ਮੁਸ਼ਤਾਕ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ
Ustad Mushtaq Hussain Khan | |
|---|---|
 | |
| ਜਾਣਕਾਰੀ | |
| ਉਰਫ਼ | Sher-e-Mausiqi |
| ਜਨਮ | 1878 Sahaswan, North-Western Provinces, British India |
| ਮੂਲ | Sahaswan, Budaun District, Uttar Pradesh, India |
| ਮੌਤ | 13 ਅਗਸਤ 1964 (ਉਮਰ 85–86) Delhi, India |
| ਵੰਨਗੀ(ਆਂ) | Indian classical music |
| ਕਿੱਤਾ | Vocalist |
| ਸਾਲ ਸਰਗਰਮ | 1896 — 1964 |
| ਲੇਬਲ | Saregama |
ਉਸਤਾਦ ਮੁਸ਼ਤਾਕ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ (1878-13 ਅਗਸਤ 1964) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਕਲਾਸੀਕਲ ਗਾਇਕ ਸੀ। ਉਹ ਰਾਮਪੁਰ-ਸਹਿਸਵਾਨ ਘਰਾਣੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਨ।
ਮੁਢਲਾ ਜੀਵਨ
[ਸੋਧੋ]ਮੁਸ਼ਤਾਕ ਹੁਸੈਨ ਦਾ ਜਨਮ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਬਦਾਯੂੰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਕਸਬੇ ਸਹਿਸਵਾਨ ਵਿੱਚ ਰਵਾਇਤੀ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਇਥੇ ਹੀ ਆਪਣਾ ਬਚਪਨ ਬਿਤਾਇਆ। ਅਤੇ ਜਵਾਨ ਹੋਏ।
ਹਾਲਾਂਕਿ ਸੰਗੀਤ ਉਸ ਕੋਲ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਉਹ ਸਿਰਫ 10 ਸਾਲ ਦਾ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਉਸਤਾਦ ਕੱਲਨ ਖਾਨ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਨਿਯਮਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਬਕ ਦੇਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਜਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਇਸ ਕਲਾ ਦੇ ਨਾਲ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ ।
ਜਦੋਂ ਉਹ ਉਸਤਾਦ ਹੈਦਰ ਖਾਨ ਦਾ ਚੇਲਾ ਬਣਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਵਕਤ ਓਹ 12 ਸਾਲ ਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਉਸਤਾਦ ਦੇ ਨਾਲ ਕਾਠਮੰਡੂ, ਨੇਪਾਲ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਫਿਰ ਉਸ ਨੇ ਹੈਦਰ ਖਾਨ ਤੋਂ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਥੋੜੀ -ਥੋੜੀ ਸਿਖਲਾਈ ਲੈਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ, ਮੁਸ਼ਤਾਕ ਹੁਸੈਨ ਰਾਮਪੁਰ-ਸਹਿਸਵਾਨ ਘਰਾਣੇ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਉਸਤਾਦ ਇਨਾਇਤ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ ਦੀ ਦੇਖ-ਰੇਖ ਹੇਠ ਆਇਆ।[1] ਸਮੂਹਿਕ ਤੌਰ ਉੱਤੇ, ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਅਠਾਰਾਂ ਸਾਲ ਆਪਣੇ ਉਸਤਾਦ ਇਨਾਯਤ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ ਨਾਲ ਬਿਤਾਏ।[2]
ਸੰਗੀਤਿਕ ਕੈਰੀਅਰ
[ਸੋਧੋ]35 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ, ਮੁਸ਼ਤਾਕ ਹੁਸੈਨ ਨੂੰ ਰਾਮਪੁਰ ਵਿੱਚ ਦਰਬਾਰੀ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਸੂਚੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਹ ਰਾਮਪੁਰ ਦੇ ਮੁੱਖ ਦਰਬਾਰੀ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਬਣ ਗਏ। 1920 ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸੰਗੀਤ ਕਾਨਫਰੰਸਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋਈ ਸੀ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਮੁਸ਼ਤਾਕ ਹੁਸੈਨ ਨੂੰ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਸਨੇ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਰੇਡੀਓ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਚੇਲੇ
[ਸੋਧੋ]ਆਪਣੇ ਲੰਬੇ ਕਰੀਅਰ ਦੌਰਾਨ, ਮੁਸ਼ਤਾਕ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ ਨੇ ਭਾਰਤ ਰਤਨ ਪੰਡਿਤ ਭੀਮਸੇਨ ਜੋਸ਼ੀ, ਪਦਮ ਭੂਸ਼ਣ ਸ਼੍ਰੀਮਤੀ ਸਮੇਤ ਕਈ ਚੇਲਿਆਂ ਨੂੰ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ। ਸ਼ੰਨੋ ਖੁਰਾਣਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਵਾਈ ਪਦਮ ਸ਼੍ਰੀ ਉਸਤਾਦ ਗੁਲਾਮ ਸਾਦਿਕ ਖਾਨ, ਪਦਮ ਸ਼੍ਰੀ ਸ਼੍ਰੀਮਤੀ. ਨੈਨਾ ਦੇਵੀ, ਸ਼੍ਰੀਮਤੀ. ਸੁਲੋਚਨਾ ਬ੍ਰਹਸਪਤੀ, ਪਦਮ ਸ਼੍ਰੀ ਸ਼੍ਰੀਮਤੀ. ਸੁਮਤੀ ਮੁਤਾਤਕਰ, ਉਸਤਾਦ ਅਫ਼ਜ਼ਲ ਹੁਸੈਨ ਖਾਨ ਨਿਜ਼ਾਮੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ।
ਅਵਾਰਡ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ
[ਸੋਧੋ]
- ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਲਾਵਾਂ ਦੇ ਉੱਤਮ ਨੁਮਾਇੰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ, ਤਾਂ ਉਹ 1952 ਵਿੱਚ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪਹਿਲੇ ਗਾਇਕ ਸਨ।
- ਉਹ 1952 ਵਿੱਚ ਸੰਗੀਤ ਨਾਟਕ ਅਕਾਦਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪਹਿਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਵੀ ਸਨ।[3]
- ਸੰਨ 1956 ਵਿੱਚ ਉਹ ਰਾਮਪੁਰ ਤੋਂ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਹੋਏ ਅਤੇ ਅਗਲੇ ਸਾਲ ਸ਼੍ਰੀਰਾਮ ਭਾਰਤੀ ਕਲਾ ਕੇਂਦਰ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ ਅਤੇ 1957 ਵਿੱਚ ਪਦਮ ਭੂਸ਼ਣ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪਹਿਲੇ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਗਾਇਕ ਬਣੇ।[2]
ਡਿਸਕੋਗ੍ਰਾਫੀ
[ਸੋਧੋ]- "ਮਹਾਨ ਮਾਸਟਰ, ਮਹਾਨ ਸੰਗੀਤ" (ਇੱਕ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਰੇਡੀਓ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ)
- "ਖਿਆਲ ਗੁੰਕਾਰੀ" (ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਰੇਡੀਓ)
- "ਖਿਆਲ ਅਤੇ ਤਰਾਨਾ-ਬਿਹਾਗ" (ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਰੇਡੀਓ)
- "ਰਾਮਪੁਰ ਸਹਿਸਵਾਨ ਘਰਾਨਾ"[1]
- "ਕਲਾਸਿਕ ਗੋਲਡ-ਦੁਰਲੱਭ ਰਤਨ"[4]
- "ਕਲਾਸਿਕ ਗੋਲਡ"
ਮੌਤ
[ਸੋਧੋ]ਮੁਸ਼ਤਾਕ ਹੁਸੈਨ ਦਾ ਆਖਰੀ ਸੰਗੀਤ ਸਮਾਰੋਹ ਨੈਨਾ ਦੇਵੀ ਦੇ ਨਿਵਾਸ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦਿਲ ਦਾ ਦੌਰਾ ਪਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੁਰਾਣੀ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਇਰਵਿਨ ਹਸਪਤਾਲ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੋਂ ਪਹੁੰਚਣ' ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮ੍ਰਿਤਕ ਐਲਾਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। 13 ਅਗਸਤ 1964 ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।
ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ
[ਸੋਧੋ]ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ 1.0 1.1 "Inayat Hussain Khan - Founder of Rampur-Sahaswan gharana (profile)". ITC Sangeet Research Academy website. Archived from the original on 23 May 2012. Retrieved 3 January 2024. ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid
<ref>tag; name "ITC" defined multiple times with different content - ↑ 2.0 2.1 ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namedGoogleBooks2 - ↑ "Sangeet Natak Akademi Award for Mushtaq Hussain Khan in 1952". Sangeet Natak Akademi website. Archived from the original on 30 May 2015. Retrieved 4 January 2024.
- ↑ "Ustad Mushtaq Husain Khan albums". saregama.com. Retrieved 28 November 2023.