Вітэльсбахі

Вітэльсбахі
ням.: Wittelsbach
Тытулы	герцагі і каралі Баварыі курфюрсты Брандэнбурга (1351—1364) графы Галандыі (1353—1417) каралі Даніі (1440—1448), Чэхіі (1619—1620), Швецыі (1654—1741), Грэцыі (1832—1862) імператары Свяшчэннай Рымскай імперыі (1314—1347, 1742—1745)
Роданачальнік	Атон I
Галіны роду	Пфальц-Цвейбрукенская дынастыя
Падданства	Баварыя
Дом паходжання	Луітпольдынгі
Апошні кіраўнік	Людвіг III
Цяперашні глава	Франц, герцаг Баварскі
Год заснавання	1180
Зрушэнне	1918
Медыяфайлы на Вікісховішчы Вітэльсбахі на Радаводзе

Вітэльсбахі (ням.: Wittelsbach) — нямецкі феадальны род, які з канца XII стагоддзя і да канца Першай сусветнай вайны кіраваў Баварыяй, а таксама некаторымі бліжэйшымі землямі. Спрабавалі выводзіць сваё паходжанне ад Луітпольдынгаў.

Род атрымаў сваю назву ад замка Вітэльсбах, які да пачатку XIII ст. стаяў на рацэ Зале ў Верхняй Баварыі. Першыя Вітэльсбахі былі маркграфамі Мейсенскімі і ландграфамі Цюрынгскімі, пасля падзення Генрыха Льва (1180) замацаваліся ў Баварскім герцагстве. У 1214 г. зацвердзіліся ў Рэйнскім Пфальцы. У другой чвэрці XIV ст. падзяліліся на дзве асноўныя лініі — старэйшую (пфальцграфы Рэйнскія) і малодшую (герцагі Баварскія). Пфальцграфы Рэйнскія ў 1356 г. сталі курфюрстамі. У 1623 г. гэты тытул перайшоў да герцагаў Баварскіх, аднак у 1654 г. ён ізноў вярнуўся да пфальцграфаў.

Старэйшая лінія Вітэльсбахаў распалася на некалькі галін, і па меры іх згасання карона курфюрстаў пераходзіла ад адной галіны да іншай. Малодшая лінія загасла ў 1777 г., пасля чаго герцагскі тытул перайшоў у старэйшую лінію (Пфальц-Цвейбрукенская галіна). У 1806 г. герцагі Баварскія сталі каралямі, а герцагскі тытул перайшоў да Пфальц-Цвейбрукенской-Гельнгаўзенскай галіны.

Прадстаўнікі дому былі курфюрстамі Брадэнбургскімі (1351—1364), графамі Галандскімі (1353—1417), каралямі дацкімі (1440—1448), чэшскімі (1619—1620), шведскімі (1654—1741), грэчаскімі (1832—1862), а таксама імператарамі Свяшчэннай Рымскай імперыі (1314—1347, 1400-1410, 1742—1745). Па меркаванні якабітаў, менавіта Вітэльсбахам належаць у наш час правы на брытанскую карону.

Дом Вітэльсбахаў быў праціўнікам нацысцкага рэжыму ў Германіі. У 1939 годзе прынц Альбрэхт з сям'ёй перабраўся ў Венгрыю. Вітэльсбахі жылі ў Будапешце, а праз чатыры гады, у канцы 1943 года, пераехалі ў свой замак у Шарвары. У сакавіку 1944 года нямецкія войскі акупавалі Венгрыю, а 6 кастрычніка 1944 года ўся сям'я была арыштаваны. Вітэльсбахі былі кінуты ў канцлагеры Заксенхаўзен і Дахау. У канцы красавіка 1945 года яны былі вызвалены трэцяй арміяй ЗША.

Герцагі Баварыі

• Людвіг IV нар.1282, сын Людвіга II, герцаг Верхняй Баварыі 1301—1341,

Рымскі кароль 1314—1328, Рымскі імператар, кароль Германіі 1328—1347, герцаг Баварыі 1340—1347

• Людвіг V, герцаг Баварыі нар.1317, сын Людвіга IV, маркграф Брандэнбурга 1324—1351, граф Ціроля 1342—1361, герцаг Баварыі 1347—1349, герцаг Верхняй Баварыі 1349—1361
• Стэфан II, герцаг Баварыі нар.1319, сын Людвіга IV, герцаг Баварыі 1347—1349, герцаг Ніжняй Баварыі 1349—1353, герцаг Ніжняй Баварыі—Ландсхут 1353—1375
• Вільгельм V, герцаг Баварыі нар.1332, сын Людвіга IV, граф Эно, Галандыі і Зеландыі 1345—1389, герцаг Баварыі 1347—1349, герцаг Ніжняй Баварыі 1349—1353, герцаг Ніжняй Баварыі—Штраўбінг 1353—1358
• Альбрэхт I, герцаг Баварыі нар.1336, сын Людвіга IV, герцаг Баварыі 1347—1349, герцаг Ніжняй Баварыі 1349—1353, герцаг Ніжняй Баварыі—Штраўбінг 1353—1404, граф Эно, Галандыі і Зеландыі 1389—1404
• Людвіг VI, герцаг Баварыі нар.1330, сын Людвіга IV, герцаг Баварыі 1347—1349, герцаг Верхняй Баварыі 1349—1351, маркграф Брандэнбурга 1351—1356, маркграф і курфюрст Брандэнбурга 1356—1365
• Атон V, герцаг Баварыі, сын Людвіга IV, герцаг Баварыі 1347—1349, маркграф Брандэнбурга 1351—1365, маркграф і курфюрст Брандэнбурга 1365—1375, герцаг Ніжняй Баварыі—Ландсхут 1375—1379
• Альбрэхт IV, герцаг Баварыі нар.1447, сын Альбрэхта III, герцаг Баварыі—Інгальштат 1465—1504, герцаг Баварыі 1504—1508
• Вільхельм IV, герцаг Баварыі нар.1493, сын Альбрэхта IV, герцаг Баварыі 1508—1514, 1545—1550, герцаг Баварыі—Мюнхен 1514—1545
• Альбрэхт V нар.1528, сын Вільгельма IV, герцаг Баварыі 1550—1579
• Вільгельм V нар.1548, сын Альбрэхта V, герцаг Баварыі 1579—1597
• Максіміліян I нар.1573, сын Вільгельма V, герцаг Баварыі 1597—1651, курфюрст Пфальца 1623—1649
• Фердынанд нар.1636, сын Максіміліяна I, герцаг і курфюрст Баварыі 1651—1679
• Максіміліян II нар.1662, сын Фердынанда, герцаг і курфюрст Баварыі 1679—1726
• Карл VII нар.1697, сын Максіміліяна II, герцаг і курфюрст Баварыі 1726—1745, кароль Чэхіі 1741—1745, імператар Свяшчэннай Рымскай імперыі 1742—1745
• Максіміліян III нар.1727, сын Карла VII, герцаг і курфюрст Баварыі 1745—1777
• Карл IV нар.1724, сын Іагана Крысціяна, пфальцграфа Шульцбахского 1733—1742, курфюрст Пфальца, герцаг Юліха і Берга 1742—1799, герцаг і курфюрст Баварыі 1777—1799
• Максіміліян IV нар.1756, сын Фрыдрыха Міхаэля, герцаг Пфальц-Цвейбрукена 1795—1801, герцаг Берга 1799—1803, герцаг і курфюрст Баварыі 1799—1805, курфюрст Пфальца 1799—1806, кароль Баварыі Максіміліян I 1805—1825

Герцагі Верхняй Баварыі

• Людвіг IV нар.1282, сын Людвіга II, герцаг Верхняй Баварыі 1301—1341,

Рымскі кароль 1314—1328, Рымскі імператар, кароль Германіі 1328—1347, герцаг Баварыі 1340—1347

• Людвіг V нар.1317, сын Людвіга IV, маркграф Брандэнбурга 1324—1351, граф Ціроля 1342—1361, герцаг Баварыі 1347—1349, герцаг Верхняй Баварыі 1349—1361
• Людвіг VI нар.1330, сын Людвіга IV, герцаг Баварыі 1347—1349, герцаг Верхняй Баварыі 1349—1351, маркграф Брандэнбурга 1351—1356, маркграф і курфюрст Брандэнбурга 1356—1365
• Мейнхард III нар.1343, сын Людвіга V, герцаг Верхняй Баварыі і граф Ціроля 1361—1363

Герцагі Ніжняй Баварыі

• Стэфан II нар.1319, сын Людвіга IV, герцаг Баварыі 1347—1349, герцаг Ніжняй Баварыі 1349—1353, герцаг Ніжняй Баварыі—Ландсхут 1353—1375
• Вілем V нар.1332, сын Людвіга IV, граф Эно, Галандыі і Зеландыі 1345—1389, герцаг Баварыі 1347—1349, герцаг Ніжняй Баварыі 1349—1353, герцаг Ніжняй Баварыі—Штраўбінг 1353—1358
• Альберт I нар.1336, сын Людвіга IV, герцаг Баварыі 1347—1349, герцаг Ніжняй Баварыі 1349—1353, герцаг Ніжняй Баварыі—Штраўбінг 1353—1404, граф Эно, Галандыі і Зеландыі 1389—1404

Герцагі Ніжняй Баварыі—Ландсхут

• Стэфан II нар.1319, сын Людвіга IV, герцаг Баварыі 1347—1349, герцаг Ніжняй Баварыі 1349—1353, герцаг Ніжняй Баварыі—Ландсхут 1353—1375
• Ота V, сын Людвіга IV, герцаг Баварыі 1347—1349, маркграф Брандэнбурга 1351—1365, маркграф і курфюрст Брандэнбурга 1365—1375, герцаг Ніжняй Баварыі—Ландсхут 1375—1379
• Стэфан III нар.1337, сын Стэфана II, герцаг Ніжняй Баварыі—Ландсхут 1375—1392, герцаг Баварыі—Інгальштат 1392—1395, герцаг Баварыі—Мюнхен 1395—1413
• Фрыдрых II нар.1339, сын Стэфана II, герцаг Ніжняй Баварыі—Ландсхут 1375—1392, герцаг Баварыі—Ландсхут 1392—1393
• Іахан II нар.1341, сын Стэфана II, герцаг Ніжняй Баварыі—Ландсхут 1375—1392, герцаг Баварыі—Мюнхен 1392—1395, герцаг Баварыі—Інгальштат 1395—1397

Герцагі Баварыі—Ландсхут

• Фрыдрых II нар.1339, сын Стэфана II, герцаг Ніжняй Баварыі—Ландсхут 1375—1392, герцаг Баварыі—Ландсхут 1392—1393
• Хейнрых XVI нар.1386, сын Фрыдрыха II, герцаг Баварыі—Ландсхут 1393—1450
• Людвіг IX нар.1417, сын Хейнрыха XVI, герцаг Баварыі—Ландсхут 1450—1479
• Георг нар.1455, сын Людвіга IX, герцаг Баварыі—Ландсхут 1479—1503
• Элісабет нар.1478, дачка Георга, герцагіня Баварыі—Ландсхут 1503—1504
• Людвіг X нар.1495, сын Альбрэхта IV, герцаг Баварыі—Ландсхут 1514—1545

Герцагі Баварыі—Інгальштат

Адзін з самых знакамітых Вітэльсбахаў — шведскі кароль Карл XII. Помнік у Стакгольме.

• Стэфан III нар.1337, сын Стэфана II, герцаг Ніжняй Баварыі—Ландсхут 1375—1392, герцаг Баварыі—Інгальштат 1392—1395, герцаг Баварыі—Мюнхен 1395—1413
• Іахан II нар.1341, сын Стэфана II, герцаг Ніжняй Баварыі—Ландсхут 1375—1392, герцаг Баварыі—Мюнхен 1392—1395, герцаг Баварыі—Інгальштат 1395—1397
• Эрнст нар.1373, сын Іахана II, герцаг Баварыі—Інгальштат 1397—1438
• Вільхельм III нар.1375, сын Иоханна II, герцаг Баварыі—Інгальштат 1397—1435
• Адольф нар.1434, сын Вільхельма III, герцаг Баварыі—Інгальштат 1435—1440
• Альбрэхт III р.1401, сын Эрнста, герцаг Баварыі—Інгальштат 1438—1460
• Іахан IV нар.1437, сын Альбрэхта III, герцаг Баварыі—Інгальштат 1460—1463
• Жыгімонт нар.1439, сын Альбрэхта III, герцаг Баварыі—Інгальштат 1460—1467
• Альбрэхт IV нар.1447, сын Альбрэхта III, герцаг Баварыі—Інгальштат 1465—1504, герцаг Баварыі 1504—1508
• Крыстаф нар.1449, сын Альбрэхта III, герцаг Баварыі—Інгальштат 1468—1485, пам.1493

Герцагі Баварыі—Мюнхен

• Іахан II нар.1341, сын Стэфана II, герцаг Ніжняй Баварыі—Ландсхут 1375—1392, герцаг Баварыі—Мюнхен 1392—1395, герцаг Баварыі—Інгальштат 1395—1397
• Стэфан III нар.1337, сын Стэфана II, герцаг Ніжняй Баварыі—Ландсхут 1375—1392, герцаг Баварыі—Інгальштат 1392—1395, герцаг Баварыі—Мюнхен 1395—1413
• Людвіг VII нар.1365, сын Стэфана III, герцаг Баварыі—Мюнхен 1413—1443, граф Мартэна 1416—1425
• Людвіг VIII нар.1403, сын Стэфана III, герцаг Баварыі—Мюнхен 1443—1445
• Вільхельм IV нар.1493, сын Альбрэхта IV, герцаг Баварыі 1508—1514, 1545—1550, герцаг Баварыі—Мюнхен 1514—1545

Герцагі Ніжняй Баварыі—Штраўбінг

• Вілем V нар.1332, сын Людвіга IV, граф Эно, Галандыі і Зеландыі 1345—1389, герцаг Баварыі 1347—1349, герцаг Ніжняй Баварыі 1349—1353, герцаг Ніжняй Баварыі—Штраўбінг 1353—1358
• Альберт I нар.1336, сын Людвіга IV, герцаг Баварыі 1347—1349, герцаг Ніжняй Баварыі 1349—1353, герцаг Ніжняй Баварыі—Штраўбінг 1353—1404, граф Эно, Галандыі і Зеландыі 1389—1404
• Вілем VI нар.1365, сын Альберта I, герцаг Ніжняй Баварыі—Штраўбінг, граф Эно, Галандыі і Зеландыі 1404—1417
• Іахан III нар.1373, сын Альберт I|Альберта I]], князь—біскуп Льежа 1389—1418, герцаг Ніжняй Баварыі—Штраўбінг, граф Эно, Галандыі і Зеландыі 1417—1425, герцаг Люксембурга 1418—1425
• Якаба нар.1401, дачка Вілема VI, графіня Эно, Галандыі і Зеландыі 1425—1436

Ландграфы Лёйхтэнберга

• Максіміліян Філіп нар.1638, сын Максіміліяна I, ландграф 1666—1705
• Фердынанд нар.1699, сын Максіміліяна II, ландграф 1714—1738

Курфюрсты Пфальца

• Іаган-Вільгельм нар. 1658, сын Філіпа Вільхельма, пфальцграф на Рэйне, герцаг Юліха і Берга 1685—1716, эрцшатмайстар і курфюрст Свяшчэннай Рымскай імперыі 1685—1710, эрцтрухзес і курфюрст Свяшчэннай Рымскай імперыі 1710—1716
• Карл III Філіп нар. 1661, сын Філіпа Вільхельма, пфальцграф на Рэйне, эрцтрухзес і курфюрст Свяшчэннай Рымскай імперыі, герцаг Юліха і Берга 1716—1742
• Карл IV Тэадор нар. 1724, сын Іахана Крысціяна, герцаг Зульцбаха 1733—1742, пфальцграф на Рэйне, эрцтрухзес і курфюрст Свяшчэннай Рымскай імперыі, герцаг Юліха і Берга 1742—1799, герцаг Баварыі 1777—1799
• Максіміліян IV нар. 1756, сын Фрыдрыха Міхаэля, герцаг Цвайбрукена 1795—1801, пфальцграф на Рэйне, герцаг Берга 1799—1803, герцаг Баварыі 1799—1805, эрцтрухзес і курфюрст Свяшчэннай Рымскай імперыі 1799—1806, кароль як Максіміліян I 1805—1825

Каралі Баварыі

Каралеўскі палац у Мюнхене

• Максіміліян I, кароль Баварыі нар.1756, сын Фрыдрыха Міхаэля, герцаг Цвайбрукена 1795—1801, пфальцграф на Рэйне, герцаг Берга 1799—1803, герцаг Баварыі Максіміліян IV 1799—1805, эрцтрухзес і курфюрст Свяшчэннай Рымскай імперыі 1799—1806, кароль 1805—1825
• Людвіг I нар.1786, сын Максіміліяна I, кароль 1825—1848, пам.1868
• Максіміліян II, кароль Баварыі нар.1811, сын Людвіга I, кароль 1848—1864
• Людвіг II нар.1845, сын Максіміліяна II, кароль 1864—1886 (незадоўга да смерці ўстаноўлена рэгенцтва)
• Ота (1848—1916), сын Максіміліяна II, кароль 1886—1913 (фактычна не кіраваў з-за псіхічнага захворвання)

  Луітпольд (1821—1912), сын Людвіга I, дзядзька Людвіга II і Ота, рэгент з прычыны іх душэўнай хваробы (1886—1912)

• Людвіг III (1845—1921), сын Луітпольда, рэгент 1912—1913, кароль 1913—1918

Кароль Грэцыі

• Атон I, кароль Грэцыі нар. 1815, сын Людвіга I, кароль (васілеўс) 1832—1862, пам.1867

Главы Баварскага каралеўскага дому

• Рупрэхт, кронпрынц Баварыі нар.1869, сын Людвіга III, кронпрынц 1916—1955
• Альбрэхт, герцаг Баварыі нар.1905, сын Рупрэхта, герцаг Баварыі, Франконіі і ў Швабіі, пфальцграф на Рэйне 1955—1996
• Франц, герцаг Баварыі нар.1933, сын Альбрэхта, герцаг Баварыі, Франконіі і ў Швабіі, пфальцграф на Рэйне 1996—

Літаратура

• Семёнов И. Христианские династии Европы. — М., 2002.
• Döring О. Das Haus Witteisbach. — Münch., 1924.
• Häutle C. Genealogie des erlauchten Stammhauses Wittelsbach, von dessen Wiedereinsetzung in das Herzogthum Bayern (11. September 1180) bis herab auf unsere Tage. — Münch., 1870.
• Isenburg W. К. v. Stammtafeln zur Geschichte der europeischen Staaten, Bd 2. — B., 1936.