Ngoại lệ kiểu Mỹ

Biểu tượng Chú Sam châm biếm cho "ngoại lệ kiểu Mỹ"

Ngoại lệ kiểu Mỹ (American exceptionalism) là một ý thức hệ cho rằng Hoa Kỳ chiếm một vị trí độc nhất và vượt trội so với các nước còn lại trên thế giới, là hiện thân của sự đặc biệt, độc đáo và chuẩn mực so với các quốc gia khác, điều này cho phép Mỹ có quyền miễn trừ khỏi những ràng buộc bởi các quy tắc, chuẩn mực, thông lệ mà các quốc gia khác buộc phải tuân theo. Ý tưởng này xuất hiện từ năm 1630, khi John Winthrop, thống đốc đầu tiên của thuộc địa Vịnh Massachusetts, tuyên bố rằng cộng đồng của mình phải hành xử như một “thành phố trên đồi” (City upon a Hill) để làm gương cho toàn thế giới. Những người ủng hộ cho rằng các giá trị, hệ thống chính trị và sự phát triển lịch sử của Hoa Kỳ là duy nhất trong lịch sử loài người, thường ngụ ý rằng nó vừa được định sẵn vừa có quyền đóng một vai trò riêng biệt và tích cực trên trường thế giới. Là một thuật ngữ trong khoa học chính trị, chủ nghĩa ngoại lệ của Mỹ ám chỉ đến vị thế của Hoa Kỳ như một kẻ ngoại lệ toàn cầu theo cả nghĩa tích cực và nghĩa tiêu cực. Những người chỉ trích khái niệm này cho rằng ý tưởng về chủ nghĩa ngoại lệ của Mỹ cho thấy rằng Hoa Kỳ vượt trội và thượng đẳng hơn các quốc gia dân tộc khác, có nền văn hóa vượt trội hoặc có sứ mệnh độc nhất là biến đổi hành tinh và cư dân của nó. Theo giáo sư Jeffrey D. Sachs thì "Chủ nghĩa ngoại lệ Mỹ" xuất phát từ việc người Mỹ luôn coi đất nước mình là biểu tượng của “sự xuất chúng, ngoại lệ”. Sự ngoại lệ ấy cho rằng người Mỹ siêu đẳng, vượt trội hơn các dân tộc khác, tách biệt nước này với thế giới và tự coi mô hình của Mỹ là mô hình tiêu biểu mà các nước khác cần phải noi theo.

Ý thức hệ ngoại lệ kiểu Mỹ này cũng bị chỉ trích là biểu hiện của sự ngạo mạn, trịch thượng dẫn đến các chính sách đối ngoại đơn phương, coi thường luật pháp và các tổ chức quốc tế, và áp đặt giá trị của mình lên các quốc gia khác. Hành vi ngoại lệ kiểu Mỹ khiến nước này luôn mang tính thực dụng và tâm lý bảo vệ quyền lực kinh tế, quân sự là sen đầm, cảnh sát quốc tế và ảnh hưởng chính trị dù điều đó đồng nghĩa với việc vi phạm hay rút khỏi những cơ chế đa phương, luật chơi chung một cách bất chấp một khi những cơ chế này đụng chạm đến quyền lợi của Mỹ. Một số nhà sử học ủng hộ khái niệm chủ nghĩa ngoại lệ của người Mỹ nhưng tránh sử dụng thuật ngữ này để tránh vướng vào các cuộc tranh luận tu từ. Bernard Bailyn, một chuyên gia hàng đầu về thực dân tại Harvard, là người tin vào tính đặc biệt của nền văn minh Mỹ. Mặc dù ông hiếm khi, nếu không muốn nói là không bao giờ, sử dụng cụm từ "chủ nghĩa ngoại lệ của người Mỹ", ông vẫn nhấn mạnh vào "những đặc điểm riêng biệt của cuộc sống Bắc Mỹ của người Anh". Ông lập luận rằng quá trình truyền bá xã hội và văn hóa dẫn đến các mô hình giáo dục đặc biệt của người Mỹ theo nghĩa rộng nhất của từ này, và ông tin vào tính chất độc đáo của Cách mạng Mỹ. Thuật ngữ này đã trở thành vấn đề gây tranh cãi giữa các ứng cử viên tổng thống Barack Obama và John McCain trong chiến dịch tranh cử tổng thống năm 2008, với việc McCain chỉ trích Obama vì bị cáo buộc không tin vào khái niệm này.

