នគរឆេនលីហ្វូ
| សតវត្សទី៤-ទី១៣ | |||||||||||||
 អង្គភាពនយោបាយនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ដីគោកក្នុងឆ្នាំ ១១៨០ គ.ស | |||||||||||||
| ធានី | មឿងឧទង | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ភាសាទូទៅ | |||||||||||||
| សាសនា | ថេរវាទ ពុទ្ធសាសនា | ||||||||||||
| រដ្ឋាភិបាល | នគរ | ||||||||||||
- ដំបូងគេផ្ញើសួយសារអាករទៅប្រទេសចិន | 1200 | ||||||||||||
| |||||||||||||
ឆេនលីហ្វូ (ចិន, 真里富 ) គឺជាអង្គភាពនយោបាយមួយ ដែលស្ថិតនៅលើច្រាំងខាងជើង ឈូងសមុទ្រសៀម ខាងលិច ចេនឡា ។ [១] :1[២] វាស្ថិតនៅចំកណ្តាលទីក្រុង មឿងអ៊ូថុង បុរាណ។ [១] :20តំបន់នេះបានហ៊ុមព័ទ្ធ អាងចៅពញា ភាគខាងលិច និង ខេត្តពេជ្របុរី នៃ ប្រទេសថៃ បច្ចុប្បន្ន [១] :12មានព្រំប្រទល់ជាប់ Po-Ssu-lan នៅភាគអាគ្នេយ៍ និង តម្ព្រលិង្គ នៅភាគខាងត្បូង។ [១] :12[២] ឆេនលីហ្វូ បានបញ្ជូនសួយសារអាករទៅតុលាការចិនក្នុងឆ្នាំ ១២០០ និង ១២០៥ ។ ក្រោយមក តំបន់នេះត្រូវបានបញ្ចូលចូលជា អាណាចក្រអយុធ្យា ក្នុងសតវត្សទី១៤។ [១] :13
ឆេន លីហ្វូ ត្រូវបានគេសន្មត់ថាជានយោបាយសំខាន់មួយនៅក្រោមអរិយធម៌ ទ្វាវតី រួមជាមួយនឹង នគរល្វា នៅអាងខាងកើត។ [១] :20
ទីតាំង
[កែប្រែ]OW Wolters ណែនាំថា ឆេនលីហ្វូ មានសក្តានុពលនៅឆ្នេរសមុទ្រភាគខាងកើតនៃ ឈូងសមុទ្រសៀម ក្នុង តំបន់ ចាន់តាប៊ុន ឬនៅជ្រលង មែ ខ្លង ឬទាំងពីរ។ [១] :13សម្រាប់ហេតុផលសូរស័ព្ទ Gerini បានបញ្ជាក់យ៉ាងមុតមាំថា ឆេនលីហ្វូតំណាងឱ្យ ចន្ទនបុរៈ ឬ ចន្ទបូណ៌ ។ Friedrich Hirth, WW Rockhill, និង LP Briggs ក៏បានទទួលយកអត្តសញ្ញាណដែរ ប៉ុន្តែ សឺដេស ពិពណ៌នាដោយប្រុងប្រយ័ត្នថាវាស្ថិតនៅ ឈូងសមុទ្រសៀម ។ [១] :13លោក Wolters បានជំទាស់នឹងការកំណត់អត្តសញ្ញាណនេះ ចាប់តាំងពីទីតាំងរបស់ ចន្ទបុរី នៅជិតអង្គរគ្រប់គ្រាន់ ដែលធ្វើឱ្យវាមិនទំនងថាខ្មែរបាត់បង់ការគ្រប់គ្រងរបស់វានៅពេលនោះ។ [១] :14
Woolters ស្នើថាមជ្ឈមណ្ឌលរបស់ខ្លួនគឺនៅ មឿងឧទង ។ [១] :20បើដូច្នេះមែន យោងតាមបុរាណវត្ថុដែលរកឃើញនៅមឿងឧទង នគរប្រហែលជាមានតាំងពីឆ្នាំ ៣០០-៦០០ គ.ស.។ [៣] :300, 302, 306–307យ៉ាងណាក៏ដោយ Paul Wheatley បានលើកឡើងថាទីតាំងដែលចោទសួរនោះគឺជាទីក្រុង-រដ្ឋរបស់ ឈិនលីន ដែលជានគរដែលស្ដេច ស្រីមារ នៃ ហ្វូណន បានព្យាយាមបញ្ចូលក្នុងអំឡុងសតវត្សទី ៤ ។ [៤]
ប្រវត្តិសាស្ត្រ
