ตระกูลเจ้าเจ็ดตน

ราชวงศ์ทิพย์จักร

พระราชอิสริยยศ	เจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่ เจ้าผู้ครองนครลำปาง เจ้าผู้ครองนครลำพูน เจ้าผู้ครองเมืองพะเยา เจ้าผู้ครองเมืองเชียงราย เจ้าผู้ครองเมืองงาว
ปกครอง	นครเชียงใหม่ นครลำปาง นครลำพูน เมืองพะเยา เมืองเชียงราย เมืองงาว
เชื้อชาติ	ไทยวน
สาขา	ราชสกุล ณ เชียงใหม่ ราชสกุล ณ ลำปาง ราชสกุล ณ ลำพูน
จำนวนพระมหากษัตริย์	35 พระองค์
ประมุขพระองค์แรก	พระยาไชยสงคราม (ทิพย์ช้าง)
ผู้นำสกุลองค์ปัจจุบัน	นครเชียงใหม่ : เจ้าวงศ์สักก์ ณ เชียงใหม่ นครลำปาง : เจ้าศรีรัตน์ ณ ลำปาง นครลำพูน : เจ้าวัฒนัน ณ ลำพูน
ประมุขพระองค์สุดท้าย	นครเชียงใหม่ : เจ้าแก้วนวรัฐ นครลำปาง : เจ้าบุญวาทย์วงษ์มานิต นครลำพูน : เจ้าจักรคำขจรศักดิ์ เมืองเชียงราย : พระยารัตนอาณาเขต เมืองพะเยา : พระยาประเทศอุดรทิศ เมืองงาว : พระยาฤทธิภิญโญยศ
ช่วงระยะเวลา	นครลำปาง : พ.ศ. 2275–2468 นครเชียงใหม่ : พ.ศ. 2325–2482 นครลำพูน : พ.ศ. 2357–2486 นครพะเยา : พ.ศ. 2387–2456
สถาปนา	พ.ศ. 2275
ล่มสลาย	5 พฤศจิกายน พ.ศ. 2486

ราชวงศ์ทิพย์จักร
ประมุขสกุลสายเชียงใหม่
เจ้าวงศ์สักก์ ณ เชียงใหม่
ประมุขสกุลสายลำพูน
เจ้าวัฒนัน ณ ลำพูน
ประมุขสกุลสายลำปาง
เจ้าศรีรัตน์ ณ ลำปาง

ราชวงศ์ทิพย์จักร, ทิพย์จักราธิวงศ์ หรือตระกูลเจ้าเจ็ดตน เป็นราชวงศ์ที่ปกครองนครเชียงใหม่ นครลำปาง และนครลำพูน

การสถาปนา

ทิพย์จักราธิวงศ์ หรือ ราชวงศ์ทิพย์จักร หรือ ราชวงศ์เจ้าเจ็ดตน ได้รับการสถาปนาขึ้นในปลายรัชสมัยสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวท้ายสระแห่งอาณาจักรอยุธยา โดย "หนานทิพย์ช้าง" ควาญช้างและพรานป่าผู้มีความสามารถ ได้ปราบดาภิเษกขึ้นครองนครลำปาง มีพระนามว่า พระญาสุลวะฦๅไชย ต่อมาได้รับการเฉลิมพระนามจากราชสำนักกรุงอังวะเป็นพระยาไชยสงคราม ถือเป็นนครรัฐอิสระในปี พ.ศ. 2275

เมื่อถึงแก่พิราลัย เจ้าชายแก้วพระราชโอรสพระองค์ที่ 2 ได้ขึ้นครองราชย์เป็นเจ้าฟ้าชายแก้ว ซึ่งในช่วงดังกล่าวนครลำปางมีฐานะเป็นประเทศราชของพม่า โดยพระเจ้ากรุงอังวะได้โปรดฯ เฉลิมพระนามให้เป็นเจ้าฟ้าสิงหาราชธานีเจ้าฟ้าหลวงชายแก้ว