Tham khảo

• Newt Gingrich (2011). A Nation Like No Other: Why American Exceptionalism Matters. Regnery Publishing. ISBN 9781596982710
• Greg Grandin, "The Strange Career of American Exceptionalism", The Nation, January 2/9, 2017, pp. 22–27.
• Noam Chomsky, "Noam Chomsky on George Orwell, the Suppression of Ideas and the Myth of American Exceptionalism". Democracy Now! (bằng tiếng Anh). Truy cập ngày 12 tháng 6 năm 2020. Included video discusses subject.
• Bacevich, Andrew (2008). The Limits of Power: The End of American Exceptionalism. Metropolitan Books. ISBN 978-0-8050-8815-1.
• Bender, Thomas (2006). A Nation Among Nations: America's Place in World History. Hill & Wang. ISBN 978-0-8090-9527-8.
• Cheney, Dick and Liz Cheney (2015). Exceptional: Why the World Needs a Powerful America. Threshold Editions. ISBN 978-1-5011-1541-7.
• Churchwell, Sarah. Behold, America: The Entangled History of 'America First' and 'the American Dream' (2018). 368 pp. online review
• Dollinger, Marc. "American Jewish Liberalism Revisited: Two Perspectives Exceptionalism and Jewish Liberalism". American Jewish History (2002) 90#2 pp. 161+.
• Dworkin, Ronald W. (1996). The Rise of the Imperial Self. Rowman & Littlefield Publishers. ISBN 978-0-8476-8219-5.
• Ghazal Aswad, Noor (2023). "The U.S. American left and reverse moral exceptionalism: when do villains become heroes?". Quarterly Journal of Speech. 109 (4): 354–375. doi:10.1080/00335630.2023.2250580. ISSN 1479-5779. S2CID 261651039.
• Hilfrich, Fabian (2012). Debating American Exceptionalism: Empire and Democracy in the Wake of the Spanish–American War. Palgrave Macmillan. ISBN 978-0-230-39289-2.
• Hodgson, Godfrey (2009). The Myth of American Exceptionalism. Yale University Press. ISBN 978-0-300-12570-2.
• Hughes, David. "Unmaking an exception: A critical genealogy of US exceptionalism." Review of International Studies (2015) 41#3 pp. 527–51
• Madsen, Deborah L. (1998). American Exceptionalism. University Press of Mississippi. ISBN 978-1-57806-108-2.
• Glickstein, Jonathan A. American Exceptionalism, American Anxiety: Wages, Competition, and Degraded Labor In The Antebellum United States (2002)
• Ferrie, Joseph P. The End of American Exceptionalism: Mobility in the US Since 1850, Journal of Economic Perspectives (Summer, 2005)
• Hellerman, Steven L. and Andrei S. Markovits (2001). Offside: Soccer and American Exceptionalism. Princeton University Press. ISBN 978-0-691-07447-4.
• Ignatieff, Michael, biên tập (2005). American Exceptionalism and Human Rights. Princeton University Press. ISBN 978-0-691-11647-1.
• Kagan, Robert (2003). Of Paradise and Power: America and Europe in the New World Order. Knopf. ISBN 978-1-4000-4093-3.
• Kammen, Michael. "The problem of American exceptionalism: A reconsideration." American Quarterly (1993) 45#1 pp. 1–43. online
• Koh, Harold Hongju. "On American Exceptionalism" 55 Stan. L. Rev. 1479 (2003) online
• Krugman, Paul (2007). The Conscience of a Liberal. W. W. Norton. ISBN 978-0-393-06069-0.
• Lang, Andrew F. A Contest of Civilizations: Exposing the Crisis of American Exceptionalism in the Civil War Era (U of North Carolina Press, 2021).
• LeBlanc, Paul and Tim Davenport (eds.), The "American Exceptionalism" of Jay Lovestone and His Comrades, 1929–1940: Dissident Marxism in the United States, Volume 1. Leiden, NL: Brill, 2015.
• Libby, Ronald T., The Church of Woke Vs. American Exceptionalism: The Struggle Over America's Ciivil Religion, 2023.
• Lipset, Seymour Martin (1997). American Exceptionalism: A Double-Edged Sword. W. W. Norton & Company. ISBN 978-0-393-31614-8.
