Yürçi Muharebesi
 | Bu madde, öksüz maddedir; zira herhangi bir maddeden bu maddeye verilmiş bir bağlantı yoktur. (Haziran 2025) |
| Yürçi Muharebesi | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Basmacı Hareketi | |||||||
| |||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
 Enver Paşa | Bilinmiyor | ||||||
| Çatışan birlikler | |||||||
|
Basmacı Hareketi |
 Sovyetler Birliği | ||||||
Yürçi Muharebesi, 30 Ocak 1922 tarihinde, günümüzde Özbekistan sınırları içinde kalan Yürçi'de Basmacı Hareketi sırasında gerçekleşti. Enver Paşa komutasındaki Basmacı kuvvetleri, Kızıl Ordu'ya karşı kesin bir zafer kazanarak Yürçi ve çevresindeki Seresiye, Kabadıyan ve Dehna kentlerini ele geçirdi.[1][2][3][4]
Enver Paşa'nın zaferi
[değiştir | kaynağı değiştir]Duşanbe'deki son zaferin ardından Enver Paşa, Özbek kalesi Yürçi’ye yönelik bir saldırı başlattı. Muharebe boyunca, Enver Paşa’nın kuvvetleri Kızıl Ordu'nun ikmal hatlarını, devenin sırtında taşınan kervanlara baskınlar düzenleyerek sabote etti.[5] 28 Ocak - 22 Şubat 1922 tarihleri arasında Enver Paşa'nın birlikleri Seresiye, Yürçi, Kabadıyan ve Dehna'yı ele geçirdi.[6]
Enver Paşa'nın Amanullah Han’a mektubu
[değiştir | kaynağı değiştir]Duşanbe'nin alınmasından iki gün sonra Enver Paşa, Afganistan Emiri Amanullah Han’a şu mektubu gönderdi:
“Âla Hazret Emanullah Han
“Buhara Cumhurbaşkanının, düşman askerlerini silahtan tecrit etmek için yaptığı teşebbüs, Lakay İbrahim’in Bolşeviklerin lehine yaptığı müdahalesi ile sonuca ulaşamadı. Dışarıdan Lakaylar, içeriden Bolşeviklerin ateşleri arasında kalan askerleri, Düşenbe’den çıktılar. Havanın birden bozulması, şiddetli rüzgâr ile sağnak halinde yağan yağmur altında, açıkta kalan erler arasında panik hasıl oldu. Böyle feci duruma düşen birlikler yekdiğerinden ayrıldı ve her biri ayrı istikamete dağıldı. Cumhurbaşkanı Osman Bey, komutan Ali Rıza Bey yalnız kaldılar. Bu sebepten dolayı Devlet-i Aliyye’ye (Afganistan’a) iltica ettiler. İbrahim’in aleyhtarlığı ile Cumhuriyet kuvvetleri dağılınca, düşmana erzak göndermek tarzında yardımda bulundu. “Darvaz Leşkerbaşısı kuvvetleriyle bize katıldı.
Bundan yararlanarak, İbrahim’in kontrolünden kurtulup düşmanı muhasara ettim; iaşe gönderilen yolu kapattırdım. İki gün sonra Ruslar Düşenbe’yi terkedeceklerine dair söz verdiler; silahlarını istedim, vermek istemediler. İki gün önce de, gecenin karanlığından yararlanarak Düşenbe’yi terkettiler. Şimdi, Yürçi-Baysun arasında dümdar savaşı vererek çekiliyorlar. Mücahitlerimiz düşmanı takip ederek zayiat verdirmektedirler.
