Тамперэ

Населены пункт
Тамперэ
фінск.: Tampereen kaupunki шведск.: Tammerfors stad
Сцяг Герб
61°29′53″ пн. ш. 23°45′36″ у. д.
Краіна	Фінляндыя
Кіраўнік	Ilmari Nurminen[d]
Гісторыя і геаграфія
Заснаваны	1 кастрычніка 1779
Тып клімату	субарктычны кантынентальны клімат (Dfc)[d]
Водныя аб’екты	Возера Нясіярві, Пюхяярві (Тамперэ) і Тамеркоскі
Часавы пояс	UTC+2 і UTC+03:00
Насельніцтва
Насельніцтва	▲255 333 чал. (29 лютага 2024)
Афіцыйная мова	фінская мова
Лічбавыя ідэнтыфікатары
Паштовы індэкс	33100–33900
tampere.fi (фін.)​ (англ.)
Тамперэ
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Та́мперэ, Та́мерфорс (фінск.: Tampere, шведск.: Tammerfors) — горад у правінцыі Пірканмаа на поўдні Фінляндыі, другі па значнасці гарадскі цэнтр пасля Хельсінкі. Тамперэ мае 204 тысячы жыхароў (разам з суседнімі муніцыпалітэтамі — больш за 300 тысяч) і з’яўляецца другім па значнасці гарадскім цэнтрам Фінляндыі пасля Хельсінкі.

Геаграфія

Горад размешчаны на поўдні Фінляндыі, знаходзіцца паміж двума азёрамі: Нясіярві на поўначы і Пюхяярві на поўдні. Розніца між узроўнямі вады гэтых азёр — 18 метраў, між імі цячэ рака Тамеркоскі даўжынёй 945 метраў. Рака падзяляе гістарычны цэнтр горада на дзве часткі.

Найбліжэйшыя гарады — Нокія, Піркала, Кангасала, Юлёярві, Орывесі, Куру, Руавесі і Лемпяля.

Клімат

Клімат Тамперэ блізкі да ўмерана-марскога: мяккая снежная зіма і кароткае халаднаватае лета. Самы халодны месяц — - люты, а самы цёплы — ліпень. Снег ляжыць у сярэднім з канца лістапада да сярэдзіны красавіка.

Гісторыя

У 1775 годзе ў раёне ракі Тамеркоскі шведскім каралём Густавам III было заснавана гандлёвае паселішча. Ужо праз чатыры гады, у 1779 годзе, паселішча атрымала статус горада. У той час Тамперэ быў невялікім гарадком, які займаў усяго некалькі квадратных кіламетраў.

Вялікае Княства Фінляндскае

У XIX стагоддзі, калі Тамерфорс у складзе Вялікага Княства Фінляндскага быў адным з гарадоў Расійскай імперыі, ён ужо ўяўляў сабой буйны гандлёвы і індустрыяльны цэнтр. На працягу другой паловы XIX стагоддзя Тамерфорс складаў амаль палову прамысловага патэнцыялу Фінляндыі. Індустрыяльная моц горада дала яму другую назву — «Паўночны Манчэстэр».

З-за развіцця вытворчасці і будаўніцтва новых заводаў Тамперэ павялічваў сваю плошчу за кошт далучэння суседніх сельскіх паселішчаў.

У снежні 1905 года ў Тамерфорсе праходзіла 1-я канферэнцыя РСДРП, дзе ўпершыню сустрэліся У. І. Ленін і Сталін.

Незалежная Фінляндыя

Разбураны Тамперэ пасля бітвы

Падчас Грамадзянскай вайны ў Фінляндыі (28 студзеня — 15 мая 1918 года) Тамперэ быў месцам адной са стратэгічна важных падзей — 6 красавіка «белыя» ўзялі горад і захапілі ў палон каля 10 000 «чырвоных».

Тамперэ быў вядомы як горад тэкстыльнай і металургічнай прамысловасці. Аднак у 1990-х гадах ён стаў вядомы як цэнтр тэлекамунікацыйнай індустрыі і інфармацыйных тэхналогій. Тэхналагічны цэнтр Хермія (фінск.: Hermia) у раёне Херванта (фінск.: Hervanta) з’яўляецца флагманам гэтай індустрыі.

Эканоміка

Тамперэ — вузел чыгунак і аўтадарог, порт.

У горадзе дзейнічае шэраг буйных прадпрыемстваў машынабудаўнічай, цэлюлозна-папяровай, хімічнай, гарбарна-абутковай, тэкстыльнай, харчовай прамысловасці, ГЭС, вылічальны цэнтр. Дзейнічае завод канцэрна Pilkington.

Культура

Тэатр Тамперэ

Тамперэ вядомы сваім насычаным культурным жыццём. У горадзе пражывалі і пражываюць некаторыя з класікаў і вядомыя фінскія пісьменнікі. Горад таксама мае даўнія тэатральныя традыцыі — у горадзе дзейнічаюць Рабочы тэатр Тамперэ і Тэатр Тамперэ, кожны жнівень праводзіцца тэатральны фестываль (Tampereen Teatterikesä).

У горадзе штогод у сакавіку праводзіцца Міжнародны фестываль кароткаметражных фільмаў. Tammerfest — фестываль урбаністычнага рока праходзіць у горадзе кожны ліпень, акрамя таго, гарадскі мастацкі фонд штогод арганізоўвае ў горадзе яшчэ 3 міжнародныя культурныя мерапрыемствы: Tampere Jazz Happening кожны лістапад, Tampere Vocal Music Festival і Tampere Biennale у розныя гады.

