋਧੋ]ਨਵਰਸ ਕਾੱਨੜਾ ਰਾਗਮ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਰਚਨਾਵਾਂ ਹਨ, ਜੋ ਤਿਆਗਰਾਜ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਕਾਰਨ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋਈਆਂ। ਇੱਥੇ ਇਸ ਪੈਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਬਣੀਆਂ ਕੁਝ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕ੍ਰਿਤੀਆਂ ਹਨ।
- ਤਿਆਗਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਤੇਲਗੂ ਵਿੱਚ ਸੰਗੀਤਬੱਧ ਨਿੰਨੂ ਵਿਨਾ ਨਾਮਾ ਡੇਂਦੂ ਅਤੇ ਪਲੁਕੂ ਕੰਤਾ
- ਤਮਿਲ ਵਿੱਚ ਪਾਪਨਾਸਾਮ ਸਿਵਨ ਦੁਆਰਾ ਨਾਨ ਓਰੁ ਵਿਲਾਇਤੂਤਾਮਿਲ
- ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿੱਚ ਸਵਾਤੀ ਥਿਰੂਨਲ ਦੁਆਰਾ ਵੰਦੇ ਸਦਾ ਪਦਮਨਾਭਮ
- ਦੁਰਗਾ ਦੇਵੀ ਦੁਰਿਤਾ ਨਿਵਾਰਿਨੀ-ਮੁਥੀਆ ਭਾਗਵਤਾਰ ਕੰਨਡ਼ ਵਿੱਚ
ਸੰਰਚਨਾ ਅਤੇ ਲਕਸ਼ਣ
[ਸੋਧੋ]ਨਵਰਸ ਕਾਨੜਾ ਇੱਕ ਅਸਮਰੂਪ ਰਾਗ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਚਡ਼੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਪੈਮਾਨੇ(ਅਰੋਹ) ਵਿੱਚ ਰਿਸ਼ਭਮ, ਧੈਵਤਮ ਜਾਂ ਨਿਸ਼ਾਦਮ ਨਹੀਂ ਲਗਦੇ , ਜਦੋਂ ਕਿ ਇਸ ਦੇ ਉਤਰਦੇ ਪੈਮਾਨੇ (ਅਵਰੋਹ) ਵਿੱਚੋਂ ਪੰਚਮ ਨਹੀਂ ਲਗਦਾ । ਇਹ ਇੱਕ ਸਵਰੰਤਰ-ਸ਼ਾਡਵ ਰਾਗਮ ਹੈ (4 ਨੋਟ ਚਡ਼੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਪੈਮਾਨੇ(ਅਰੋਹ) ਵਿੱਚ ਅਤੇ 6 ਉਤਰਨ ਵਾਲੇ ਪੈਮਾਨੇ(ਅਵਰੋਹ) ਵਿੱਚ ਲਗਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਦੀ ਆਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ ਦੀ ਬਣਤਰ (ਚਡ਼੍ਹਨ ਅਤੇ ਉਤਰਨ ਦਾ ਪੈਮਾਨਾ) ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈਃ
- ਅਰੋਹ : ਸ ਗ3 ਮ1 ਪ ਸੰ [ਏ]
- ਅਵਰੋਹਣਃ ਸੰ ਨੀ2 ਧ2 ਮ1 ਗ3 ਰੇ2 ਸ [ਬੀ]
ਇਸ ਪੈਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਗਏ ਸੁਰ ਸ਼ਾਡਜਮ, ਅੰਤਰ ਗੰਧਾਰਮ, ਸ਼ੁੱਧ ਮੱਧਯਮ ਅਤੇ ਪੰਚਮ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੈਸਿਕੀ ਨਿਸ਼ਾਦਮ, ਚੱਤੁਸ੍ਰੁਥੀ ਧੈਵਤਮ ਅਤੇ ਚੱਤੁਸਰੂਥੀ ਰਿਸ਼ਭਮ ਨੂੰ ਉਤਰਦੇ ਪੈਮਾਨੇ ਵਿੱਚੋਂ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਪੰਚਮ ਨੂੰ ਇਸ ਤੋਂ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਸੰਕੇਤਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਲਈ, ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਸਵਰ ਵੇਖੋ।