Жыццё

Жыццё на Зямлі.

Жыццё́ — асаблівая форма існавання матэрыі, якая характарызуецца сукупнасцю працэсаў самападтрымання і самаўзнаўлення. Паводле сучасных навуковых і філасофскіх уяўленняў, жыццё не мае простага і агульнапрынятага азначэння, таму яно часцей за ўсё апісваецца праз набор характэрных уласцівасцей і працэсаў. Да ключавых прыкмет жывога адносяць упарадкаваную структуру, здольнасць да размнажэння, рост і развіццё, перапрацоўку энергіі або метабалізм, рэгуляцыю ўнутранага асяроддзя або гамеастаз, рэакцыю на раздражняльнікі з навакольнага асяроддзя і эвалюцыйную адаптацыю. Вывучэннем жыцця займаецца біялогія.

Усе вядомыя формы жыцця маюць клетачную будову, дзе клетка з’яўляецца найменшай адзінкай, здольнай да самастойнай жыццядзейнасці. Арганізмы могуць складацца з адной клеткі (аднаклетачныя) або мноства (мнагаклетачныя). У аснове жывой матэрыі ляжаць чатыры хімічныя элементы: вуглярод, вадарод, кісларод і азот, якія складаюць каля 96 % яе масы. Цэнтральную ролю адыгрывае вуглярод, здольнасць якога ўтвараць разнастайныя малекулы забяспечвае біялагічную разнастайнасць. Спадчынная інфармацыя, неабходная для развіцця і функцыянавання арганізма, кадзіруецца ў малекулах ДНК і перадаецца праз гены. Асноўнымі функцыянальнымі кампанентамі клетак з’яўляюцца бялкі, на долю якіх можа прыпадаць больш за 50 % іх сухой масы.

Згодна з навуковымі данымі, жыццё на Зямлі існуе не менш за 3,5-3,7 мільярда гадоў, пра што сведчаць выкапнёвыя рэшткі мікраарганізмаў. Усе вядомыя сёння віды, уключаючы чалавека, з’яўляюцца вынікам эвалюцыйнага працэсу, які пачаўся ад агульных продкаў. На сучасным этапе біёлагамі апісана каля 1,8 мільёна відаў, хаця агульная колькасць відаў на планеце можа складаць ад 10 да 100 мільёнаў і больш. Уся разнастайнасць жывога свету падзяляецца на тры дамены: бактэрыі, археі і эўкарыёты (куды ўваходзяць царствы жывёл, раслін і грыбоў, а таксама пратысты). Пры гэтым, паводле ацэнак, больш за 99,9 % відаў, якія калі-небудзь існавалі на Зямлі, ужо вымерлі. Усе зямныя віды існуюць у межах адносна тонкай абалонкі, вядомай як біясфера. Існаванне жыцця па-за межамі Зямлі не даведзена.

Акрамя навуковага, існуюць філасофскія і рэлігійныя падыходы да асэнсавання жыцця. У філасофіі адным з ключавых з’яўляецца пытанне пра сэнс жыцця, якое можа датычыцца яго сутнасці, мэты або каштоўнасці. Многія рэлігійныя вучэнні разглядаюць жыццё як вынік стваральнага акту Бога або багоў і, такім чынам, указваюць на духоўную і фізічную сувязь паміж жыццём чалавека і космасам. Паняцце жыцця таксама спараджае маральныя і прававыя дыскусіі. Гэтыя дыскусіі часта засяроджваюцца на пытаннях пачатку індывідуальнага жыцця (у кантэксце кантрацэпцыі і абортаў) і яго заканчэння (у сувязі з развіццём медыцынскіх тэхналогій). Пры гэтым сама па сабе біялогія не дае адназначнага адказу наконт дакладнага моманту пачатку жыцця чалавека як асобы, што пакідае прастору для разнастайных інтэрпрэтацый.

Гл. таксама

• Прыкметы жыцця
• Гамеастаз
• Жыццё чалавека
• Размнажэнне
• Развіццё

• Біялагічная эвалюцыя
• Паходжанне жыцця
• Пазаземнае жыццё

Літаратура

• Lisa A. Urry, Michael Lee Cain, Steven Alexander Wasserman, Peter V. Minorsky, Rebecca B. Orr. Campbell biology. — 12th ed. — Pearson, 2020. — ISBN 978-0135188743.
• Long, J. Bruce. Life // The Encyclopedia of Religion. — New York: Macmillan Pub. Co., 1993. — Т. 7. — С. 541—547.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Жыццё