Прыліўная сіла
Прыліўная сіла, або прыліваўтваральная сіла — рознасць гравітацыйнага прыцягнення паміж рознымі пунктамі ў гравітацыйным полі, якая выклікае нераўнамернае прыцягненне цел і, як следства, іхняе выцягванне ў напрамку прыцягнення. Гэта дыферэнцыяльная сіла гравітацыі, выніковая розніца паміж гравітацыйнымі сіламі, вытворная ад гравітацыйнага патэнцыялу, градыент гравітацыйных палёў. Такім чынам, прыліўныя сілы з’яўляюцца рэшткавай сілай, другасным эфектам гравітацыі, які падкрэслівае яе прасторавыя аспекты, у выніку чаго бліжэйшы бок прыцягваецца мацней за больш аддалены.
Гэта прыводзіць да ўзнікнення шэрагу прыліўных з’яў, такіх як акіянскія прылівы. Прылівы на Зямлі ў асноўным выкліканыя адносна блізкім гравітацыйным полем Месяца і, у меншай ступені, мацнейшым, але больш аддаленым гравітацыйным полем Сонца. Акіян на баку Зямлі, звернутым да Месяца, адцягваецца гравітацыяй Месяца ад зямной кары, у той час як на другім баку Зямлі кара адштурхваецца ад акіяна, у выніку чаго Зямля расцягваецца, успушваецца абапал, выклікаючы процілеглыя высокія прылівы. Прыліўныя сілы пры назіранні з Зямлі, г. зн. з вярчальнай сістэмы адліку, выяўляюцца як цэнтраімклівыя і цэнтрабежныя сілы, але не выкліканы вярчэннем[2].
Да іншых прыліўных з’яў адносяцца прылівы ў цвёрдай кары Зямлі, прыліўны захоп, разбурэнне нябесных цел і ўтварэнне сістэм кольцаў у межах мяжы Роша, а ў крайніх выпадках — спагеціфікацыя цел. Таксама было паказана, што прыліўныя сілы фундаментальна звязаны з гравітацыйнымі хвалямі[3].
У нябеснай механіцы выраз «прыліўная сіла» можа адносіцца да сітуацыі, у якой цела або матэрыял (напрыклад, прыліўная вада) знаходзіцца пераважна пад гравітацыйным уплывам другога цела (напрыклад, Зямлі), але таксама адчувае ўздзеянне гравітацыйных эфектаў трэцяга цела (напрыклад, Месяца). У такіх выпадках узбуральная сіла часам называецца прыліўной сілай[4] (напрыклад, узбуральная сіла на Месяцы): яна ўяўляе сабой рознасць паміж сілай, якую аказвае трэцяе цела на другое, і сілай, якую аказвае трэцяе цела на першае[5].
Зноскі
- ↑ Hubble Views a Cosmic Interaction. nasa.gov. NASA (11 лютага 2022). Праверана 9 ліпеня 2022.
- ↑ Matsuda, Takuya; Isaka, Hiromu; Boffin, Henri M. J. (2015), Confusion around the tidal force and the centrifugal force, arXiv:1506.04085, Праверана 2025-02-14
- ↑ arXiv, Emerging Technology from the. Tidal forces carry the mathematical signature of gravitational waves. MIT Technology Review (14 снежня 2019). Праверана 12 лістапада 2023.
- ↑ «On the tidal force», I. N. Avsiuk, in «Soviet Astronomy Letters», vol. 3 (1977), pp. 96-99.
- ↑ See p. 509 in «Astronomy: a physical perspective», M. L. Kutner (2003).
Літаратура
[правіць | правіць зыходнік]- Georg Hamel. Theoretische Mechanik: Eine einheitliche Einführung in die gesamte Mechanik : (de). — Ber. Reprint der Erstausgabe Berlin/Göttingen/Heidelberg 1949. — Berlin, Heidelberg, New York : Springer, 1978. — VIII. — С. 379. — 796 с. — ISBN 3-540-03816-7.
- Авсюк Ю. Н. Приливные силы и природные процессы : (ru). — Москва : ОИФЗ РАН, 1996. — 188 с.
- David E. Cartwright. Tides – a scientific history : (en). — Cambridge : Cambridge University Press, 1999. — ISBN 0-521-62145-3.