เจ้ากาวิละ เจ้าผู้ครองนครลำปาง พระโอรสพระองค์ใหญ่ของเจ้าฟ้าชายแก้ว ได้ร่วมกับพระอนุชาทั้ง 6 พระองค์ และ พระยาจ่าบ้านผู้ครองนครเชียงใหม่ กอบกู้ล้านนาภายใต้การสนับสนุนจากทัพหลวงของสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี ในปี พ.ศ. 2317 ซึ่งในครั้งนั้นได้โปรดฯ ให้เจ้าพระยาจักรีและเจ้าพระยาสุรสีห์ยกกองทัพไปช่วยปราบพม่า เมื่อยึดนครเชียงใหม่และนครลำปางได้แล้ว จึงโปรดฯ ให้พระยาจ่าบ้านเป็นพระยาวิเชียรปราการครองนครเชียงใหม่ และเจ้ากาวิละเป็นพระยานครลำปาง ในการรบครั้งนั้น เจ้าพระยาสุรสีห์ได้พบรักกับเจ้าศรีอโนชา พระขนิษฐาของพระยากาวิละ และได้ทูลขอจากเจ้าฟ้าชายแก้ว ซึ่งต่อมาเจ้าหญิงศรีอโนชาได้สร้างวีรกรรมสำคัญยิ่งในการปกป้องพระนครจากพระยาสรรค์ ซึ่งก่อการกบฏต่อสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช ซึ่งขณะนั้นเจ้าพระยาจักรีและเจ้าพระยาสุรสีห์ พระสวามีติดการสงครามที่เขมร หลังจากปกป้องพระนครเสร็จ ได้เชิญเจ้าพระยาจักรีกลับพระนครและปราบดาภิเษกขึ้นเป็นปฐมกษัตริย์แห่งกรุงรัตนโกสินทร์

ในคราเดียวกันนั้นได้โปรดฯ สถาปนา "เจ้าพระยาสุรสีห์" พระอนุชาขึ้นเป็นกรมพระราชวังบวรมหาสุรสิงหนาท โปรดฯให้ พระยากาวิละขึ้นครองนครเชียงใหม่ (ซึ่งขณะนั้นได้กลายเป็นเมืองร้าง เนื่องจากพม่าได้เข้ามารุกรานจนพระยาจ่าบ้านต้องพาประชาชนอพยพหนี) โปรดฯ ให้พระยาคำโสม พระอนุชาพระองค์ที่ 2 ขึ้นครองนครลำปาง และโปรดฯ ให้เจ้าคำฝั้น พระอนุชาพระองค์ที่สามขึ้นครองนครลำพูน ตลอดต้นรัชสมัยที่ครองนคร เจ้ากาวิละได้ร่วมกับพระอนุชาทั้ง 6 พระองค์ กระทำการสงครามเพื่อขยายขอบเขตขัณฑสีมาออกไปอย่างขจรขจาย ได้กวาดต้อนผู้คนและทรัพย์สินจากหัวเมืองต่าง ๆ เพื่อนำกลับมาสร้างบ้านแปงเมือง รวมทั้งได้ทรงรื้อฟื้นโบราณราชประเพณีทุกอย่างให้กลับมายิ่งใหญ่เหมือนสมัยราชวงศ์มังรายครองอาณาจักรล้านนา ด้วยพระปรีชาสามารถและความจงรักภักดีต่อพระบรมราชจักรีวงศ์ พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช จึงโปรดฯ เฉลิมพระอิสริยยศพระยากาวิละขึ้นเป็นพระบรมราชาธิบดี พระเจ้านครเชียงใหม่ เป็นใหญ่ในล้านนาไท 57 เมือง

ชื่อราชวงศ์

คำว่า "ทิพย์จักราธิวงศ์" เกิดจากการสถาปนาของพระเจ้ากาวิละ โดยเป็นชื่ออย่างเป็นทางการของราชวงศ์เจ้าเจ็ดตน ซึ่งภายหลังได้มีพระประสงค์ของ เจ้าดารารัศมี พระราชชายา ซึ่งเป็นองค์ประธานของการจัดสายสืบสกุล โดยพระราชทานทรัพย์ส่วนพระองค์มอบหมายให้บรรดาเจ้านายในราชวงศ์ทิพย์จักราธิวงศ์ในราชสกุล ณ เชียงใหม่ ณ ลำพูน ณ ลำปาง ช่วยกันสืบเสาะทายาทและผู้สืบสายโลหิตจาก พระเจ้าทิพย์จักรสุละวะฤๅไชยสงคราม และมอบหมายให้ เจ้าราชภาคินัย (เมืองชื่น ณ เชียงใหม่) เป็นผู้จารึกลำดับลงในสมุดข่อยโบราณภายใต้ "ราชวงศ์ทิพย์จักราธิวงศ์" โดยจารึกเป็นอักษรล้านนาซึ่งภายหลังได้ถ่ายทอดมาเป็นอักษรไทยกลางและคงไว้ซึ่งอักษรล้านนาบ้างในฐานะที่ท่านเป็นเลขานุการของการจัดสายสืบสกุล ภายหลังบางตำรามักนิยมเรียกโดยย่อว่าราชวงศ์ทิพย์จักร อันหมายถึงชื่อราชวงศ์อย่างย่อจากพระนามเต็มของ พระเจ้าทิพย์จักรสุละวะฤๅไชยสงคราม ผู้เป็นปฐมกษัตริย์แห่งราชวงศ์ทิพย์จักราธิวงศ์

