Перайсьці да зьместу

Пячора Алепатрыпа

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Пячора Алепатрыпа
па-грэцку: Αλεπότρυπα
Сталягміты й сталяктыты пячораў Дыраса
Сталягміты й сталяктыты пячораў Дыраса
Каардынаты 36°38′17″ пн. ш. 22°22′51″ у. д. / 36.6380° пн. ш. 22.3807° у. д. / 36.6380; 22.3807
Краіна Грэцыя
Рэгіён Ляконія, Пэляпанэс
Статус археалягічны помнік Грэцыі[d]
Тып жыльлёвы, пахавальны, цырыманіяльны[1]
Гісторыя
Эпоха Нэаліт
Агульныя зьвесткі
Дата раскопак
  • 1970—2006[1]
  • 2011 — цяпер[2]
Археолягі
  • Гёргас Папатанасопулас
  • Анастасія Папатанасіў
  • Ўільям Паркінсан
  • Майкл Галяці
Публічны доступ Так; патрэбны білет
Афіцыйны сайт The Diros Project (анг.)
Мапа
Пячора Алепатрыпа на мапе Грэцыі
Пячора Алепатрыпа
Пячора Алепатрыпа
Пячора Алепатрыпа

Пячора Алепатрыпа (па-грэцку: Αλεπότρυπα, літ. «лісіная нара» ) — археалягічны помнік, адна зь пячораў Дыраса ў рэгіёне Мані на паўвостраве Пэляпанэс, Грэцыя[3][4]. Акрамя таго, што тут жылі раньнія земляробы, гэтае месца выкарыстоўвалася для пахаваньня й культавых мэтаў. Археалягічныя зьвесткі сьведчаць, што гэта адно з найбуйнейшых нэалітычных пахаваньняў, калі-небудзь знойдзеных у Эўропе. На месцы пахаваньня, датаванага IV тысячагодзьдзем да н. э., былі знойдзеныя два дарослыя чалавечыя шкілеты, а таксама астанкі прынамсі 170 асобных людзей.

Археолягі ня ўпэўненыя ў значэньні касьцяніцы зь Мікенаў, якая была датаваная II тысячагодзьдзем да н. э. і, відаць, была перапахаваная ў Алепатрыпе. Хоць прамых доказаў няма, ня выключана, што касьцяніца можа зьвязваць Алепатрыпу з Тэнаронам, які ў клясычнай міталёгіі лічыўся ўваходам да сьвету Аіда.

Агульныя зьвесткі

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Назва Алепатрыпа паходзіць ад грэц. Αλεπότρυπα, што літаральна азначае «лісіная нара» — вельмі распаўсюджанае слова для апісаньня пячоры, дзе жыве ліса.

Паўвостраў Мані, на якім разьмяшчаецца пячора, у асноўным складаецца з мэзазойскіх карбанатных пародаў, такіх як вапняк, якія выветрываюцца ў выніку гідрагеалягічных умоваў на паўвостраве й ствараюць карставыя пячоры, такія як Алепатрыпа[5]. Вывучэньне сталягмітаў пячоры дазволіла атрымаць інфармацыю пра дзейнасьць чалавека ў пячоры й зьмены клімату. Вывучаючы зьмены расьсеяных элемэнтаў, Мэйган Бойд змагла знайсьці сьведчаньні пэўнай чалавечай дзейнасьці ў пячоры, напрыклад, спальваньня гною жывёлаў. Яна таксама змагла пацьвердзіць і датаваць некалькі пэрыядаў сухмені[6].

Пячора Алепатрыпа ня толькі ёсьць адным з найбольш раньніх вядомых населеных пунктаў у паўднёвай частцы Ляконіі на Пэляпанэсе[7], але й адным з найбуйнейшых нэалітычных пахаваньняў у Эўропе[8]. Пахаваньні ў пячоры датуюцца пэрыядам паміж 6000 і 3200 гадамі да н. э.; археолягі знайшлі косьці, якія належаць прынамсі 170 розным людзям. Тут былі знойдзеныя два дарослыя чалавечыя шкілеты, датаваныя IV тысячагодзьдзем да н. э., а таксама касьцяніца зь Мікенаў, якая, на думку археолягаў, датуецца II тысячагодзьдзем да нашай эры[8].

