ប្រាសាទខ្មែរ

ប្រាសាទខ្មែរ ជា កន្លែងគោរពបូជា ក្នុង សាសនាព្រាហ្មណ៍ ដែលកសាងឡើងដោយ អាណាចក្រខ្មែរ តាំងពីសតវត្សទី១២ ក្នុងរជ្ជកាល ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២ មកម្ល៉េះ ដែលគេរកឃើញភាគច្រើននៅក្នុង ប្រទេសកម្ពុជា និងនៅតំបន់ ឥសានខាងត្បូង នៃប្រទេសថៃ ប្រាសាទខ្មែរក៏ត្រូវបានគេសាងសង់ដែរ។ សម្ភារៈ៖ ឥដ្ឋ ថ្មភក់ និង ថ្មបាយក្រៀម ដែលមាន សិល្បៈខ្មែរ។

ប្រវត្តិសាស្ត្រ

តាមភស្ដុតាងបុរាណវិទ្យា គេដឹងថា ខ្មែរចាប់ផ្ដើមបង្កើតនគរ ឬរដ្ឋ តាំងពីសតវត្សរ៍ទី១នៃគ.ស វាបានអភិវឌ្ឍចេញពីទីក្រុងកំពង់ផែដែលធ្វើពាណិជ្ជកម្មជាមួយ ប្រទេសឥណ្ឌា ហើយបានអភិវឌ្ឍក្រោមមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃអរិយធម៌ឥណ្ឌា ហៅថា អាណាចក្រហ្វូណន។ តំបន់របស់វាគ្របដណ្តប់លើអាង ទន្លេមេគង្គ (ភាគខាងត្បូង វៀតណាម ) និងទន្លេមេគង្គភាគខាងត្បូង ( ប្រទេសកម្ពុជា ) ទៅផ្នែកខ្លះនៃភូមិភាគឦសាននៃ ប្រទេសថៃ ជាមួយនឹងទីក្រុងអូរកែវ។ (ភាគអាគ្នេយ៍នៃប្រទេសវៀតណាម) គឺជាទីក្រុងកំពង់ផែសម្រាប់ពាណិជ្ជកម្ម។ ហើយមានរាជធានីមួយមួយឈ្មោះឈ្មោះថាវ្យាធបុរៈ។

នគរហ្វូណនមានទំនាក់ទំនងពាណិជ្ជកម្មជាមួយបរទេសទាំងឥណ្ឌា និង ចិន ភស្តុតាងបុរាណវត្ថុទាក់ទងនឹងនគរនេះនៅតែមិនច្បាស់លាស់ និងមិនអាចសន្និដ្ឋានបាន។ គេគ្រាន់តែដឹងថា ស្តេចចុងក្រោយគឺ រុទ្រវរ្ម័ន ហើយថា ទ្រង់មានជំនឿជាចម្បងលើសាសនាព្រាហ្មណ៍ ដែលបាននាំមកពីប្រទេសឥណ្ឌា។

សតវត្សទី៦ នគរចេនឡា ដែលដើមឡើយជារដ្ឋនៃអាណាចក្រហ្វូណន តំបន់របស់វាលាតសន្ធឹងពីទីក្រុង ចំប៉ាសាក់ - ភ្នំវត្តភូ បច្ចុប្បន្នភាគខាងត្បូងនៃប្រទេសឡាវ និងភាគខាងជើងនៃប្រទេសកម្ពុជា។ រាជធានីនៃនគរចេនឡាគឺជាទីក្រុងនៃ«ស្រេស្រេស្ឋបុរៈ»។

ព្រះបាទភវវរ្ម័ន ស្តេចចេនឡាទីមួយបានដណ្តើមយកក្រក្រុងវ្យាធបុរៈពីរជ្ជទាយាទ។ ក្រោយមក ប្អូនប្រុសរបស់ព្រះបាទភវវរ្ម័នគឺ ព្រះបាទមហេន្ទ្រវរ្ម័នទី១ បង្ក្រាបហ្វូណន ធ្វើឱ្យអាណាចក្រចេនឡាពង្រីកទឹកដីឱ្យកាន់តែទូលំទូលាយជាងមុន ។

ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២ បានលើកទ័ពមកប្រកាសឯករាជ្យពីនគរជ្វា ហើយក៏បានបង្រួបបង្រួមនគរ បង្កើតសាមគ្គីភាពដើម្បីអាណាចក្រខ្មែរថ្មី។ ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២បានបង្នបង្កើតរាជធានីនៅតំបតំបន់ខាងជើងបឹងទន្លេសាប។ ព្រះមហាក្សត្រទ្រង់បានពង្រីកព្រះរាជអំណាចរបស់ទ្រង់ដល់ជ្រលងទន្លេក្នុងភូមិភាគអាគ្នេយ៍នៃប្រទេសថៃ។

សាសនាទេវរាជ និងសំណង់ប្រាសាទ

ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២ បានបង្កើតសាសនាទេវរាជ។ ពោលគឺការលើកស្តេចឡើងឋានៈជាទេវរាជ ឬ ទេវរាជ ជាស្តេចដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់។ វាបានចាក់គ្រឹះប្រព័ន្ធទេវរាជសម្រាប់នគរផ្សេងទៀតដើម្បីធ្វើជាគំរូ។ រួមទាំងសៀមដែលបានយកប្រព័ន្ធនេះផងដែរ។ ប្រព័ន្ធទេវរាជនេះបានរួមចំណែកដល់តួនាទីរបស់ព្រាហ្មណ៍នៅក្នុងរាជវាំង ហើយធ្វើពិធីឡើងសោយរាជ្យថ្វាយព្រះមហាក្សត្រ។

ពីហេតុផលពីរយ៉ាងចុងក្រោយនេះ វាជាទម្លាប់ដែលស្តេចខ្មែរគ្រប់រូបត្រូវសាងសង់ប្រាសាទយ៉ាងហោចណាស់ពីរ រចនាបថប្រាសាទខ្មែរត្រូវបានបង្កើតឡើងពីទីតាំងសាសនាក្នុងប្រទេសឥណ្ឌា។ អ្វីដែលហៅថា ស្រីខរជាកន្លែងសាសនានៃសិល្បៈឥណ្ឌានៅភាគខាងជើង ហើយហើយវិមាន ជាកន្លែងសាសនារបស់ឥណ្ឌាខាងត្បូង។

ដោយកត្តាទាំងអស់នេះហើយ ទើបធ្វើឲ្យទម្រង់សិល្បៈខ្មែរ ហៅថាប្រាសាទខ្មែរ ឬកន្លែងគោរពបូជាក្នុងសាសនាព្រាហ្មណ៍។ វាមានភាពស្រស់ស្អាត និងមានតម្លៃខាងប្រវត្តិសាស្ត្រ និងបុរាណវត្ថុដ៏អស្ចារ្យ។ ហើយដោយសារប្រាសាទខ្មែរទាំងនេះត្រូវបានសាងសង់ឡើងដោយវត្ថុធាតុដូចជា ឥដ្ឋ ថ្មភក់ និង ថ្មបាយក្រៀម ដែលជាវត្ថុសេសសល់ រហូតដល់បច្ចុប្បន្ន។

តែប្រាសាទខ្មែរ វាមិនត្រឹមតែនៅក្នុងព្រំដែនតែ ប្រទេសកម្ពុជា ប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែក៏មាននៅតំបន់នានានៃ ប្រទេសឡាវ និង ប្រទេសថៃ ដែលមានប្រាសាទខ្មែរជាច្រើនផងដែរ។ ព្រោះនៅសម័យខ្លះ អាណាចក្រខ្មែរ ខ្លាំង ធ្វើឱ្យវាអាចពង្រីកអំណាច និងទឹកដីបានយ៉ាងទូលំទូលាយ ដោយហេតុផលនេះ ប្រាសាទនានាត្រូវបានសាងសង់នៅលើទឹកដីនៃប្រទេសផ្សេងៗផងដែរ។

ទម្រង់សិល្បៈ

ក.មុនអង្គរ

១. រចនាបទភ្នំដា

២. រចនាបទសម្បូរព្រៃគុគ

៣. រចនាបថព្រៃក្មេង

៤. រចនាបថកំពង់ព្រះ

ខ. សម័យអង្គរ

៥. រចនាបថគូលែន

៦. រចនាបថព្រះគោ

៧. រចនាបទបាខែង

៨. រចនាបទកោះកេរ

៩. រចនាបទប្រែរូប

១០. រចនាបថបន្ទាយស្រី

១១. រចនាបថ ឃ្លាំង

១២. រចនាបថបាពួន

១៣. រចនាបថអង្គរវត្ត

១៤. រចនាបថបាយ័ន

ប្រាសាទដែលសល់រូបរាង

ប្រទេសកម្ពុជា

ខេត្តកណ្ដាល មានប្រាសាទចំនួន

ខេត្តកំពង់ចាម មានប្រាសាទចំនួន ១៧ ដែលសល់រូបរាង

ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង មានប្រាសាទចំនួន ៦ ដែលសល់រូបរាង

ខេត្តកំពង់ធំ មានប្រាសាទចំនួនជាង ៦០០ ប្រាសាទ

ខេត្តកំពង់ស្ពឺ មានប្រាសាទចំនួន ១ ប្រាសាទដែលសល់រូបរាង

ខេត្តកំពត មានប្រាសាទចំនួន ៤

ខេត្តក្រចេះ មានប្រាសាទចំនួន ២ ដែលសល់រូបរាង

ខេត្តតាកែវ មានប្រាសាទចំនួន ២៨ ប្រាសាទ តែនៅសល់រូបរាងតែ ១៤ ក្រៅពីនោះបាក់បែក ខ្លះសល់តែគ្រឹះនិងឈ្មោះប៉ុណ្ណោះ

ខេត្តត្បូងឃ្មុំ មានប្រាសាទចំនួន ០៩ នៅសល់រូបរាង និងទួលបុរាណជាង ៣០ ទៀតមានអាយុកាលរាប់សតវត្សន៍

ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ មានប្រាសាទចំនួន ១៣ ដែលសេសសល់

ខេត្តបាត់ដំបង មានប្រាសាទចំនួន ៤ ដែលសល់រូបរាង

ខេត្តពោធិ៍សាត់ មានប្រាសាទចំនួន ៨

ខេត្តព្រៃវែង មានប្រាសាទចំនួន ២ សេសសល់រូបរាង

ខេត្តព្រះវិហារ មានប្រាសាទចំនួន ២៤៨ ទីតាំង រាយប៉ាយគ្រប់ស្រុក។ ក្នុងចំណោមប្រាសាទទាំង ២៤៨ នៅរូបរាងមានជាង ៧០ ភាគរយ

រាជធានីភ្នំពេញ មានប្រាសាទចំនួន ២ សេសល់រូបរាង

ខេត្តរតនគិរី មានប្រាសាទចំនួន ២ សេសសល់រូបរាង

ខេត្តសៀមរាប មានប្រាសាទចំនួន ជាង ៧០០ ប្រាសាទ ក្នុងនោះនៅក្នុងតំបន់រមណីយដ្ឋានអង្គរមានជាង ១០០ ប្រាសាទ

ខេត្តស្ទឹងត្រែង មានប្រាសាទចំនួន ជិត ១០០ នៅសល់តែគ្រឹះប៉ុណ្ណោះ។ ប្រាសាទព្រះគោដែលនៅសេសសល់ក៏មានការខូចខាតច្រើន នៅសល់រូបរាងប្រហែល ៤០ភាគរយ

ខេត្តស្វាយរៀង មានប្រាសាទចំនួន ២ ដែលសល់រូបរាង

ខេត្តឧត្ដរមានជ័យ មានប្រាសាទចំនួន ១៥ ដែលសេសសល់រូបរាង

ប្រទេសវៀតណាម

ខេត្តរោងដំរី មានប្រាសាទចំនួន ២ ដែលសល់រូបរាង

ខេត្តទឹកខ្មៅ មានប្រាសាទចំនួន ១ ដែលសល់រូបរាង

ប្រទេសឡាវ

ខេត្តចំប៉ាសាក់ មានប្រាសាទចំនួន ១០ ដែលសេសសល់រូបរាង

ខេត្តសុវណ្ណខេត្ត មានប្រាសាទចំនួន ១ ដែលនៅសល់រូបរាង និងចំនួន ២ បានកែប្រែជាចេតិយ

រដ្ឋធានីវៀងចន្ទន៍ មានប្រាសាទចំនួន ១

ប្រទេសថៃ

នៅប្រទេសថៃមានប្រាសាទខ្មែររាយប៉ាយស្ទើពេញប្រទេស ប៉ុន្តែប្រាសាទតិចតួចដែលនៅសេសសល់រូបរាងហើយខ្លះបានកែប្រែជាចេតិយនៅសម័យថៃចូលកាន់កាប់។ ប្រាសាទខ្មែរត្រូវបានគេរកឃើញភាគច្រើនៅខេត្តឥសានថៃ ហើយមួយចំនួនរកឃើញនៅភាគកណ្ដាល,ភាគខាងជើង,ភាគខាងលិចនិងភាគខាងកើតដែលមានសេសល់តិចតួច។ មានប្រាសាទខ្មែរចំនួន ១៥៥ នៅតំបន់ខ្ពង់រាបឥសាន ក្នុងនោះមានប្រាសាទចំនួន ៣៧ នៅខេត្តនគររាជសីមា ,ចំនួន ៥០ នៅខេត្ត បុរីរម្យ ,ចំនួន ៣១ ខេត្តសុរិន្ទ,ចំនួន ៦ ខេត្តជ័យភូមិ ,ចំនួន ១៤ ខេត្ត រយអេត ,ចំនួន ១១ នៅខេត្តស៊ីសាកេត និង,៦ នៅក្នុងខេត្តឧប្បលរាជធានី។ ភាគច្រើនត្រូវបានបំផ្លាញដោយបន្សល់ទុកតែផ្នែកខ្លះ។

សូមមើល

. បញ្ជីរាយនាម ប្រាសាទបុរាណខ្មែរ

. ប្រាសាទខ្មែរដែលនៅប្រទេសថៃ

. ប្រាសាទខ្មែរដែលបាត់បង់នៅប្រទេសឡាវ

. ប្រាសាទខ្មែរដែលបាត់បង់នៅប្រទេសវៀតណាម

យោង

អត្ថបទនេះគឺជាអត្ថបទខ្លីមិនពេញលេញ។ លោកអ្នកអាចជួយវីគីភីឌាដោយសរសេរពង្រីកបន្ថែម។