ਮਨੀਮਾਜਰਾ ਰਿਆਸਤ
| ਜਨਵਰੀ 1764–1875 | |
 ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ, ca.1829-1835 ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਏ ਗਏ ਨਕਸ਼ੇ ਤੋਂ ਮਨੀਮਾਜਰਾ ਰਿਆਸਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਦੇ ਮੁੱਖ, ਨਿਰੰਤਰ ਟ੍ਰੈਕਟ ਦਾ ਵੇਰਵਾ (ਪੂਰੇ-ਨਕਸ਼ੇ 'ਤੇ ਵੇਖਣਯੋਗ ਇਸਦੇ ਐਕਸਕਲੇਵਜ਼ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ) | |
| ਰਾਜਧਾਨੀ | ਮਨੀਮਾਜਰਾ |
|---|---|
| ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਖੇਤਰੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ | ਪੁਆਧੀ |
| Government | |
• ਪਹਿਲਾ ਹਾਕਮ | ਗਰੀਬ ਦਾਸ |
• ਅੰਤਮ ਹਾਕਮ | ਭਗਵਾਨ ਸਿੰਘ |
| ਇਤਿਹਾਸ | |
• Established | ਜਨਵਰੀ 1764 |
• Disestablished | 1875 |
| ਅੱਜ ਹਿੱਸਾ ਹੈ | ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ, ਭਾਰਤ |
ਮਨੀਮਾਜਰਾ ਰਿਆਸਤ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਸੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1764 ਤੋਂ 1875 ਤੱਕ ਮਨੀਮਾਜਰਾ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਜਗੀਰ (ਜਾਇਦਾਦ) ਸੀ। ਇਹ ਇਲਾਕਾ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੇ ਮੌਜੂਦਾ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਰਿਆਸਤ ਦੇ ਪਟਿਆਲਾ ਅਤੇ ਨਾਹਨ ਰਿਆਸਤਾਂ ਨਾਲ਼ ਸੰਬੰਧ ਚੰਗੇ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਅਕਸਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ਼ ਲੜਾਈ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। [1]
ਨਿਰੁਕਤੀ
[ਸੋਧੋ]ਮਨੀਮਾਜਰਾ ਸ਼ਬਦ ਮਨੀ ਰਾਮ ( ਪਹਿਲੀ 16ਵੀਂ ਸਦੀ) ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਇੱਕ ਸਥਾਨਕ ਜ਼ਿਮੀਦਾਰ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮਨੀਮਾਜਰਾ ਸ਼ਾਹੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਵਡਾਰੂ ਦਾ ਨਾਮ ਹੈ। [2] ਇਕ ਹੋਰ ਸਿਧਾਂਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਮਾਨਾ ਪਿੰਡ ਦੇ ਵਸਨੀਕਾਂ ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਨੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਗਵਾਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸ਼ਾਹੀ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਵਸਣ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। [2]
ਇਤਿਹਾਸ
[ਸੋਧੋ]ਮੂਲ
[ਸੋਧੋ]ਮਨੀਮਾਜਰਾ ਪਿੰਡ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 16ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਮਨੀ ਰਾਮ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਬਾਅਦ ਦੇ ਰਾਜ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੇ ਪੂਰਵਜ ਸਨ। [3] ਮਨੀਮਾਜਰਾ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਸਬਾ ਬਣ ਗਿਆ। [3] ਮਨੀਮਾਜਰਾ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਸਰਹਿੰਦ ਸਰਕਾਰ (ਸੂਬਾ) ਦਾ ਇੱਕ ਪਰਗਣਾ ਸੀ। [4] : 158–160 ਸਰਹਿੰਦ ਦੇ ਮੁਗਲ ਗਵਰਨਰ ਜ਼ੈਨ ਖਾਨ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ, ਗੰਗਾ ਰਾਮ ਮਨੀਮਾਜਰਾ ਪਰਗਨੇ ਦੇ ਮਾਲ ਅਧਿਕਾਰੀ ਵਜੋਂ ਨਿਯੁਕਤ ਸੀ। [4] : 158–160 ਉਸ ਸਮੇਂ ਮਨੀਮਾਜਰਾ ਪਰਗਣਾ ਇੱਕ ਚੌਰਾਸੀ (84 ਪਿੰਡਾਂ ਦਾ ਸਮੂਹ) ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਸੀ। [4] : 158–160
ਗ਼ਰੀਬ ਦਾਸ ਦੁਆਰਾ ਨੀਂਹ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਰਾਜ
[ਸੋਧੋ]ਜਨਵਰੀ 1764 ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਫੌਜਾਂ ਨੇ ਸਰਹਿੰਦ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਗੰਗਾ ਰਾਮ ਦੇ ਪੁੱਤਰ, ਗ਼ਰੀਬ ਦਾਸ ਨੇ ਮਨੀਮਾਜਰਾ ਪਰਗਣੇ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। [5] : 158–160 ਉਸੇ ਸਾਲ ਗ਼ਰੀਬ ਦਾਸ ਨੇ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਨੂੰ ਕੁੱਲ 25,000 ਰੁਪਏ ਦੀ ਇੱਕ ਨਾਜ਼ਾਨ ਅਦਾ ਕੀਤੀ। [5] : 32 ਗ਼ਰੀਬ ਦਾਸ ਨੇ ਰਾਜ ਦੇ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਮਨੀਮਾਜਰਾ ਦੇ 45 ਪਿੰਡ, ਮੁੱਲਾਂਪੁਰ ਦੇ 126 ਪਿੰਡ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੇ 6 ਪਿੰਡ ਅਤੇ ਪਿੰਜੌਰ ਦੇ 7 ਪਿੰਡ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਕੇ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਕੁੱਲ 184 ਪਿੰਡ ਬਣ ਗਏ। [5] : 158–160 ਲਗਭਗ 1766 ਵਿੱਚ, ਗ਼ਰੀਬ ਦਾਸ ਨੇ ਪਿੰਜੌਰ ਦੀ ਘਾਟੀ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। [6] ਪਿੰਜੌਰ ਆਪਣੇ ਬਾਗਾਂ ਅਤੇ ਕਿਲ੍ਹਿਆਂ ਲਈ ਪੂਰੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੀ। [5] : 158–160
ਨਵੇਂ ਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਗਿਆ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਇਲਾਕਾ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਨਾਹਨ ਰਾਜ (ਜਿਸਨੂੰ ਸਿਰਮੌਰ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਦਾ ਸੀ। [7] ਗ਼ਰੀਬ ਦਾਸ ਨੇ ਪਿੰਜੌਰ ਗਾਰਡਨ 'ਤੇ ਵੀ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਿਰਮੌਰ ਰਾਜ ਦੇ ਕੀਰਤ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਹੋਈ। [8] : 318 ਨਾਹਨ ਸ਼ਾਸਕ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਰਿਆਸਤ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ, ਦੋਵਾਂ ਰਿਆਸਤਾਂ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਬਨੂੜ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਮੀਟਿੰਗ ਹੋਈ, ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੀ ਪੱਗ ਦੇ ਰਸਮੀ ਆਦਾਨ-ਪ੍ਰਦਾਨ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਗੱਠਜੋੜ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। [8] : 158–160, 318 ਪਟਿਆਲੇ ਦੇ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜਰਨੈਲ, ਬਖਸ਼ੀ ਲਖਨਾ ਡੋਗਰ ਨੂੰ, 1,000 ਫੌਜਾਂ ਸਮੇਤ, ਮਨੀਮਾਜਰਾ ਤੇ ਪਿੰਜੌਰ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣ ਵਿੱਚ ਨਾਹਨ ਸ਼ਾਸਕ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਭੇਜਿਆ। [8] : 158–160 ਦੋਵਾਂ ਰਿਆਸਤਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂਰ (ਨਾਲਾਗੜ੍ਹ) ਅਤੇ ਕਹਿਲੂਰ (ਬਿਲਾਸਪੁਰ) ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਈਆਂ, ਨੇ ਮਨੀਮਾਜਰਾ ਰਿਆਸਤ ਉੱਤੇ ਸਾਂਝਾ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਗ਼ਰੀਬ ਦਾਸ ਨੂੰ ਹਾਰ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। [8] : 158–160, 318 ਪਿੰਜੌਰ ਕਿਲ੍ਹਾ ਉਸ ਸਮੇਂ ਗੰਗਾ ਰਾਮ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਗ਼ਰੀਬ ਦਾਸ ਸੰਭਾਵਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ ਤੇ ਬਾਹਰ ਗਿਆ ਸੀ। [8] : 158–160 ਪਿੰਜੌਰ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿਖੇ ਮਨੀਮਾਜਰਾ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ ਡੇਢ ਮਹੀਨੇ ਤੱਕ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੀ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ ਪਰ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਗੰਗਾ ਰਾਮ ਦੀ ਗੋਲੀ ਲੱਗਣ ਨਾਲ ਮੌਤ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਫ਼ੌਜ ਹਾਰ ਗਈ । [8] : 158–160 1768 ਵਿੱਚ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪਿੰਜੌਰ ਦੀ ਘਾਟੀ ਨੂੰ ਨਾਹਨ ਦੁਆਰਾ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਮਿਲਾ ਲਿਆ ਗਿਆ। [8] : 158–160, 318 ਹਾਲਾਂਕਿ, ਪਟਿਆਲਾ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਮੁਹਿੰਮ ਵਿੱਚ ਨੁਕਸਾਨ ਝੱਲਣਾ ਪਿਆ, ਲਗਭਗ 300 ਫੌਜੀ ਗੁਵਾਉਂਣੇ ਪਏ। [8] : 158–160 ਗ਼ਰੀਬ ਦਾਸ ਵਾਪਸ ਪਰਤ ਆਇਆ ਪਰ ਪਿੰਜੌਰ ਕਿਲ੍ਹੇ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਿਆ। [8] : 158–160
ਗ਼ਰੀਬ ਦਾਸ ਨੇ ਸਿਆਲਬਾ ਅਤੇ ਰੋਪੜ (ਰੋਪੜ ਰਿਆਸਤ) ਦੇ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਗੱਠਜੋੜ ਬਣਾ ਲਿਆ। [9] : 158–160 ਮਨੀਮਾਜਰਾ ਅਤੇ ਰੋਪੜ ਦੀਆਂ ਸਾਂਝੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਨੇ ਪਿੰਜੌਰ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਨਾਹਨ ਫੌਜਾਂ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਚੰਦਨਗੜ੍ਹ (ਹੁਣ ਚੰਡੀ ਮੰਦਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਖੇਤਰ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। [9] : 158–160 ਪਟਿਆਲਾ ਰਿਆਸਤ ਦੇ ਬਨੂੜ ਪਰਗਣੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਗੜਬੜ ਹੋਈ। [9] : 158–160 ਇਸ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ, 1778 ਵਿੱਚ ਪਟਿਆਲਾ ਰਿਆਸਤ ਦੇ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮਨੀਮਾਜਰਾ ਅਤੇ ਰੋਪੜ ਰਿਆਸਤਾਂ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। [10] [9] : 158–160 ਇਸ ਹਮਲੇ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਗ਼ਰੀਬ ਦਾਸ ਨੇ ਮਨੀਮਾਜਰਾ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਪਨਾਹ ਲਈ, ਤਿੰਨ ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੱਕ ਪਟਿਆਲਾ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ। [9] : 158–160 ਗ਼ਰੀਬ ਦਾਸ ਨੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਰਕਮ ਦੇ ਕੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ। [10] [9] : 158–160 ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਪਟਿਆਲਾ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ ਸਿਆਲਬਾ ਦੇ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਰੋਪੜ ਰਾਜ ਵੱਲ ਆਪਣਾ ਮੁਹਾਣ ਮੋੜਿਆ ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਮਾਰਚ ਕੀਤਾ। [9] : 158–160 ਹਾਲਾਂਕਿ, ਰੋਪੜ ਰਿਆਸਤ ਦੇ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਸਹਿਯੋਗੀਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਪੁਰ ਦੇ ਕਰਮ ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦ, ਲਾਡਵਾ ਦੇ ਗੁਰਦਿੱਤ ਸਿੰਘ, ਅੰਬਾਲਾ ਦੇ ਗੁਰਬਖ਼ਸ਼ ਸਿੰਘ, ਸ਼ਾਹਬਾਦ ਮਾਰਕੰਡਾ ਦੇ ਕਰਮ ਸਿੰਘ ਨਿਰਮਲਾ, ਸਿਕੰਦਰਾ ਦੇ ਦੀਵਾਨ ਸਿੰਘ, ਅਤੇ ਬੂੜੀਆ ਦੇ ਰਾਏ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਗ ਸਿੰਘ, ਦੀਆਂ ਸਾਂਝੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪਟਿਆਲਾ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ ਗਿਆ। [9] : 158–160 ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਸੈਂਕੜੇ ਫੌਜੀ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਜਨਰਲ ਬਖਸ਼ੀ ਲਖਨਾ ਡੋਗਰ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ ਜਦੋਂ ਕਿ ਦੀਵਾਨ ਨਾਨੂਨ ਮਾਈ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। [9] : 158–160 ਪਟਿਆਲਾ ਰਾਜ ਦੇ ਦੋ ਜਰਨੈਲਾਂ, ਚੰਦੂ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਹਾਂ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਜੰਗੀ ਕੈਦੀ ਬਣਾ ਲਿਆ ਗਿਆ। [9] : 158–160 ਪਟਿਆਲਾ ਦਾ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਖੁਦ ਮੌਤ ਜਾਂ ਕੈਦ ਤੋਂ ਬਚਣ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਗਿਆ। [9] : 158–160
ਮਨੀਮਾਜਰਾ ਦੇ ਗਰੀਬ ਦਾਸ ਦੀ ਮੌਤ 1783 ਵਿੱਚ ਹੋਈ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੋ ਪੁੱਤਰ ਗੋਪਾਲ ਦਾਸ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਚੰਦ ਨੇ ਅਹੁਦਾ ਸੰਭਾਲਿਆ, ਗੋਪਾਲ ਦਾਸ ਵੱਡਾ ਪੁੱਤਰ ਸੀ।[11] : 158–160 [12]
ਗੋਪਾਲ ਦਾਸ ਦੇ ਅਧੀਨ
[ਸੋਧੋ]1785 ਵਿੱਚ, ਗੋਪਾਲ ਦਾਸ ਕੋਲ 200 ਘੋੜੇ, 300 ਪੈਦਲ ਸਿਪਾਹੀ ਅਤੇ 4 ਤੋਪਾਂ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਫੌਜੀ ਫੋਰਸ ਸੀ।[1] 1804 ਵਿੱਚ, ਜੋਧ ਸਿੰਘ ਨੇ ਨਾਹਨ ਤੋਂ ਚੰਡੀਮੰਦਰ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਮਨੀਮਾਜਰਾ ਰਾਜ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ।[1] 1807 ਵਿੱਚ, ਲਾਹੌਰ ਰਾਜ ਦੇ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਸ਼ਾਹੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਝਗੜੇ ਵਿੱਚ ਦਖਲ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸਦੇ ਤਹਿਤ ਰਾਣੀ ਔਸ ਕੌਰ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪੁੱਤਰ, ਕਰਮ ਸਿੰਘ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਲਈ ਇੱਕ ਜਾਇਦਾਦ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।[1] ਇਸ ਜਾਇਦਾਦ ਦਾ ਸਾਲਾਨਾ ਮਾਲੀਆ 50,000 ਰੁਪਏ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਬਨੂੜ, ਮਨੀਮਾਜਰਾ, ਸਨੌਰ, ਸੁਰਾਲੀ ਬਿਸੋਲੀ ਅਤੇ ਮੀਨਾਰਥਲ ਦੇ ਖੇਤਰ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।[1] ਇਸ ਕਾਰਨ, ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਕਰਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਘੱਗਰ ਨਦੀ ਦੇ ਪਾਣੀਆਂ ਲਈ ਮਨੀਮਾਜਰਾ ਰਾਜ ਨਾਲ ਲੜਾਈ ਕੀਤੀ।[1] ਗੋਪਾਲ ਦਾਸ ਨੇ 1809 ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਐਂਗਲੋ-ਨੇਪਾਲੀ ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ।[2]: 158–160 [1] ਇਸ ਕਾਰਨ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਧਿਕਾਰੀ ਡੇਵਿਡ ਓਕਟਰਲੋਨੀ ਨੇ ਗੋਪਾਲ ਦਾਸ ਨੂੰ ਪਿੰਜੌਰ ਨੂੰ ਜਾਗੀਰ (ਜਾਇਦਾਦ) ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਪਰ ਉਸਨੇ ਰਾਜਾ ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਪਸੰਦ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਕਿ ਫਿਰ ਉਸਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।[2]: 158–160 [1]
ਮਨਸਾ ਦੇਵੀ ਮੰਦਰ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਗੋਪਾਲ ਦਾਸ ਦੁਆਰਾ ਲਗਭਗ 1811 ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[13] ਮੰਦਰ ਦੀ ਇੱਕ ਦਿਲਚਸਪ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਭੂਮੀਗਤ ਸੁਰੰਗ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ ਤਾਂ ਜੋ ਇਹ ਸੁਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ ਕਿ ਗੋਪਾਲ ਦਾਸ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਮੰਦਰ ਜਾ ਸਕਣ, ਮੰਦਰ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਸਿਰਫ ਸ਼ਾਹੀ ਜੋਡ਼ੇ ਦੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਖੁੱਲ੍ਹਦਾ ਹੈ।