Паселішча было пакінутае каля 3200 году да н. э., пасьля таго як катастрафічны землятрус нанёс вялікую шкоду, заблякаваўшы ўваход у пячору. Знаходкі зь пячоры добра захаваліся дзякуючы гермэтычнаму ўваходу ў пячору й адсутнасьці чалавечай дзейнасьці ў гэтым раёне. У 1958—1970 гадах тут вяліся прыватныя будаўнічыя працы, але Міністэрства культуры Грэцыі скасавала «турыстычную эксплюатацыю» пячоры. Раскопкі пад кіраўніцтвам Гёргаса Папатанасопуласа пачаліся ў 1970 годзе, але былі адкладзеныя да 1978 году з-за палітычных ускладненьняў у Грэцыі. Раскопкі вяліся з 1978 па 2005 год, пасьля чаго праект быў прыпынены з-за недахопу фінансаваньня[9]. У 2010 годзе быў заснаваны рэгіянальны праект «Дырас» для правядзеньня рэгіянальнага дасьледаваньня, а каманда раскопак Алепатрыпа пачала рыхтаваць свае знаходкі да публікацыі. У самой пячоры былі знойдзеныя матэрыялы позьняга нэаліту (ПН), але паводле стану на 2013 год каманда дасьледнікаў выявіла на бліжэйшых адкрытых пляцоўках матэрыялы, якія адносяцца толькі да фінальнага нэаліту (ФН)[10].

Археалёгія

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У эпоху нэаліту сама пячора служыла месцам пахаваньня, а фэрмэры жылі ў вялікай вёсцы за межамі пячоры[11][12]. Грунтуючыся на знойдзеных на месцы пячоры сьведчаньнях, археолягі лічаць, што раньнія фэрмэры, якія засялялі гэтую вобласьць, сілкаваліся ў асноўным ячменем і пшаніцай, і мяркуюць, што несьмяротныя пашкоджаньні галавы, выяўленыя на чарапах, могуць сьведчыць пра гвалтоўныя сутыкненьні[11][8][3]. На гэтым месцы прадстаўленыя першасныя пахаваньні, пахаваньні праз крэмацыю й другасныя пахаваньні. Пячора выкарыстоўвалася для будаваньня хованак і сховішчаў[9]. Таксама былі знойдзеныя сьведчаньні культавай практыкі, у тым ліку галава мармуровага ідала сталягмітавага тыпу[13].

Сярод іншых знаходак з раскопак прысутнічаюць камень эпохі позьняга нэаліту, ганчарныя й гліняныя пасудзіны, упрыгожваньні й зброя. Былі знойдзеныя кераміка з росьпісам і насечкамі, каралі з ракавін, каменныя сякеры й поўны крэмневы наканечнік стралы, а таксама лязо й лускавінкі зь міласкага абсыдыяну[14]. Срэбныя ўпрыгажэньні, знойдзеныя на месцы раскопак, сьведчаць пра тое, што гэты раён быў багатым, бо срэбра было надзвычай рэдкім у Эўропе бронзавага веку й нэаліту[15][16]. На стаянцы Алепатрыпа таксама была знойдзеная рэдкая раньняя медная сякера, якую, на думку навукоўцаў, можна аднесьці да фінальнага нэаліту[17]. Пол Картледж піша, што «на Пэляпанэсе, відавочна, не было пераходнай энэалітычнай фазы»[a], і дадае, што медныя прылады, знойдзеныя ў пячоры Алепатрыпа, «забясьпечваюць зручны пераход»[b] да раньнеэлядзкай эпохі[16].

Сувязь з Аідам

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Міталягічная традыцыя сьцвярджае, што ў суседнім Тэнароне знаходзіўся ўваход у падземны сьвет грэцкага бога сьмерці Аіда, і археолягі, якія працавалі над раскопкамі, лічаць магчымым, што культурная памяць пра пахаваньне ў Алепатрыпе стала асацыявацца з Тэнаронам у клясычны пэрыяд[3][8]. Археолягі выказалі здагадку, што больш позьні мікенскі асуарый, датаваны 1300 годам да н. э., мог быць перанесены на гэтае месца для перапахаваньня ў канцы бронзавага веку[8][18]. Адно з магчымых тлумачэньняў, прапанаваных вядучым раскопак Гёргасам Папатанасопуласам, палягаецца ў тым, што людзі, якія засялялі гэтае месца, узялі з сабой культурную памяць пра падземны сьвет, дзе хавалі памерлых[19]. Анастасія Папатанасіў, судырэктар раскопак на Дырасе, дадала, што «прамых доказаў няма, але мы ня можам выключыць такую магчымасьць»[8][c].

Глядзіце таксама

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Заўвагі

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
  1. ^ Арыгінал на ангельскай мове: «…there was apparently no transitional Chalcolithic phase in the Peloponnese…».
  2. ^ Арыгінал на ангельскай мове: «…provide a convenient transition…».
  3. ^ Арыгінал на ангельскай мове: «…there’s no direct evidence, but we can’t rule out that possibility».