Kabadiyan garnizonunu muhasara ederek iaşe yollarını kesmesi için Çilligöl mücahitlerine emir verdim. Yakın zamanda geri alınacağını umut etmekteyim. Buhara halkının, memleketlerini Bolşeviklerden kurtarmak için yaptıkları mücadele, Afgan Devlet-i Aliyyesinin korumasına muhtaçtır. Bu hususta taraf-ı şahaneden sadır iradeyi beklemekteyim. Buhara halkı arasındaki nüfuzumun etkili olması için, Emîr Âlim tarafından benim adıma bir vekâletname alınıp gönderilmesi halinde, başarılı olacağımızı, üstün saygılarıma terdifen arzederim.[7]
27 Şubat 1922 tarihli mektup
[değiştir | kaynağı değiştir]29 Cemaziyelevvel / 27 Cemaziyelahir 1340 (28 Ocak / 25 Şubat 1922)
28 Ocak 1922 günü, Düşenbe'nin istirdadı gerçekleştirilerek, Bolşevikler şehirden tard edildi. Lakay İbrahim'in ihaneti sebebiyle Düşenbe'nin istirdadı iki ay kadar geciktirilmesine rağmen, istirdat günü, şehir halkı Lakay ahali dâhil, kabile farkı gözetmeksizin fevkalade bayram havası yaşadı.
Şehrin istirdadından sonra, Özbekler'in "Yaşa Enver Paşa, çok yaşa!" nidaları arasında, Enver Paşa maiyyetiyle birlikte Hükümet Konağı'na yerleşti. Fakat burada durmayı zaman kaybı saydığı için yeniden düşmanı takibe emir çıkarıldı.
29 Ocak'ta Serasiya, 30 Ocak'ta Yürci'ye kavuşularak, burada bir muvakkat karargâh tesis edildi. Bu arada, düşman başını alıp gitmiş, Baysun'a sığınmıştı ki Kabadiyan'ın da istirdat haberi geldi..[8]
Bu başarılar, Enver Paşa’nın Türkistan genelinde ününü ve halk nezdindeki itibarını önemli ölçüde artırdı.[9][10] Sovyet yetkililer, Enver Paşa'nın artan etkisi ve askeri başarıları konusunda giderek daha fazla endişe duymaya başladılar.[11][12][13][14][15][16]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Bulletin périodique de la presse russe France. Ministère de la guerre (1791–1936) s.1
- ^ Aydın İdil, Enver Paşa'nın Son Savaşı, s. 169
- ^ İlyas Kara, Enver Paşa ve Basmacılar İsyanı, s. 128
- ^ Muhammadali Nabiyev - Science and Innovation International Scientific Journal, "The Role of Anwar Pasha in History of Turkestan", s. 605
- ^ Maclean, Fitzroy (1958). A Person From England. London: Bloomsbury Reader. s. 345.
- ^ Aydın İdil, a.g.e., s. 169
- ^ Türk Tarih Kurumu, Enver Paşa Arşivi, B. 1098
- ^ Bademci, Ali (2019). Türkistan'da Enver Paşa. ISBN 9786056970054.
- ^ Geoffrey Wheeler, Central Asian Review, Cilt 4, s. 175.
- ^ Geoffrey Wheeler, Central Asian Review, Cilt 7, s. 244. "Hintli Müslümanların tercihi sorulduğunda, Hindistan bağımsızlığını kazandıktan sonra Hint ordusuna kimin komuta edeceği sorusu gündeme geldiğinde, neredeyse oybirliğiyle şu cevap verildi: Elbette, 'Enver Paşa!'."
- ^ Yılmaz, Şuhnaz. "An Ottoman warrior abroad: Enver Paşa as an expatriate". Middle Eastern Studies. 35 (4). s. 58.
- ^ Aymen de Lageard, "The Revolt of the Basmachi According to Red Army Journals (1920–1922)", Central Asian Survey, Cilt 6, No. 3, s. 8.
- ^ "Bulletin quotidien de presse étrangère". 1 Temmuz 1922.
- ^ Bey, Muhiddin (14 Kasım 2011). Bekirağa Bölüğünden Türkistan'a Enver Paşanın Yaveri. Paraf Yayınları. ISBN 9786055539764.
- ^ Gustav, Krist (1939). Alone Through The Forbidden Land. s.187.
- ^ Maclean, Fitzroy (1958). A Person From England. London: Bloomsbury Reader. s. 346. ISBN 978-1448205240.