Галоўная віленская школа
Галоўная віленская школа (польск.: Szkoła Główna Wileńska) — вышэйшая навучальная ўстанова ў Вільні канца XVIII — пачатку XIX стагоддзяў, пераемніца заснаванага ў 1579 годзе езуіцкага калегіума і потым акадэміі і папярэдніца заснаванага ў 1803 годзе Імператарскага Віленскага ўніверсітэта, адыграла важную ролю ў развіцці асветы, навукі і культуры Беларусі і Літвы.
Гісторыя
[правіць | правіць зыходнік]Пасля скасавання ў 1773 годзе ордэна езуітаў іх віленская акадэмія пры актыўным удзеле былога езуіта, матэматыка і астранома Марціна Пачобута-Адляніцкага рэарганізаваны ў Галоўную школу Вялікага княства Літоўскага (Schola Princips Magni Ducatus Lithuaniae) (1780). У яе вядзенне перадаваліся ўсе навучальныя ўстановы краю. Пасля падзелаў Рэчы Паспалітай школа перайменавана ў Галоўную віленскую школу:
У 1797 г. імператар Павел I наведаў Вільню, агледзеў у падрабязнасці галоўную школу і даручыў князю Рапніну, віленскаму генерал-губернатару, заклапаціцца складаннем новага статута для кіравання галоўнай школай і падпарадкаванымі ёй вучылішчамі.[1]
У распрацоўцы статута браў удзел Пачобут-Адляніцкі. За Галоўнай віленскай школай захаваліся правы ўстановы, кіруючай навучальнымі ўстановамі Літвы і Беларусі, і даходы паезуіцкіх маёнткаў. У школе з’явілася кафедра прыгожых мастацтваў на чале з жывапісцам Францішкам Смуглевічам і было ўзмоцнена выкладанне хіміі. Рэктарам да 1799 года заставаўся Пачобут-Адляніцкі. Яго змяніў юрыст і эканаміст Геранім Страйноўскі.
Пры Пачобуце-Адляніцкім з’явіліся кафедра прыгожых мастацтваў, універсітэцкі батанічны сад, у 1781 годзе быў заснаваны медыцынскі факультэт. Па яго ініцыятыве былі запрошаны вядомыя навукоўцы:
- з Варшавы прыехаў юрыст і эканаміст Геранім Страйноўскі (1752—1815), з 1780 года прафесар натуральнага права, аўтар трактата «Nauka prawa przyrodzonego, politycznego, ekonomiki politycznej i prawa narodów» (1785), з 1799 года рэктар, а пазней біскуп віленскі (1814—1815);
- французскі батанік і медык Жан Эмануэль Жылібер (1741—1814); прыбыўшы з Гродна ў 1781 годзе, ён ужо ў 1783 годзе быў вымушаны пакінуць Вільню з прычыны канфлікту з клерыкальнымі коламі, у які была ўцягнутая і яго жонка[2];
- нямецкі прыродазнавец Ёган Георг Адам Форстэр (Johann Georg Adam Forster; 1754—1794), які займаў кафедру прыродазнаўства ў 1784—1787 гадах.
У 1781 годзе ў будынку на Замкавай вуліцы (цяпер Pilies g. 22) была заснавана Медыцынская калегія Галоўнай школы, якая лічыцца першай медыцынскай вышэйшай навучальнай установай у Літве. Прафесар Жан Эмануэль Жылібер на двары Медыцынскай калегіі ў 1782 годзе заснаваў батанічны сад і аранжарэю. Яны займалі плошчу каля 300 м², на якой расло звыш 2 тысяч раслін[3][4]. Батанічны сад дзейнічаў тут да 1797 года.
Выкладалі таксама іншыя вядомыя навукоўцы — выхаванец Галоўнай школы, батанік Станіслаў Баніфацы Юндзіл (1761—1847), польскі матэматык Францішак Нарвойш (1742—1819) і многія іншыя.
З 1797 года прафесарам хіміі быў Анджэй Снядэцкі (1768—1838).
У 1789—1794 ваенную інжынерыю і картаграфію ў Літоўскай школе інжынернага корпуса пры Галоўнай школе выкладаў архітэктар Лаўрын Гуцэвіч (1753—1798), яе прафесар з 1793 года; пазней, пасля падаўлення паўстання 1794 года, выкладаў таксама ў 1797—1798 гадах. Яго вучань Міхал Шульц (1769—1812) скончыў Галоўную школу ў 1788 годзе са ступенню доктара філасофіі і ў 1797 годзе стаў ад’юнктам прафесара, пазней — прафесарам і ўзначаліў кафедру архітэктуры.
Вучоны-гігіеніст Аўгуст Бекю (1775—1824) скончыў навучанне ў Галоўнай школе са ступенню доктара філасофіі (1789), пазней атрымаў ступень доктара медыцыны (1793) і з 1797 года чытаў курсы паталогіі, тэрапіі, фармацэўтыкі, фізіялогіі.
Сярод выхаванцаў Галоўнай школы таксама ваенны інжынер і архітэктар, гісторык і даследчык літоўскай міфалогіі Тэадор Нарбут (1784—1864), які ў 1799—1803 гадах навучаўся тут інжынернай справе;
Падпісаным 4 (16) красавіка 1803 года імператарам Аляксандрам I актам Галоўная віленская школа пераўтварылася ў імператарскі Віленскі ўніверсітэт.
Крыніцы
[правіць | правіць зыходнік]- ↑ А. К. Киркор. Вильно // Живописная Россия. Отечество наше в его земельном, историческом, племенном, экономическом и бытовом значении. Под общей редакцией П. П. Семенова, вице-председателя императорского Русского географического общества. Том третий. Часть первая. Санкт-Петербург — Москва: Издание книгопродавца-типографа М. О. Вольфа, 1882. С. 154.
- ↑ Мысліцелі і асветнікі Беларусі: Энцыклапедычны даведнік. Мінск: Беларуская Энцыклапедыя, 1995. ISBN 985-11-0016-1. С. 213.
- ↑ Vilniaus universiteto botanikos sodas Архівавана 28 верасня 2007. (літ.)
- ↑ Vilniaus universiteto Botanikos sodui — 225 Архівавана 22 верасня 2007. (літ.)