Крыніцы

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
  1. ^ а б Papathanasiou, Anastasia; Parkinson, William A.; Galaty, Michael L.; Pullen, Daniel J.; Karkanas, Panagiotis. Neolithic Alepotrypa Cave in the Mani, Greece (анг.). — Oxbow Books, Limited, 2017. — ISBN 978-1-78570-648-6
  2. ^ The Diros Project (анг.) (тэкст) The Field Museum Праверана 6 красавіка 2025 г. Архіўная копія ад 5 верасьня 2017 г.
  3. ^ а б в Ancient cave speaks of Hades myth (анг.) usatoday.com Праверана 6 красавіка 2025 г. Архіўная копія ад 3 ліпеня 2012 г.
  4. ^ The Caves of Dirou (Glyfada and Alepotrypa) in Mani (анг.) Праверана 6 красавіка 2025 г. Архіўная копія ад 12 верасьня 2017 г.
  5. ^ Harff, J.; Bailey, G.; Lüth, F. Geology and Archaeology: Submerged Landscapes of the Continental Shelf (анг.). — Geological Society of London, 2016. — ISBN 978-1-86239-691-3
  6. ^ Stalagmites from Greek caves provide new climate information — Stockholm University (анг.) Праверана 6 красавіка 2025 г. Архіўная копія ад 11 лютага 2018 г.
  7. ^  Cartledge, Paul. The Spartans (анг.). — The Overlook Press, 2003. — ISBN 978-1-59020-837-3
  8. ^ а б в г д е Embracing Stone Age Couple Found in Greek Cave (анг.) National Geographic News Праверана 6 красавіка 2025 г. Архіўная копія ад 18 ліпеня 2017 г.
  9. ^ а б  Korka, Elena. The Protection of Archaeological Heritage in Times of Economic Crisis (анг.). — Cambridge Scholars Publishing, 2015. — ISBN 978-1-4438-7411-3
  10. ^ Dietz, Søren; Mavridis, Fanis; Tankosič, Žarko; Takaoglu, Turan. Communities in Transition: The Circum-Aegean Area During the 5th and 4th Millennia BC (анг.). — 2017. — ISBN 978-1-78570-723-0
  11. ^ а б Papathanasiou, Anastasia; Spencer Larsen, Clark; Norr, Lynette. Bioarchaeological inferences from a Neolithic ossuary from Alepotrypa Cave, Diros, Greece  (анг.) // International Journal of Osteoarchaeology : часопіс. — 2000. — № 10 (3). — С. 210—228. — ISSN 1099-1212. DOI:10.1002/1099-1212(200005/06)10:3<210::AID-OA523>3.0.CO;2-2
  12. ^  Souvatzi, Stella G. A Social Archaeology of Households in Neolithic Greece: An Anthropological Approach (анг.). — Cambridge University Press, 2008. — ISBN 978-0-521-83689-0
  13. ^ Dietrich, B. C. Evidence of Minoan Religious Traditions and Their Survival in the Mycenaean and Greek World // Historia: Zeitschrift für Alte Geschichte : часопіс. — 1982. — № 31 (1). — С. 1—12. — ISSN 0018-2311. JSTOR: 4435785.
  14. ^ French, E. B. Archaeology in Greece 1989—90  (анг.) // Archaeological Reports : часопіс. — 1989. — № 36. — С. 3—82. — ISSN 0570-6084. DOI:10.2307/581027. JSTOR: 581027.
  15. ^ Demoule, Jean-Paul; Perlès, Catherine. The Greek Neolithic: A New Review  (анг.) // Journal of World Prehistory : часопіс. — 1993. — № 7 (4). — С. 355—416. — ISSN 0892-7537. DOI:10.1007/BF00997801. JSTOR: 25800637.
  16. ^ а б  Cartledge, Paul. Sparta and Lakonia: A Regional History 1300—362 BC. — Routledge, 2013. — ISBN 978-1-135-86455-2
  17. ^ Phelps, W. W.; Varoufakis, G. J.; Jones, R. E. Five Copper Axes from Greece  (анг.) // The Annual of the British School at Athens : часопіс. — 1979. — № 74. — С. 175—184. — ISSN 0068-2454. DOI:10.1017/S0068245400019353 JSTOR: 30103559.
  18. ^  Cline, Eric H. The Oxford Handbook of the Bronze Age Aegean (анг.). — Oxford University Press, 2012. — ISBN 978-0-19-024075-2
  19. ^ Lobell, Jarrett A.; Banyasz, Malin Grunberg; Powell, Eric A.; Zorich, Zach; Swaminathan, Nikhil; Urbanus, Jason; Laursen, Lucas; Patel Samir S. From the Trenches  (анг.) // Archaeology : часопіс. — 2013. — № 66 (4). — С. 9—21. — ISSN 0003-8113. JSTOR: 24363871.

Вонкавыя спасылкі

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Пячора_Алепатрыпа&oldid=2610485»