Бракараўская вышыўка

Бракараўская вышыўка на паштовай марцы Украіны

Бракараўская вышыўка або Бракараўскія ўзоры — зборная назва, якая выкарыстоўваецца мастацтвазнаўцамі для вызначэння народнай вышыўкі, крыніцай для якой з’явілся друкаваныя выданні або рэкламная прадукцыя. Назва паходзіць ад імені Генрыха Бракара — уладальніка адной з найбольш вядомых у Расійскай імперыі парфумерных фабрык «Бракар і Ко».

Гісторыя

У сваёй рэкламнай стратэгіі фірма Г. Бракара «Бракар і Ко» выкарыстоўвала моду на вышыванне крыжыкам, якая распаўсюдзілася ў апошняй траціне XIX стагоддзя сярод розных пластоў грамадства. Ва ўпакоўкі з мылам укладваліся невялікія лісты са схемамі вышывак для сталовай бялізны. Поспех гэтых схем быў такі высокі, што да гэтага дня майстрыхі вышывання з задавальненнем калекцыянуюць іх.

Падобнымі сродкамі здзяйсняла сваю рэкламную кампанію і іншая вядомая ў Расійскай імперыі парфумерная фабрыка «Ралле і Ко», якая таксама друкавала ўзоры для вышыўкі на абгортках для мыла.

Рукадзельніц прываблівала навізна арнаментальных матываў, іх колеравая насычанасць, дэкаратыўнасць, магчымасць больш рэалістычнай трактоўкі раслінных матываў, а наяўнасць гатовага малюнка значна паскарала работу. Такім чынам, імя ўладальніка фабрыкі вызначыла назву новага стылю ў славянскай вышыўцы другой паловы ХІХ — першай паловы ХХ стагоддзя.

Цэлае стагоддзе гэты стыль адыгрываў значную ролю ў побыце сялянскай сям’і і фарміраваў густы многіх пакаленняў.

Апісанне

Попрадкі ў в. Сенькавічы Івацэвіцкага раёна. 1938 год. Фартухі і кашулі на жанчынах вышываныя бракараўскімі ўзорамі

Сярод традыцыйных усходнеславянскіх тэхнік лёгка можна пазнаць бракараўскую вышыўку. Гэта перш за ўсё натуралістычна трактаваныя буйныя і дробныя раслінныя і раслінныя матывы, якія складаюцца з букетаў, гірлянд, вянкоў, галінак рознай канфігурацыі (ружы, лілеі, гваздзікі, гронкі ягад, дубы, жалуды, жолабы, жолабы, вінаград і бутоны).

З друкаваных выданняў былі запазычаны гірлянды са скруткамі і вензелямі, вазы, выявы крылатых коней, вершнікаў, птушак, пеўняў, слімакоў, вензелі, алфавіты. Часта на ручніках вышывалі сцэны сустрэчы казака і дзяўчыны ля калодзежа, сватанне, развітанне, а таксама тэксты. Тып арнаменту бракараўскіх вышывак раслінна-геаметрычны. Гэта абумоўлена характарам тэхнікі крыжоў, з-за якіх контуры любога малюнка маюць «ступенчатую» структуру.

Каларыт вышыўкі — гэта пераважна спалучэнне чырвонага і чорнага колераў, сімвалаў радасці і смутку. Чырвоны — асноўны колер. Яго адценні разнастайныя, у залежнасці ад матэрыялу нітак і фарбавальнікаў. Чорны — дапаможны, ён надае выразнасць чырвонаму, падкрэслівае контуры карціны, акцэнтуе ўвагу на дэталях.

Уплыў на народную вышыўку

Бабуля ў традыцыйным беларускім строі, вышытым бракараўскімі ўзорамі

Атрымаўшы распаўсюд у гарадах, псеўданародная вышыўка хутка ахапіла і вясковых рукадзельніц. Вышывальшчыцы выкарыстоўвалі маляўнічыя натуралістычныя раслінныя ўзоры ў роднай чырвона-чорнай гаме, дапаўнялі імі традыцыйную вышыўку, якая мела свае старадаўнія рэгіянальныя асаблівасці. Такім чынам, новая, чужая тэхніка і штучны раслінны і геаметрычны арнамент распаўсюджваліся і выцяснялі сапраўдную, этнічна чыстую вышыўку, створаную на працягу многіх стагоддзяў, якая мела свае мясцовыя традыцыі. Класічныя рэгіянальныя асаблівасці і традыцыйная чысціня нацыянальнай вышыўкі паступова сціраліся.

Шырокае распаўсюджанне бракараўскіх схем судзейнічала праніканню ў народную культуру новага арнаментальнага стылю. Старажытны арнаментальны пласт у народнай тэкстыльнай творчасці быў фактычна выдаўлены бракараўскімі ўзорамі. На яго аснове народнымі майстрыхамі была створана новая мастацкая арнаментальная мова.

Даследчыкі славянскай арнаментальнай спадчыны па зразумелых прычынах адносіліся да псеўданародных бракараўскіх або, як іх яшчэ звалі, «мыльных» узораў, досыць зневажальна. Пра шкоду распаўсюджвання такога псеўданароднага стылю ў традыцыйнай вышыўцы гаварылі многія мастацтвазнаўцы. Яны прапанавалі папулярызаваць традыцыйную нацыянальную вышыванку

Рэгіянальныя асаблівасці

Жыхары Валынскага Палесся ў 1939 годзе. На кашулях і фартуках бачныя бракараўскія ўзоры

Таннае кнігадрукаванне і пашырэнне ўнутранага рынка і гандлёвага абароту ў Расійскай імперыі судзейнічалі распаўсюджанню вышыўкі крыжыкам і аднолькавых узораў па ўсёй Расіі, Украіне, Беларусі, Бесарабіі. Пры гэтым аналіз народнай вышыўкі сведчыць, што за межамі Расійскай імперыі ў канцы XIX — пачатку XX стагоддзя бракараўскія ўзоры распаўсюджання не атрымалі.

У Беларусі

Беларуска ў вышыванцы з бракараўскімі ўзорамі

На тэрыторыі Беларусі найбольш актыўная экспансія бракараўскіх узораў у канцы XIX — пачатку XX стагоддзя назіралася ў рэгіёнах, суседніх з эканамічна развітымі раёнамі Расіі: Падняпроўе і Падзвінне, дзе значны працэнт сялянскага насельніцтва быў заняты на адхожых промыслах у Маскве, Санкт-Пецярбургу, Рызе і іншых месцах. У Заходнім Палессі распаўсюджанне гэтай вышывальнай тэхнікі прыйшлося на больш позні час — 1920-я гады, калі насельніцтва гэтых раёнаў, вывезенае ў перыяд Першай сусветнай вайны ў цэнтральныя і ўсходнія губерні Расіі, пасля заключэння мірнага Рыжскага дагавора 1921 года вярталася на радзіму.

У Расіі

Найбольш актыўна бракараўскія ўзоры засвойвала сялянская культура ў Цэнтральна-прамысловым раёне Расіі, які меў развітую сетку гандлёвых камунікацый.

У Польшчы

У Польшчы сустракаецца як з’ява выключная і прадстаўляе сабой адгалінаванне рускай вышыўкі, якая ў цэлым характэрная для тэрыторый, заселеных рускім этнасам.

Ва Украіне

Украінская бракараўская вышыўка

Бракараўская вышыўка атрымала распаўсюджанне па ўсёй Украіне, але больш за ўсё на Кіеўшчыне, што было звязана з блізкім размяшчэннем да буйнога цэнтра і магчымасцю часцей набываць друкаваныя ўзоры для вышывання. Таксама сустракалася ў Чарнігаўскай і Палтаўскай губернях.