នាងកែវភិមផា
| នាងកែវភីមផា | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| ព្រះមហាក្សត្រីយានីគ្រងរាជ្យនៅឡានឆាង | |||||
| រជ្ជកាល | ១៤៣៨ | ||||
| រាជាភិសេក | ១៤៣៨ | ||||
| អង្គមុន | ខាណកើត | ||||
| អង្គក្រោយ | ចន្លោះសម័យកាល | ||||
| ប្រសូត | ១៣៤៣ | ||||
| សុគត | ១៤៣៨ ប្រតិបត្តិនៅផាឌីវ, មឿងស៊ូ | ||||
| រាជពន្ធភាព | ស្ដេច ហ្វាង៉ុម ស្ដេច សាមសេនថៃ មន្ត្រី សៀង ឡូ | ||||
| |||||
នាងកែវ ភីមផា ( ນາງແກ້ວພິມພາ ) (១៣៤៣–១៤៣៨) អក្សរសិល្ប៍ ដែលមានន័យថា " ឃោរឃៅ " គឺជា ព្រះមហាក្សត្រិយានីដែលសោយរាជ្យ ពី ឡានឆាង ក្នុងឆ្នាំ ១៤៣៨ ដោយយកព្រះនាមថា Samdach Brhat-Anya Sadu Chao Nying Kaeva Bhima Fa Mahadevi ( Lao ) [ ត្រូវការដកស្រង់ ] ព្រះនាងត្រូវបានគេស្គាល់ផងដែរដោយងាររបស់នាងថា មហាទេវី [lower-alpha ១] ហើយប្រហែលជាស្តេចស្រីតែមួយគត់ដែលសោយរាជ្យនៃនគរឡានឆាង។ [១] យោងទៅតាមកាលប្បវត្តិខ្លះ នាងបានកាន់កាប់បល្ល័ង្ករយៈពេលខ្លីពីរបីខែ មុនពេលនាងត្រូវបានគេទម្លាក់ និងសម្លាប់នៅអាយុកៅសិបប្រាំឆ្នាំ។ [១] រជ្ជកាលដ៏ខ្លីរបស់ព្រះនាងគឺជាចំណុចកំពូលនៃរយៈពេលដប់ឆ្នាំនៃ ការចុះបញ្ជី ដែលនាងបានរៀបចំតាមរយៈ ស្តេចអាយ៉ង ជាបន្តបន្ទាប់។ [១] [២]
អត្តសញ្ញាណពិតរបស់ព្រះ មហាទេវី ជាបញ្ហាជម្លោះទាំងក្នុងរជ្ជកាលនៃសម័យក្រោយៗមក និងក្នុងចំណោមអ្នកប្រាជ្ញបច្ចុប្បន្ន។ [៣] នាងត្រូវបានគេពិពណ៌នាផ្សេងៗគ្នាថាជាកូនស្រីច្បង [៤] ប្អូនស្រី [៥] ប្រពន្ធចម្បង [៦] ឬម្តាយចុងរបស់ សាមសេនថៃ ដែលជាបុត្រស្ដេចហ្វាង៉ុមជាមួយបុត្រព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៩នាមកែវកល្យាណ។ [១] [៣] ក្នុងចំណោមតម្រុយដ៏រឹងមាំមួយចំនួននៃអត្តសញ្ញាណរបស់នាង ឋានៈរបស់នាងជា មហាទេវី ឬ "ព្រះដ៏ឧត្តុង្គឧត្តម" ត្រូវបានបម្រុងទុកសម្រាប់តែមហេសីជាន់ខ្ពស់នៃព្រះមហាក្សត្រដែលកំពុងកាន់អំណាចប៉ុណ្ណោះ។ [១] [៣] អ្នកប្រាជ្ញរួមមាន Martin Stuart-Fox និង Amphay Dore ចង្អុលបង្ហាញថា ទាំងអាយុរបស់នាងនៅពេលប្រហារជីវិត និងឋានន្តរស័ក្តិជា មហាទេវី បង្ហាញពីអត្តសញ្ញាណពិតរបស់នាងគឺ កែវ ឡុត ហ្វា ម្ចាស់ក្សត្រី ហ្វាង៉ុម ពី អយុធ្យា ដែលនឹងទទួលបានងារជា មហាទេវី បន្ទាប់ពីការសោយទីវង្គត់របស់ម្ចាស់ក្សត្រីកែវ កល្យាណជាបុត្រជ័យវរ្ម័នទី៩ ក្នុងឆ្នាំ ១៣៦៨ មុនឆ្នាំ ១៣៧១ [៣] អត្តសញ្ញាណរបស់នាងនៅតែជាអាថ៌កំបាំង ការយល់ស្របក្នុងចំណោមរាជវាំងនៅតែថានាងគឺជាអ្នកគ្រប់គ្រងជាក់ស្តែងក្នុងអំឡុងពេលមានជម្លោះបន្តបន្ទាប់គ្នាយ៉ាងឃោរឃៅរវាងបក្សពួកតុលាការពីការស្លាប់របស់ លានខាំដែង រហូតដល់ការចូលកាន់តំណែងរបស់ ផែនផែវជាបុត្រសាមសែនថៃ ។ [១] [២] [៣] [៤] [៥] [៦]
តុលាការបក្សពួកនិងសន្តតិកម្ម
[កែប្រែ]ចាប់ផ្តើមជាមួយនឹងការស្លាប់មុនអាយុរបស់លានខាំដែងជាបុត្ររបស់សាមសេនថៃ រយៈពេលពីឆ្នាំ ១៤២៨ ដល់ ១៤៣៨ ឡានសាងត្រូវបានសម្គាល់ដោយវិបត្តិបន្តបន្ទាប់គ្នាដែលអូសបន្លាយដែលបង្កើតឡើងដោយក្រុមគូប្រជែងរបស់តុលាការ។ [១] [២] [៥] រជ្ជកាលរបស់តុលាការមិនយល់ស្របលើលំដាប់ជាក់លាក់នៃព្រឹត្តិការណ៍ ឬសូម្បីតែរជ្ជកាលពិតប្រាកដរបស់ស្តេច។ [១] [២] វាគឺជាកំឡុងសម័យនៃការច្របូកច្របល់នេះ ដែលត្រូវបានចោទប្រកាន់ថារៀបចំឡើងដោយព្រះមហាទេវី ដែលបានឃើញការសោយទិវង្គតរបស់ស្តេចបន្តបន្ទាប់ចំនួនប្រាំពីរ៖ [១]