[កែប្រែ]ឆេនលីហ្វូ ត្រូវបានលើកឡើងនៅក្នុងអត្ថបទចិន Sung Hui Yao Kao ក្នុងឆ្នាំ ១២០០-១២០៥ ។ [១] :1រយៈពេលពិតប្រាកដនៃការបង្កើតរបស់វាគឺមិនច្បាស់លាស់។ Sung Hui Yao Kao និយាយថាវាមានទីតាំងនៅជ្រុងនិរតីដែលមានព្រំប្រទល់ជាប់ Po-Ssu-lan នៅភាគអាគ្នេយ៍និង តេង-លីវ-ម៉ីតេង-លី្- (登流眉តមហព្រលិង្គ ) ទៅភាគនិរតី។ វាមានរយៈពេលប្រាំថ្ងៃក្នុងការធ្វើដំណើរតាមសមុទ្រទៅ Po-Ssu-lan ហើយត្រូវចំណាយពេលមួយថ្ងៃទៀតដើម្បីទៅដល់ ចេនឡា ។ [១] :2វាជាមជ្ឈមណ្ឌលពាណិជ្ជកម្មតែមួយគត់នៅភាគខាងជើងនៃឈូងសមុទ្រ ដែលបានទស្សនាដោយកប៉ាល់ចិននៅពេលនោះ។ រាជធានីនេះស្ថិតនៅក្នុងដីគោក និងតភ្ជាប់ទៅសមុទ្រតាមទន្លេ។ វាត្រូវច៨០ាយពេល 80 ថ្ងៃនៃការធ្វើដំណើរតាមសមុទ្រដើម្បីទៅដល់ Qingសុង នៃ Song ។ [១] :9
នៅដើមសតវត្សទី ១៣ តុលាការ សុង របស់ចិនលែងទទួលបេសកជនពីនគរ អាស៊ីអាគ្នេយ៍ ទៀតហើយ និងកំពុងបំបាក់ទឹកចិត្តពួកគេ និងការជួញដូររបស់ពួកគេ។ ទោះយ៉ាងណាក៏ដោយ កប៉ាល់ពាណិជ្ជករចិនកំពុងធ្វើពាណិជ្ជកម្មជាមួយ ឆេន លីហ្វូ ក្នុងអំឡុងពេលនេះ។ [១] :6នៅថ្ងៃទី ២៣ ខែកញ្ញា ១២០០, ២០ ឆ្នាំបន្ទាប់ពីការបង្កើត立របស់គាត់។ ស្តេចនៃ ឆេនលីហ្វូ បានដាក់ព្រះនាម Mo-lo-pa-kan-wu-ting-ên-ssŭ-li-fang-hui-chih (កម្រតេង ស្រី ហ្វាង-ហួយ-ឆិះហ្វាង-ហួយ-) បានបញ្ជូនមន្ត្រីរាជវាំងជាន់ខ្ពស់ឱ្យទៅធ្វើពិធីរំលឹកដល់តុលាការចិន។ អំណោយនោះរួមមានរមូរឆ្លាក់មាសដែលសរសេរដោយដៃរបស់ស្ដេចជាអក្សរខ្មៅ ដំរីពីរ និងផលិតផលក្នុងស្រុកមួយចំនួន។ [១] :3ដោយសារចម្ងាយឆ្ងាយ ឆេន លីហ្វូ ត្រូវបានអធិរាជចិនជូនដំណឹងកុំឲ្យផ្ញើសួយសារអាករ។ [១] :6
យោងតាមរាជវង្សរបស់ស្តេចដែលប្រើងារជាខ្មែរថា កម្រតេង ហើយបានបញ្ជូនបេសកជនទៅតុលាការចិននៅឆ្នាំ ១២០០ ឆេន លីហ្វូ នៅតែត្រូវបានចាត់ទុកថាជានគររបស់ខ្មែរ។ [៥]
នៅឆ្នាំ ១២០៥ ស្តេចមួយអង្គទៀតគឺព្រះបាទមហាធរវរ្ម័នបានបញ្ជូនស្ថានទូតទៅប្រទេសចិន។ [១] :16
សង្គម និងសេដ្ឋកិច្ច
[កែប្រែ]អ្នកគ្រប់គ្រង
[កែប្រែ]អ្នកគ្រប់គ្រងរបស់ ឆេនលីហ្វូ ត្រូវបានហៅដោយជនជាតិចិន ជូ (主, បកប្រែថា មេ ) មិនមែន វ៉ាង (王; បកប្រែថា ស្ដេច ) ។ [១] :11ពួកគេបានរស់នៅក្នុងវាំងដែលមានលក្ខណៈស្រដៀងនឹងប្រាសាទពុទ្ធសាសនា។ គ្រឿងប្រដាប់របស់ស្ដេចទាំងអស់សុទ្ធតែមាស។ តង់ធ្វើពី សូត្រក្រហមចិន ។ [១] :1ស្លៀកសម្លៀកបំពាក់ពណ៌សជាឯកសិទ្ធិរបស់ទ្រង់។ វាំងននរបស់ទ្រង់មានក្រណាត់ពណ៌សប្រទាក់គ្នាដោយមាស។ ពេលដែលមន្ត្រីរបស់ទ្រង់មកដល់តុលាការ ពួកគេអោនក្បាល ហើយទះដៃសំពះព្រះអង្គ។ ដំបូលលើវាំងននរបស់ទ្រង់គឺ 'ស្ងួត' ពណ៌ក្រហម។ នៅក្រោមវាមានពណ៌ក្រហម ឆ្នូតក្រហម និងចុងក្រោយពណ៌បៃតង។ នៅពេលដែល (មនុស្សទាំងនេះ) ប្រើប្រាស់ឯកសារផ្លូវការ ពួកគេត្រូវបានចងភ្ជាប់ជាមួយនឹងស្បែកខ្មៅ ហើយតួអក្សរត្រូវបានសរសេរជាម្សៅពណ៌ស។
