ខ្មែរបុរាណ

ខ្មែរបុរាណ,ខ្មែរចាស់
ដើមកំណើតនៅ	អាណាចក្រខ្មែរ
តំបន់	កម្ពុជា វៀតណាម (នៅតំបន់ដីសណ្ដទន្លេមេគង្គ) ថៃ (បញ្ជាក់ក្នុងសិលាចារឹកពីភូមិភាគឦសាន កណ្តាល និងខាងត្បូង) ឡាវ (បញ្ជាក់ដោយសិលាចារឹកនៅភាគខាងត្បូង)
Era	សតវត្សទី7-ទី15
អំបូរភាសា	មន-ខ្មែរ ខ្មែរ ខ្មែរបុរាណ,ខ្មែរចាស់
ទម្រង់ដើម	Proto-អូស្ត្រូអាស៊ី Proto-ខ្មែរ
ប្រព័ន្ធសរសេរ	អក្សរខ្មែរ, បល្លវ
កូដភាសា
ISO 639-3	okz

ខ្មែរចាស់ គឺជាដំណាក់កាលបញ្ជាក់ដ៏ចំណាស់បំផុតនៃ ភាសាខ្មែរ ដែល ជា ភាសាប្រវត្តិសាស្ត្រ និងបច្ចុប្បន្ននិយាយនៅទូទាំង ប្រទេសកម្ពុជា, វៀតណាមខាងត្បូង និងផ្នែកខ្លះនៃ ប្រទេសថៃ និង ឡាវ ។ វាត្រូវបានកត់ត្រានៅក្នុង សិលាចារឹក ដែលមានតាំងពីដើមសតវត្សទី 7 រហូតដល់ពីរបីទសវត្សរ៍ដំបូងនៃសតវត្សទី 15 ។ សិលាចារឹកបែបនេះ ដែលមានរយៈពេលជិតមួយសហសវត្ស និងរាប់ចំនួនជាងមួយពាន់ បង្ហាញពីប្រភពឯកសារដ៏ទូលំទូលាយបំផុតមួយនៅក្នុងអាស៊ីអាគ្នេយ៍។

អក្សរខ្មែរបុរាណត្រូវបានសរសេរនៅក្នុងកំណែដំបូងនៃអក្សរខ្មែរបានមកពី ភាសាបល្លវៈ ដែលជាបំរែបំរួលភាគខាងត្បូងនៃ ព្រាហ្មី ហើយក្រោយមកបានក្លាយជាមូលដ្ឋាននៃអក្សរដែលប្រើសម្រាប់ ភាសាថៃ និង ឡាវ ។ ទន្ទឹមនឹងឥទ្ធិពលព្រហ្មីនិងឥណ្ឌាមកលើកម្ពុជា ខ្មែរបុរាណបានឃើញការហូរចូលនៃពាក្យកម្ចី សំស្រ្កឹត នៅក្នុងផ្នែកនៃសាសនា ទស្សនវិជ្ជា និងក្នុងផ្នែកនយោបាយតិចតួច។ ទោះបីជាយ៉ាងនេះក្តី ខ្មែរបុរាណបានរក្សានូវគំរូអក្សរសាស្ត្រអូស្ត្រូអាសៀទិចក្នុងសូរសព្ទ វាក្យសម្ព័ន្ធ និងសរីរវិទ្យារបស់ខ្លួន។

ភាសាត្រូវបានបែងចែកតាមទម្លាប់ទៅជាដំណាក់កាលមុនអង្គរ (៦១១–៨០២) និងសម័យអង្គរ (៨០២–១៤៣១) ដោយផ្អែកលើទាំងកាលបរិច្ឆេទ និងការចែកចាយសិលាចារឹកដែលនៅមាន ដោយសិលាចារឹកមុនសម័យអង្គរបានប្រមូលផ្តុំនៅតំបន់ភាគខាងត្បូងនៃប្រទេសកម្ពុជា។ បន្ទាប់ពីការចោលរមណីយដ្ឋានអង្គរជាមជ្ឈមណ្ឌលនយោបាយនៃនយោបាយនិយាយភាសាខ្មែរ ការអនុវត្តនៃសតវត្សន៍បានថយចុះក្នុងសតវត្សបន្ទាប់ ប៉ុន្តែមិនរលាយបាត់ឡើយ ដោយបន្តរហូតដល់សតវត្សទី 20 ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ សិលាចារឹកក្រោយសតវត្សទី 15 ត្រូវបានធ្វើឡើងជាទម្លាប់ដើម្បីឆ្លុះបញ្ចាំងពីដំណាក់កាលភាសាខ្មែរ កណ្តាល ។