- ភូមមាថាត (១៤២៨-១៤២៩) ធ្វើឃាតក្រោយ១០ខែ
- យូខុន (១៤២៩-១៤៣០) ធ្វើឃាតបន្ទាប់ពី ៨ ខែ
- ខុនខាំ (១៤៣០-១៤៣២) ធ្វើឃាតបន្ទាប់ពី ១៨ ខែ
- ខាំតាំសា (១៤៣២) ធ្វើឃាតបន្ទាប់ពី ៥ ខែ
- លុសៃ (១៤៣២-១៤៣៣) ធ្វើឃាតបន្ទាប់ពី ៦ ខែ
- ខៃបួបាន (១៤៣៣-១៤៣៦) ធ្វើឃាតបន្ទាប់ពី ៣ ឆ្នាំ។
- ខាំ កឿត (១៤៣៦–១៤៣៨) អាចនឹងពុល [២] បន្ទាប់ពី ២ ឆ្នាំ
វាមិនច្បាស់ថាតើមានបក្សពួកប៉ុន្មាននាក់នៅតុលាការក្នុងអំឡុងពេលនេះ។ [២] បក្សពួកមួយរួមមានពួកអភិជនចាស់របស់ មឿងស៊ូ ដែលបានប្រឆាំងនឹងហ្វាង៉ុម នៅពេលដែលគាត់បានបង្រួបបង្រួមការគ្រប់គ្រងរបស់គាត់នៅឆ្នាំ ១៣៤៥ ហើយបានបង្កើតនគរឡានឆាង តាមរយៈការសញ្ជ័យយោធា។ បក្សពួកមួយទៀត រួមមាន ឡាវ និង ខ្មែរ គាំទ្រ ហ្វាង៉ុម ក្នុងអំឡុងពេលសញ្ជ័យរបស់គាត់ ហើយក្រោយមកបានឡើងកាន់តំណែងរដ្ឋបាលសំខាន់ៗនៅក្នុងព្រះរាជាណាចក្រ។ បក្សពួកមួយទៀតរួមមានអ្នកមានឥទ្ធិពលខាងក្រៅពី អយុធ្យា និង ឡានណា ដែលជានគរគូប្រជែងដែលឈរដើម្បីទទួលបានភាពទន់ខ្សោយខាងនយោបាយនៅក្នុងឡានឆាង។ [១] [២] [៣]
ឯកសារយោង
[កែប្រែ]
Cite error: <ref> tags exist for a group named "lower-alpha", but no corresponding <references group="lower-alpha"/> tag was found
- ↑ ១,០០ ១,០១ ១,០២ ១,០៣ ១,០៤ ១,០៥ ១,០៦ ១,០៧ ១,០៨ ១,០៩ Simms, Peter and Sanda (1999). The Kingdoms of Laos: Six Hundred Years of History. Surrey: Curzon Press. pp. 48–50. ល.ស.ប.អ. 9780700715312. Cite error: Invalid
<ref>tag; name ":1" defined multiple times with different content - ↑ ២,០ ២,១ ២,២ ២,៣ ២,៤ ២,៥ ២,៦ Stuart-Fox, Martin (1998). The Lao Kingdom of Lan Xang: Rise and Decline. Bangkok: White Lotus Press. pp. 61–62. ល.ស.ប.អ. 9748434338. Cite error: Invalid
<ref>tag; name ":7" defined multiple times with different content - ↑ ៣,០ ៣,១ ៣,២ ៣,៣ ៣,៤ ៣,៥ Stuart-Fox, Martin (1993). "Who was Maha Thevi?". Journal of the Siam Society 81 (1): 103–108. Cite error: Invalid
<ref>tag; name ":2" defined multiple times with different content - ↑ ៤,០ ៤,១ Le Boulanger, Paul (1930). "Histoire du Laos français. Essai d'une étude chronologique des principautés laotiennes". Bulletin de l'École française d'Extrême-Orient 30 (1): 423–430.
- ↑ ៥,០ ៥,១ ៥,២ History of Laos. New York. 1964. pp. 41–43. ល.ស.ប.អ. 0685419630. Cite error: Invalid
<ref>tag; name ":4" defined multiple times with different content - ↑ ៦,០ ៦,១ Oger, Michel (1972). "La Légende de Mahathevi". Bulletin des Amis du Royaume Lao 7: 109.