ความสัมพันธ์ระหว่างราชวงศ์อื่น

ราชวงศ์ทิพย์จักรถือเป็นราชวงศ์ล้านนาที่เชื่อมความสัมพันธ์กับพระราชวงศ์ล้านนาอันเก่าแก่เดิม อันได้แก่ ราชวงศ์มังราย อันมีพญามังรายมหาราชเป็นองค์ปฐมวงศ์ และราชวงศ์พะเยา พญางำเมือง ด้วยระบบความสัมพันธ์ฉันท์เครือญาติ

นอกจากนั้น เจ้านายในราชวงศ์ทิพย์จักรยังได้อภิเษกสมรสกับพระบรมวงศานุวงศ์ในราชวงศ์จักรีหลายพระองค์ ได้แก่

• เจ้าศรีอโนชา พระอัครชายาในสมเด็จพระบวรราชเจ้ามหาสุรสิงหนาท
• เจ้าจอมบัวคำ ในพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว
• เจ้าจอมคำเมา ในพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว
• เจ้าดารารัศมี พระราชชายา ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
• เจ้าจอมมารดาทิพเกษร ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
• หม่อมทิพวัน กฤดากร ณ อยุธยา หม่อมในพระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าบวรเดช
• หม่อมศรีนวล กฤดากร ณ อยุธยา หม่อมในพระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าบวรเดช
• เจ้าศิริมา ณ เชียงใหม่ พระชายาในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นสรรควิไสยนรบดี

ด้วยความสัมพันธ์ระหว่างสองพระราชวงศ์ตั้งแต่ต้นกรุงรัตนโกสินทร์ ถือเป็นส่วนสำคัญประการหนึ่งที่ทำให้พระราชอาณาจักรล้านนาเดิมได้เข้ารวมกับสยามประเทศอย่างสมบูรณ์

การที่ไทยในสยามประเทศสามารถรวมกันได้ เพราะอาศรัยพระบรมเดชานุภาพของพระบาทสมเด็จฯพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก และสมเด็จพระบวรราชเจ้ามหาสุรสิงหนาทราชอนุชาเปนต้นเค้า ก็เปนความจริง แต่สมควรจะยกย่องผู้เปนหัวหน้าของชาวมณฑลพายัพในสมัยนั้นด้วย คือเจ้าเจ็ดตนอันเปนต้นตระกูลวงศ์ของเจ้านายเมืองเชียงใหม่ เมืองนครลำปางและเมืองลำพูน กับทั้งเจ้าเมืองน่านที่ได้เปนบรรพบุรุษของเจ้านายในเมืองนั้น ที่ได้สามิภักดิ์แล้วช่วยรบพุ่งข้าศึกเปนกำลังอย่างสำคัญ...จึงทรงพระกรุณาโปรดยกย่องวงศ์สกุลเจ้าเจ็ดตนและสกุลเจ้าเมืองน่านให้มียศเปนเจ้าสืบกันมา ด้วยเปนสกุลคู่พระบารมีของพระบรมราชจักรีวงศ์มาตั้งแต่ปฐมกาล

— พระราชดำรัสพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว เสด็จมณฑลพายัพ พ.ศ. 2469

ลำดับสกุลวงศ์

ชั้น 1 องค์ปฐมวงศ์

• พระยาไชยสงคราม (ทิพย์ช้าง), ปราบดาภิเษกขึ้นเป็นพระเจ้านครเขลางค์ (ลำปาง) นครรัฐอิสระ (2275–2302)

ชั้น 2 พระราชบุตรในพระยาไชยสงคราม

• เจ้าชายอ้าย
• เจ้าฟ้าสิงหาราชธานีเจ้าฟ้าหลวงชายแก้ว เจ้านครเขลางค์ (ลำปาง) ประเทศราชของพม่า (2302–2317), เป็นพระราชบิดาใน"พระเจ้ากาวิละ" ด้วยพระราชโอรสทั้ง 7 พระองค์ ทรงมีบทบาทสำคัญในการกอบกู้ราชอาณาจักรล้านนาจากพม่า และต่อมาเจ้านายบุตรหลานได้ปกครองหัวเมืองเหนือ จึงเป็นที่มาของราชสมัญญาว่า "เจ้าเจ็ดตน" หรือ "เจ้าเจ็ดองค์"
• เจ้าหญิงคำทิพ
• เจ้าหญิงคำปา
• เจ้าชายพ่อเรือน บิดาในพระยาพุทธวงส์ เจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่ พระองค์ที่ 4
• เจ้าหญิงกม (กมลา)