• Lipset, Seymour Martin. The First New Nation. Basic Books, 1955.
• Lipset, Seymour Martin. "Still the Exceptional Nation?" The Wilson Quarterly. 24#1 (2000) pp. 31+
• Lloyd, Brian. Left Out: Pragmatism, Exceptionalism, and the Poverty of American Marxism, 1890–1922. Johns Hopkins University Press, 1997.
• Noble, David (2002). Death of a Nation: American Culture and the End of Exceptionalism. University of Minnesota Press. ISBN 978-0-8166-4080-5.
• Restad, Hilde Eliassen, "Old Paradigms in History Die Hard in Political Science: U.S. Foreign Policy and American Exceptionalism", American Political Thought (Notre Dame), (Spring 2012), 1#1 pp. 53–76.
• Ross, Dorothy. Origins of American Social Science. Cambridge University Press, 1991.
• Ross, Dorothy. "American Exceptionalism" in A Companion to American Thought. Richard W. Fox and James T. Kloppenberg, eds. London: Blackwell Publishers Inc., 1995: 22–23.
• Schuck, Peter H., Wilson, James Q., Eds. Understanding America: The Anatomy of an Exceptional Nation, 704 pp, 2008, ISBN 978-1-58648-561-0
• Shafer, Byron E., ed. Is America Different?: A New Look at American Exceptionalism (1991) endorses exceptionalism
• Soderlind, Sylvia, and James Taylor Carson, eds. American Exceptionalisms: From Winthrop to Winfrey (State University of New York Press; 2012) 268 pp; essays on the rhetoric of exceptionalism in American history, from John Winthrop's "city upon a hill" to the "war on terror".
• Swirski, Peter. American Utopia and Social Engineering in Literature, Social Thought, and Political History. New York, Routledge (2011)
• Tilman, Rick. "Thorstein Veblen's Views on American 'Exceptionalism': An Interpretation". Journal of Economic Issues. 39#1 2005. pp. 177+.
• Tomes, Robert. "American Exceptionalism in the Twenty-First Century" Lưu trữ ngày 18 tháng 11 năm 2016 tại Wayback Machine. "Survival." 56#1. pp. 26–50.
• Turner, Frederick Jackson (1999). Richard W. Etulain (biên tập). The Significance of the Frontier in American History, in Does The Frontier Experience Make America Exceptional?.
• Tyrrell, Ian. "American Exceptionalism in an Age of International History", American Historical Review Vol. 96, No. 4 (Oct. 1991), pp. 1031–55 JSTOR 2164993
• Voss, Kim. The Making of American Exceptionalism: The Knights of Labor and Class Formation in the Nineteenth Century (1993)
• Wilentz, Sean. Against Exceptionalism: Class Consciousness and the American Labor Movement, 1790–1820, 26 Int'l Lab. & Working Class History 1 (1984)
• Wrobel, David M. (1996). The End Of American Exceptionalism: Frontier Anxiety From The Old West To The New Deal. University Press of Kansas. ISBN 978-0-7006-0561-3.
• Roberts, Timothy, and Lindsay DiCuirci. (Eds). American Exceptionalism. Volumes 1–4. London: Pickering & Chatto Publishers, 2012, 1552 pp. A compilation of the primary sources on the subject of American exceptionalism, including pamphlets, sermons, newspaper and magazine articles from colonial period to 1900.

Liên kết ngoài

• How the World Sees America – Washington Post Feature
• "The American Creed: Does It Matter? Should It Change?"
• Obama and American exceptionalism – Glenn Greenwald, Salon.com
• Obama and the Burden of Exceptionalism – Shelby Steele, WSJ.com
• The right to be different Debate between Grover Norquist and Will Hutton
• Booknotes interview with Seymour Martin Lipset on American Exceptionalism: A Double-Edged Sword, June 23, 1996.
• American Exceptionalism, American Freedom, by Eric Foner (The Montreal Review, January 2013)
• American Exceptionalism