У Тамперэ размешчаны галоўны офіс папулярнага ва ўсёй краіне тэлеканала YLE TV2.

Славутасці

Кафедральны сабор

Адным з самых ранніх культавых збудаванняў Тамперэ з’яўляецца Старая царква, пабудаваная ў класічным стылі ў 1828 годзе па праекце архітэктараў Карла Басі і Карла Энгеля. У неагатычным стылі пабудавана ў 1881 годзе царква Алексантэры, а ў стылі нацыянальнага рамантызму збудаваны па праекце Ларса Сонка ў 1907 годзе Кафедральны сабор. У 1966 годзе ў стылі мадэрнізм пабудаваны ў раёне Калева па праекце архітэктараў Райлі і Рэйма Піетыля сучасны бетонны храм — царква Калева.

Адзіная праваслаўная царква ў гонар Аляксандра Неўскага і свяціцеля Мікалая пабудавана ў цэнтры Тамперэ ў 1899 годзе па праекце інжынера Т. У. Языкава.

У горадзе дзейнічае каля 20 музеяў: мастацкі музей Сары Хілдэн, музей шпіянажу, Фінскі музей гульняў, музей паліцыі, музей Леніна, а таксама музей мумі-троляў, прысвечаны творчасці Тувэ Янсан.

• 
  Старая царква
• 
  Царква Алексантэры
• 
  Царква Калева
• 
  Царква Аляксандра Неўскага

Адукацыя

У акрузе Тамперэ дзейнічае 4 універсітэты, сярод якіх найважнейшымі з’яўляюцца Універсітэт Тамперэ (UTA, заснаваны ў 1925, у сярэдзіне 2000-х навучалася больш за 12 000 студэнтаў) і Тамперскі тэхналагічны ўніверсітэт (TTY, таксама больш за 12 000 студэнтаў), размешчаны ў раёне Херванта.

Насельніцтва

Год Колькасць 1999 193 174 2000 195 468 2001 197 774 2002 199 823 2003 200 966 2004 202 932 Год Колькасць 2005 204 337 2006 206 368 2007 207 866 2008 209 552 2009 211 507 2010 213 217 Год Колькасць 2011 215 168 2012 217 421 2013 220 446 2014 220 701 2014 223 004 2015 225 118 Год Колькасць 2016 228 274 2017 231 853 2023 255 050 2024 255 333

Вядомыя ўраджэнцы і жыхары

• Каарла Аарні, фінскі акцёр і рэжысёр
• Рэйна Валкама, фінскі акцёр
• Каарла Васама, фінскі гімнаст
• Пія Війтанен, фінскі палітык
• Май-Ліс Раяла, прыма-балерына Фінскага нацыянальнага балета
• Маці Ярвінен, фінскі лёгкаатлет

Гарады-пабрацімы

• Выбарг, Расія
• Санкт-Пецярбург, Расія (1993)
• Ніжні Ноўгарад, Расія
• Брашаў (рум.: Braşov), Румынія
• Хемніц (ням.: Chemnitz), Германія
• Эсэн (ням.: Essen), Германія
• Каўнас (літ.: Kaunas), Літва
• Кіеў (укр.: Київ), Украіна
• Коўпавагюр (ісл.: Kópavogur), Ісландыя
• Лінц (ням.: Linz), Аўстрыя
• Лодзь (польск.: Łódź), Польшча
• Мішкальц (венг.: Miskolc), Венгрыя
• Норчэпінг (шведск.: Norrköping), Швецыя
• Одэнсэ (дацк.: Odense), Данія
• Оламаўц (чэшск.: Olomouc), Чэхія
• Саскатун (англ.: Saskatoon), Саскачэван, Канада
• Сірак’юс (англ.: Syracuse), Нью-Ёрк, ЗША
• Тарту (эст.: Tartu), Эстонія
• Тронхейм (нарв.: Trondheim), Нарвегія

Літаратура

• Новікаў Я. У. (гісторыя). Та́мперэ, Та́мерфорс // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 413, 414. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).
• Та́мпере, Таммерфорс // Т. 25. Струнино — Тихорецк. — М. : Советская энциклопедия, 1976. — С. 249. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров; 1969—1978). (руск.)
• Та́мпере, Таммерфорс // Географический энциклопедический словарь: Географические названия (руск.) / Гл. ред. А. Ф. Трёшников; Ред. кол.: Э. Б. Алаев, П. М. Алампиев (зам. гл. ред.) и др. — 2-е изд., исправл. и дополн. — М.: Советская энциклопедия, 1989. — С. 469. — 592 с. — 210 000 экз. — ISBN 5-85270-057-6.
• Та́мпере, Та́ммерфорс // Географические названия мира: Топонимический словарь: Ок. 5000 единиц (руск.) / Е. М. Поспелов; Отв. ред. P. A. Агеева. — 2-е изд., стереотип.. — М.: Русские сло­вари: ООО «Издательство Астрель»: ООО «Издательство ACT», 2002. — С. 409. — 512 с. — ISBN 5-17-001389-2 (ООО «Издательство ACT»), ISBN 5-271-00446-5 (ООО «Издательство Астрель»), ISBN 5-93259-014-9 (Издательство «Русские словари»).

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Тамперэ
• Афіцыйны сайт Тамперэ (фін.)