ចានទង់ដែងដែលមានតាំងពីសតវត្សទី៦ដល់ពាក់កណ្ដាលសតវត្សរ៍ទី៧ ដែលគេរកឃើញនៅ ឧទង ក៏រៀបរាប់អំពីព្រះបាទហរសវម៌្ម (ហសវរ្ម័ន) ដែលត្រូវបានសន្មតដោយ ហ្សង់ បូសសេលៀ ថាជាស្តេចមួយអង្គនៃ ទ្វាវតី ចំណែក លោក ហ្សកសឺដេស ចាត់ទុកចាននោះបានមកពី អាណាចក្រខ្មែរ ហើយឈ្មោះដែលបានលើកឡើងអាចជាស្តេចខ្មែរផងដែរ។ [៦] [៦]
- បញ្ជីអ្នកគ្រប់គ្រង
- ឥសានវរ្ម័ន
- មិនស្គាល់ កូនប្រុសមុន។
- ព្រះបាទហស្សវរ្ម័ន (រ. ពាក់កណ្ដាលសតវត្សរ៍ទី៦) ព្រះរាជបុត្រនៃមុន។
- ហ្វាង-ហួយ-ឆិះ (r. ១១៨០–១២០៥)
- ព្រះបាទមហិធរវម្ម៌ (រ. ១២០៥-១២២៥)
ឯកសារយោង
[កែប្រែ]- ↑ ១,០០ ១,០១ ១,០២ ១,០៣ ១,០៤ ១,០៥ ១,០៦ ១,០៧ ១,០៨ ១,០៩ ១,១០ ១,១១ ១,១២ ១,១៣ ១,១៤ ១,១៥ ១,១៦ ១,១៧ ១,១៨ O. W. Wolters (1960). "Chên Li Fu: A State On The Gulf Of Siam at the Beginning of the 14th Century". The Journal of the Siam Society XLVIII. Cite error: Invalid
<ref>tag; name "wolters" defined multiple times with different content - ↑ ២,០ ២,១ "宋與真里富、登流眉、蒲甘等國之關係" [The relationship between Song dynasty and the states of Chên Li Fu, Tambralinga, and Bagan] (in ចិន). Retrieved 3 February 2025.
- ↑ Higham, C., 2014, Early Mainland Southeast Asia, Bangkok: River Books Co., Ltd., ISBN 9786167339443
- ↑ "อู่ทอง ที่รอการฟื้นคืน" (in ថៃ). Thai Rath. 16 August 2015. Archived from the original on 22 August 2023. Retrieved 23 August 2023.
- ↑ สุจิตต์ วงษ์เทศ (21 April 2023). "พงศาวดารอโยธยาศรีรามเทพนคร ฉบับ มานิต วัลลิโภดม : อโยธยา เก่าแก่กว่าสุโขทัย ต้นกำเนิดอยุธยา ต้นแบบรัตนโกสินทร์". www.silpa-mag.com (in ថៃ). Archived from the original on 24 December 2023. Retrieved 25 December 2023.
- ↑ ៦,០ ៦,១ "จารึกแผ่นทองแดง" (PDF). finearts.go.th (in ថៃ). Archived from the original (PDF) on 8 November 2023. Retrieved 8 November 2023.