เจ้าผู้ครองนคร

เจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่ (2325–2482)

ลำดับ	พระนาม	ปีที่ครองราชย์
1	พระเจ้ากาวิละ	2325–2358 (33 ปี)	สมัยกรุงรัตนโกสินทร์
2	พระยาธรรมลังกา	2359–2365 (6 ปี)
3	พระยาคำฟั่น	2366–2368 (2 ปี)
4	พระยาพุทธวงส์	2369–2389 (20 ปี)
5	พระเจ้ามโหตรประเทศ	2390–2397 (7 ปี)
6	พระเจ้ากาวิโลรสสุริยวงษ์	2399–2413 (14 ปี)
7	พระเจ้าอินทวิชยานนท์	2416–2440 (24 ปี)
8	เจ้าอินทวโรรสสุริยวงษ์	2444–2452 (8 ปี)
9	เจ้าแก้วนวรัฐ	2454–2482 (28 ปี)

แผนผังเจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่

พระยาไชยสงคราม (ทิพย์ช้าง) เจ้าผู้ครองนครลำปางองค์ที่ 1

เจ้าฟ้าสิงหาราชธานีเจ้าฟ้าหลวงชายแก้ว เจ้าผู้ครองนครลำปางองค์ที่ 2

พ่อเจ้าเรือน

(1) พระเจ้ากาวิละ

(2) พระยาธรรมลังกา

(3) พระยาคำฟั่น

(4) พระยาพุทธวงส์

(6) พระเจ้ากาวิโลรสสุริยวงษ์

(5) พระเจ้ามโหตรประเทศ

พระยาราชวงศ์ (มหาพรหมคำคง)

(7) พระเจ้าอินทวิชยานนท์

(8) เจ้าอินทวโรรสสุริยวงษ์

(9) เจ้าแก้วนวรัฐ

เจ้าผู้ครองนครลำปาง (2275–2465)

ลำดับ	พระนาม	ปีที่ครองราชย์
1	พระยาไชยสงคราม (ทิพย์ช้าง)	2275–2306 (31 ปี)	สมัยกรุงศรีอยุธยา
2	เจ้าฟ้าสิงหาราชธานีเจ้าฟ้าหลวงชายแก้ว	2306–2317 (11 ปี)	สมัยกรุงศรีอยุธยา
3	พระเจ้ากาวิละ	2317–2325 (8 ปี)	สมัยกรุงธนบุรี
4	พระยาคำโสม	2325–2337 (12 ปี)	สมัยกรุงรัตนโกสินทร์
5	พระเจ้าดวงทิพย์	2337–2369
6	พระยาไชยวงศ์	2369–2380
7	พระยาขัติยะ	2380–2380
8	พระยาน้อยอินท์	2381–2391
9	เจ้าวรญาณรังษี	2399–2414
10	เจ้าพรหมาภิพงษธาดา	2416–2436
11	เจ้านรนันทไชยชวลิต	2436–2439
12	เจ้าบุญวาทย์วงษ์มานิต	2441–2465
13	เจ้าราชบุตร (แก้วเมืองพวน ณ ลำปาง)	2465–2468 (3 ปี)	ผู้รั้งตำแหน่งเจ้านครลำปาง

แผนผังเจ้าผู้ครองนครลำปาง

(1) พระยาไชยสงคราม (ทิพย์ช้าง)

(2) เจ้าฟ้าสิงหาราชธานีเจ้าฟ้าหลวงชายแก้ว

(3) พระเจ้ากาวิละ

(4) พระยาคำโสม

(5) พระเจ้าดวงทิพย์

(6) พระยาไชยวงศ์

(7) พระยาขัติยะ

(8) พระยาน้อยอินท์

(9) เจ้าวรญาณรังษี

(10) เจ้าพรหมาภิพงษธาดา

(11) เจ้านรนันทไชยชวลิต

(12) เจ้าบุญวาทย์วงษ์มานิต

เจ้าราชบุตร แก้วเมืองพวน ณ ลำปาง (รักษาการตำแหน่งเจ้าหลวงลำปาง)

เจ้าผู้ครองนครลำพูน (2348–2486)