[13][14] ਇਸ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਇੱਕ ਕਹਾਣੀ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਵਾਰ ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਕਰਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਮੰਦਰ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ਿਆਂ ਦੇ ਬਾਹਰ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਮਨੀਮਾਜਰਾ ਰਾਇਲਜ਼ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦਰਸ਼ਨ ਪੂਰੇ ਨਹੀਂ ਕੀਤੇ, ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਘਟਨਾ ਜਿਸ ਨੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ ਪਟਿਆਲਾ ਵਿਖੇ 1840 ਵਿੱਚ ਮਾਨਸ ਦੇਵੀ ਮੰਦਰ.[13][14] ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਿਰਮੌਰ ਰਾਜ ਦੇ ਇੱਕ ਕਲਾਕਾਰ ਅੰਗਦ ਨੇ ਸਾਲ 1813 ਵਿੱਚ ਮਨੀਮਾਜਰਾ ਵਿਖੇ ਦੁਰਗਾ ਦੇ ਚੰਦੀ ਰੂਪ ਦੇ ਇੱਕੋ-ਇੱਕ ਕੰਧ ਚਿੱਤਰ ਨੂੰ ਬਣਾਇਆ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਹ ਰਾਖਸ਼ ਮਹਿਸ਼ਾਸੁਰ ਨੂੰ ਮਾਰ ਰਿਹਾ ਸੀ।[15][16] ਰਵਾਇਤੀ ਕਥਾਵਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਮਨੀਮਾਜਰਾ ਦੇ ਗੋਪਾਲ ਸਿੰਘ ਨੇ 1815 ਵਿੱਚ ਦੇਵੀ ਮਨਸਾ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਇੱਕ ਮੰਦਰ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜਦੋਂ ਦੇਵੀ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸੁਪਨੇ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਦੀ ਹਦਾਇਤ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।[17] ਗੋਪਾਲ ਦਾਸ ਦੀ 1816 ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਹਮੀਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਥਾਂ ਲਈ।[18] : 158–160 [14]
ਹਮੀਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਧੀਨ
[ਸੋਧੋ]ਹਮੀਰ ਸਿੰਘ ਸਿਰਫ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਆਪਣੇ ਪੂਰਵਜ ਤੋਂ ਬਚਿਆ।[19] ਲਗਭਗ 1818 ਵਿੱਚ, ਮਨੀਮਾਜਰਾ ਦੇ ਹਮੀਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਨਾਗਲਾ ਪਿੰਡ ਦੇ ਬਾਰਾਂ ਜਾਟ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਸੁਖਨਾ ਚੋਏ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵੱਸਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਹਮੀਰਗੜ੍ਹ ਪਿੰਡ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਹੋਈ।[20] ਹਮੀਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰ ਸਨ ਰਾਣੀ ਚੰਦ ਕੌਰ, ਗੋਵਰਧਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਅਮਰ ਸਿੰਘ।[21][19] ਹਮੀਰ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਗੋਵਰਧਨ ਸਿੰਘ ਰਾਜ ਕਰਨ ਲੱਗਾ।[22][19]
ਗੋਵਰਧਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ
[ਸੋਧੋ]1828 ਵਿੱਚ, ਸਿਸ-ਸਤਲੁਜ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੇ ਮਨੀਮਾਜਰਾ ਵਿੱਚ ਗਵਰਨਰ-ਜਨਰਲ ਨਾਲ ਇੱਕ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ ਸੀ। [23] ਇਹ ਅਣਜਾਣ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਇਹ ਲਾਰਡ ਐਮਹਰਸਟ ਸੀ ਜਾਂ ਵਿਲੀਅਮ ਬਟਰਵਰਥ ਬੇਲੀ ਜਿਸਨੂੰ ਉਸ ਸਾਲ ਗਵਰਨਰ-ਜਨਰਲ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। [23] ਗੋਵਰਧਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਦੌਰਾਨ, ਮਨੀਮਾਜਰਾ ਰਾਜ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਐਂਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਜੰਗ ਦੌਰਾਨ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਪੱਖ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ, 1845 ਵਿੱਚ ਮੁਦਕੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਅਤੇ ਯੁੱਧ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਲੜਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਲੜਨ ਵਾਲੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਟੁਕੜੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ। [23] ਗੋਵਰਧਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਅਤੇ ਰੱਖਿਅਕਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਰਦੀ ਸਿਰਫ਼ ਖਾਸ ਮੌਕਿਆਂ 'ਤੇ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਤੋਸ਼ਾਖਾਨਾ (ਖਜ਼ਾਨਾ) ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਕਰਨੀ ਪੈਂਦੀ ਸੀ। [ [24] ਗੋਵਰਧਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ 1847 ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਅਤੇ ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਕੀਤਾ। [23] ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ 1866 ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ, ਭਗਵਾਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਸ਼ਾਸਕ ਬਣਾਇਆ। [23]
- ↑ Arora, Amit (8 September 2017). "Amalgamation of History". The Times of India. Retrieved 11 August 2024.
- ↑ 2.0 2.1 "Manimajra". Sahapedia. May 2022. Retrieved 11 August 2024.
- ↑ 3.0 3.1 "Manimajra". Sahapedia. May 2022. Retrieved 11 August 2024.
- ↑ 4.0 4.1 4.2
{{cite book}}: Empty citation (help) - ↑ 5.0 5.1 5.2 5.3
{{cite book}}: Empty citation (help) - ↑ . Patiala.
{{cite book}}: Missing or empty|title=(help) - ↑
{{cite book}}: Empty citation (help) - ↑ 8.0 8.1 8.2 8.3 8.4 8.5 8.6 8.7 8.8
{{cite book}}: Empty citation (help) - ↑ 9.00 9.01 9.02 9.03 9.04 9.05 9.06 9.07 9.08 9.09 9.10
{{cite book}}: Empty citation (help) - ↑ 10.0 10.1 . Patiala.
{{cite book}}: Missing or empty|title=(help) - ↑
{{cite book}}: Empty citation (help) - ↑ Arora, Amit (8 September 2017). "Amalgamation of History". The Times of India. Retrieved 11 August 2024.
- ↑ 13.0 13.1 13.2 "Manimajra". Sahapedia. May 2022. Retrieved 11 August 2024.
- ↑ 14.0 14.1 14.2 Arora, Amit (8 September 2017). "Amalgamation of History". The Times of India. Retrieved 11 August 2024.
- ↑
{{cite book}}: Empty citation (help) - ↑
{{cite book}}: Empty citation (help) - ↑
{{cite book}}: Empty citation (help) - ↑
{{cite book}}: Empty citation (help) - ↑ 19.0 19.1 19.2 Arora, Amit (8 September 2017). "Amalgamation of History". The Times of India. Retrieved 11 August 2024.
- ↑
{{cite book}}: Empty citation (help) - ↑
{{cite book}}: Empty citation (help) - ↑ . Patiala.
{{cite book}}: Missing or empty|title=(help) - ↑ 23.0 23.1 23.2 23.3 23.4 Arora, Amit (8 September 2017). "Amalgamation of History". The Times of India. Retrieved 11 August 2024.
- ↑ . Patiala.
{{cite book}}: Missing or empty|title=(help)