វាក្យសព្ទ

សិលាចារឹកសំបូរ ដែលមានការប្រើប្រាស់កាលបរិច្ឆេទដំបូងបំផុតនៃលេខ សូន្យ ។ សរសេរ​ជា​ភាសា​ខ្មែរ​បុរាណ​ចុះ​កាលបរិច្ឆេទ​ដល់​ឆ្នាំ ៦៨៣ នៃ​គ.ស ហើយ​ពិពណ៌នា​អំពី​បញ្ជី​អំណោយ​ដែល​បាន​បរិច្ចាគ​ដល់​ប្រាសាទ​មួយ។ រកឃើញនៅ ខេត្តក្រចេះ ប្រទេសកម្ពុជា

សំដៅលើប្រជាជន និងភាសា ក្មេរ៑ ( kmér, /kmeː/) ត្រូវបានបញ្ជាក់នៅក្នុងបញ្ជីសិលាចារឹកដែលបញ្ជាក់ពីទំនាក់ទំនងជនជាតិដែលភ្ជាប់ទៅនឹងប្រាសាទ រួមជាមួយនឹងពាក្យសម្រាប់ក្រុមជនជាតិដទៃទៀត ដូចជា មន, ជង, ប្រុ។ ភ័ស្តុតាងរបស់វាមិនត្រូវបានគេដឹងទេដែលអាចមកពី " មេ " "មេ" ឬ "ម្តាយ" ។

ការបញ្ជាក់ និងប្រវត្តិ

ខ្មែរបុរាណបានចូលទៅក្នុងសម័យប្រវត្តិសាស្ត្រភ្លាមៗនៅឆ្នាំ ៦១១ ដោយសិលាចារឹកពីមុនទាំងអស់នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាបច្ចុប្បន្ន និងដីសណ្ដទន្លេមេគង្គត្រូវបានសរសេរជាសំស្ក្រឹត។ ទោះយ៉ាងណាក៏ដោយ សូម្បីតែសិលាចារឹកដំបូងបំផុត បង្ហាញពីកម្រិតខ្ពស់នៃឯកសណ្ឋានក្នុងអក្សរសាស្ត្រ ដែលបង្ហាញពីរយៈពេលនៃការអភិវឌ្ឍន៍មុននឹងការបញ្ជាក់ដំបូង។ ខ្លឹមសាររបស់ពួកគេ ដូចជាសិលាចារឹកក្រោយៗមក មានទំនោរទាក់ទងនឹងបញ្ហាផ្លូវច្បាប់ ដូចជាដីធ្លី និងទ្រព្យសម្បត្តិ ការបរិច្ចាគដល់ប្រាសាទ និងពង្សាវតារ និងវង្សត្រកូល ដែលបង្ហាញពីសង្គមមួយដែលបានចាក់ឫសយ៉ាងជ្រៅនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។ បើនិយាយពីភូមិសាស្ត្រ សិលាចារឹកដំបូងបំផុតគឺប្រមូលផ្តុំនៅតំបន់ភាគខាងត្បូងនៃប្រទេសកម្ពុជា ហើយសិលាចារឹកជាបន្តបន្ទាប់បង្ហាញពីការបែកខ្ញែកពីខាងត្បូងទៅខាងជើង។

ដោយសារលក្ខណៈច្បាប់ជាចម្បងនៃសិលាចារឹក សំណល់ខ្មែរបុរាណដែលនៅតំណាងឱ្យរូបភាពផ្នែកខ្លះនៃភាសាប៉ុណ្ណោះ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ពួកគេផ្តល់នូវភស្តុតាងឯកសារសំខាន់ៗនៃសូរសព្ទ សរីរវិទ្យា និងវាក្យសម្ព័ន្ធរបស់ភាសា ព្រមទាំងតម្រុយអំពីបរិយាកាសធម្មជាតិ និងសង្គមនយោបាយ។

ឥទ្ធិពល

ដូចភាសាបុរាណដទៃទៀតនៃអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ខ្មែរបុរាណត្រូវរងឥទ្ធិពលសំស្ក្រឹតយ៉ាងខ្លាំង។ នេះបង្ហាញឱ្យឃើញជាពិសេសនៅក្នុងគោលគំនិតសាសនា និងទស្សនវិជ្ជា និងក្នុងលេខប្រតិទិន ដែលខ្មែរមិនមានសមមូលទេ ប៉ុន្តែពេលខ្លះជម្រើសនៃពាក្យសំស្រ្កឹតលើពាក្យសំស្រ្កឹតគឺមានលក្ខណៈស្ទីលនិយមជាជាងការចាំបាច់។

សូរស័ព្ទ

មាន​ភាព​មិន​ច្បាស់​លាស់​មួយ​ចំនួន​ក្នុង​ការ​ឆ្លើយ​ឆ្លង​សំឡេង និង​ក្រាហ្វិក​ក្នុង​ភាសា​ខ្មែរ​បុរាណ។ ជាពិសេស សារធាតុបំផ្ទុះធម្មតា /p/ និង /t/ មិនត្រូវបានសម្គាល់ពី implosive /ɓ/ និង /ɗ/ ទេ ឈុតទាំងពីរត្រូវបានតំណាងដោយ p និង t រៀងគ្នា។ ជាពិសេសស្រៈបង្ហាញពីកម្រិតនៃភាពមិនច្បាស់លាស់ខ្ពស់ជាង។ សរសេរ អ តំណាង /ɔ/ , /ɔː/ , /a/, និង /aː/ ; អា អាចតំណាង /a/ , និង /aː/; ឱ អាចតំណាងឱ្យ /oː/, /ɔ/ និង /ɔː/ ; និង e និង ē អាចតំណាងឱ្យ /e/ , /eː/ , /ɛ/, /ɛː/, /ɤ/ , និង /ɤː/. វចនានុក្រម /iːə/ និង /uːə/ ត្រូវបានតំណាងដោយ digraphs ya និង va រៀងគ្នា។

ព្យញ្ជនៈខ្មែរចាស់

	Labial		អាលវីអូឡា		ក្រអូមមាត់		វល្លិ៍		ឡូតូ
ឈប់​គ្មាន​សំឡេង	/p/		/t/		/c/		/k/		/ʔ/
សំឡេងឈប់	/b/		/d/		/ɟ/		/g/
ការបញ្ឈប់ដោយភាពរំជើបរំជួល	/ɓ/		/ɗ/
ច្រមុះ	/m/		/n/		/ɲ/		/ŋ/
Semivowel	/w/				/j/
រាវ			/r/, /l/
កកិត			/s/

ស្រៈខ្មែរចាស់

កម្ពស់	ខាងមុខ	កណ្តាល	ត្រឡប់មកវិញ
បិទ	/i/, /iː/	/ɯː/	/u/, /uː/
បិទពាក់កណ្តាល	/e/, /eː/	/ɤ/, /ɤː/	/o/, /oː/
កណ្តាល	/ɛ/, /ɛː/		/ɔ/, /ɔː/
បើក		/a/, /aː/

វចនានុក្រម វែង	iːə	ɯːə	uːə
វចនានុក្រមខ្លី	ɪə	ɯə	ʊə

អក្ខរក្រម

បុរេអង្គរ (៦១១–៨០២) និងអង្គរ (៨០២–១៤៣១) បង្ហាញពីភាពខុសគ្នាតិចតួចនៅក្នុងអក្ខរក្រម ដោយឆ្លុះបញ្ចាំងពីភាពខុសគ្នានៃគ្រាមភាសារវាងភាគខាងត្បូង និងខាងជើងនៃប្រទេស ឬប្រហែលជាភាពខុសគ្នានៃអនុសញ្ញា។ ភាពខុសគ្នាទាំងនេះរួមមានតំណាងស្រៈ និងព្យញ្ជនៈមួយចំនួន។

គ្រួសារ

បច្ចុប្បន្ន	មុនអង្គរ	អង្គរ	ក្រោយអង្គរ
ទួត	ទោត៑	ទោត៑,ទ្វាត៑,ទ្វត
ជី	ជិ,ជី,អ្ជិ,អ្ជី	ជិ,ជី	ជិ,ជិយ៑,ជីយ៑ជីហ
តា	តា	តា,ដា	ជីតា
ដូន		ត្វន៑	តូន
ពុក	វុក៑
ម៉ែ	មេ,អ្មេ	មេ,អ្មេ
បង	ច្បោង៑	ច្បោង៑,ឆ្បង៑	ច្បង៑,បង
ប្អូន	ប្ឱន៑	ផ្ឱន៑,ផ្អ្វន៑
កូន	កោន៑,កុន,ក្វន៑	ក្វន,ក្វាន,ក្វេង	កូន,កូណ
ចៅ	ចៅ	ចៅរ៍,ចោ	ចៅវ
មា	អ្មា	អ្មា
មីង	មេង៑	ម្យង៑	មិង៑,មីង
អ៊ំ	បេ	អ្បេ

សូមមើលផងដែរ។

• សិលាចារឹកខ្មែរ
• ខ្មែរកណ្តាល