ลำดับ	พระนาม	ปีที่ครองราชย์
1	พระยาคำฟั่น	2348–2358 (10 ปี)	สมัยกรุงรัตนโกสินทร์
2	พระเจ้าลำพูนไชย	2358–2370 (12 ปี)
3	พระยาน้อยอินท์	2370–2380 (10 ปี)
4	พระยาคำตัน	2381–2384 (3 ปี)
5	พระยาน้อยลังกา	2384–2386 (2 ปี)
6	เจ้าไชยลังกาพิศาลโสภาคย์คุณ	2386–2414 (23 ปี)
7	เจ้าดาราดิเรกรัตนไพโรจน์	2414–2431 (17 ปี)
8	เจ้าเหมพินธุไพจิตร	2431–2439 (8 ปี)
9	เจ้าอินทยงยศโชติ	2441–2454 (13 ปี)
10	เจ้าจักรคำขจรศักดิ์	2454–2486 (32 ปี)

แผนผังเจ้าผู้ครองนครลำพูน

พระยาไชยสงคราม (ทิพย์ช้าง) เจ้าผู้ครองนครลำปางองค์ที่ 1

เจ้าฟ้าสิงหาราชธานีเจ้าฟ้าหลวงชายแก้ว เจ้าผู้ครองนครลำปางองค์ที่ 2

(1) พระยาคำฟั่น

(2) พระเจ้าลำพูนไชย

(3) พระยาน้อยอินท์

(6) เจ้าไชยลังกาพิศาลโสภาคย์คุณ

(4) พระยาคำตัน

(5) พระยาน้อยลังกา

(7) เจ้าดาราดิเรกรัตนไพโรจน์

(8) เจ้าเหมพินธุไพจิตร

(9) เจ้าอินทยงยศโชติ

(10) เจ้าจักรคำขจรศักดิ์

แหล่งข้อมูลอื่น

• โดม ไกรปกรณ์. “การสร้างอาณานิคมภายในของสยามในดินแดนล้านนา: บทวิเคราะห์จากข้อเท็จจริงทางประวัติศาสตร์และวรรณกรรม.” ใน พิเชฐ แสงทอง (บก.), เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ เวทีวิจัยมนุษยศาสตร์ไทย ครั้งที่ 10 คลุมเครือ เคลือบแคลง เส้นแบ่งและพรมแดนในมนุษยศาสตร์. น. 649-61. นครศรีธรรมราช: โรงพิมพ์กรีนโซนการพิมพ์, 2559.
• ปราณี ศิริธร ณ พัทลุง. เพ็ชร์ล้านนา. (ครั้งที่ 2) เชียงใหม่ :ผู้จัดการ ศูนย์ภาคเหนือ, 2538.
• สมหมาย เปรมจิตต์, สถาบันวิจัยสังคม มหาวิทยาลัยเชียงใหม่. ตำนานสิบห้าราชวงศ์ (ฉบับสอบชำระ) . เชียงใหม่: มิ่งเมือง, 2540.
• ศักดิ์ รัตนชัย. พงศาวดารสุวรรณหอคำนครลำปาง (ตำนานเจ้าเจ็ดพระองค์กับหอคำมงคล ฉบับสอบทานกับเอกสารสืบค้น สรสว.ลำปาง) .
• เจ้าวงศ์สัก ณ เชียงใหม่, คณะทายาทสายสกุล ณ เชียงใหม่. เจ้าหลวงเชียงใหม่. กรุงเทพฯ: อมรินทร์พริ้นติ้ง แอนด์ พับลิชชิ่ง จำกัด (มหาชน), 2539.
• คณะทายาทสายสกุล เจ้าหลวงเมืองพะเยา, สถาบันศิลปวัฒนธรรมโยนก. ครบรอบ 100 ปี แม่เจ้าทรายมูล (มหาวงศ์) ไชยเมือง และประวัติสายสกุลเจ้าหลวงเมืองพะเยา พุทธศักราช 2387 - 2456. พะเยา :บ.ฮาซัน พริ้นติ้ง จก., 2546
• นงเยาว์ กาญจนจารี. ดารารัศมี : พระประวัติพระราชชายา เจ้าดารารัศมี. เชียงใหม่ :สุริวงศ์บุ๊คเซนเตอร์, 2539.
• คัมภีร์ คัมภีรญาณนนท์, นาวาอากาศเอก. เจ้านายฝ่ายเหนือ.
• รายพระนาม นาม เหล่าพระประยูรญาติ และ เชื้อสายเจ้านายฝ่ายเหนือ เก็บถาวร 2021-05-14 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• ชัยวัฒน์ ปะสุนะ. (2564). ระบอบอาณานิคมของอังกฤษในพม่าและแหลมมลายู กับการจัดการมณฑลพายัพของรัฐสยาม ค.ศ. 1894-1933. วิทยานิพนธ์มหาบัณฑิต ภาควิชาประวัติศาสตร์ คณะอักษรศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย. เก็บถาวร 2022-08-01 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน