Прејди на содржината

Шахнаме

Од Википедија — слободната енциклопедија
Шахнаме
Илустрација од „Шахнамето“
АвторФирдуси
Јазикперсиски
Жанреп
Објавена~ 976–1011

Шахнаме (персиски: شاهنامه, „Книга на кралевите“) — најзначајниот национален еп на Персија. Делото содржи околу 60.000 строфи и ја раскажува историјата на Персија — од најдревните времиња па сѐ до навлегувањето на исламот во VII век.[1]

„Шахнаме“ претставува спој од поезија и проза, а нејзиното најголемо и највлијателно јадро е епот на Абу ел-Касим Фирдуси, напишан во периодот околу 976–1011 г.[2] Од останатите делови преживеани се само фрагменти, сочувани преку прераскажувања од разни автори.

Во почетокот делото било познато под името „Худај-наме“ („Книга на господарите“), но со текот на времето се утврдило името „Шахнаме“.

Фирдуси го пишувал делото 35 години, создавајќи врвно дело на персиско-таџикистанската ренесанса, кое на епски начин ја изразува неговата тага и љубов кон татковината, три века по арапскиот упад. „Шахнаме“ се смета за книжевно ремек-дело и има огромно значење и за зороастризмот.

Содржина

[уреди | уреди извор]

„Шахнаме“ ја раскажува историјата на Иран, започнувајќи од создавањето на светот и воведувањето на уметностите и цивилизацијата (огнот, готвењето, металургијата, правото), преку доаѓањето на Аријците/Персијците (во смисла на Иранците), сѐ до арапското освојување на Персија. Делото не е строго хронолошки организирано, но ја задржува општата последователност и движење низ времето. Некои од јунаците живеат стотици години, но повеќето имаат нормален човечки век. Се појавуваат бројни шахови што доаѓаат и заминуваат, исто како и јунаци и злобници. Единствениот постојан лик во делото е самата Голема Персија, прикажана преку низа изгрејсонца и зајдисонца што никогаш не се исти — симбол на протекувањето на времето.

Делото е поделено на три последователни циклуси: митски времиња, јуначки времиња и историски времиња.

„Таткото Време“ е присутен како лик сличен на Сатурн — симбол на трагедијата на смртта и загубата — но со секое ново изгрејсонце доаѓа нов ден и со него — надеж. Во првиот циклус на создавање, злото е надворешна сила (олицетворено во ѓаволот). Во вториот циклус започнува да се појавува омразата внатре во семејството — лошото поведение и злото почнуваат да се вкоренуваат во самата човечка природа. Двајцата постари синови на шахот Ферејдун чувствуваат алчност и завист кон нивниот помал и невин брат, мислејќи дека татко им го милува повеќе — па го убиваат. Синот на убиениот принц го одмаздува убиството на татко си, започнувајќи вител на одмазда и убиство, крв и уште повеќе крв.

Во третиот циклус се појавуваат низа шахови со мани и слабости. Една од приказните, слична на таа за Федра, го прикажува шахот Кеј-Кавус, неговата жена Судабе, нејзината страст и нејзиното одбивање од страна на нејзиниот посинок Сијаваш.

Во следниот циклус, сите јунаци се прикажани како ладнокрвни, себични и злобни. Овој еп во целост е потемен и потрагичен од речиси сите други епски дела, кои обично нудат некаква катарза или разрешување. Преовладувачкиот мрачен тон изгледа како одраз на падот на Иран и крајот на зороастризмот во Персија.

Во епот се опишани и машки и женски ликови, преку кои продира оригиналната зороастриска идеја за човечката состојба. Зороастризмот ја истакнува човечката слободна волја, а сите јунаци на Фирдуси се сложени ликови — ниту еден не е архетип или марионета, туку носи свој карактер и индивидуалност. Најдобрите јунаци имаат свои слабости, а дури и најзлобните имаат мигови на човечност.

Фирдуси длабоко тагува по падот на Персиското Царство и последователното владеење на Арапите и Турците. Со „Шахнаме“ тој прави огромен обид да го зачува колективниот спомен на златните времиња на Персија, со цел идните поколенија да учат од минатото и да изградат подобар свет. Иако е формално муслиманско дело, „Шахнаме“ содржи и антиарапски и антитурски мотиви.[3][4]

Наводи

[уреди | уреди извор]
  1. ↑ Farah Lalani (13 мај 2010). „A thousand years of Firdawsi's Shahnama is celebrated“. TheIsmaili.org. Посетено на 24 мај 2010. Занемарен непознатиот параметар |архив_уеб_адрес= (help); Занемарен непознатиот параметар |архив_дата= (help)
  2. ↑ Руска информационна агенция Iran.news, Архивирано од изворникот на 2008-02-10, Посетено на 2010-11-14
  3. ↑ A. Shapur Shahbazi, „Ferdowsi: A Critical Biography“, Hardvard University Center For Middle Eastern Studies, Distributed by Mazda Publishers, 1991. pg 49
  4. ↑ Igor M. Diankonoff. The Paths of History, Cambridge University Press, 1999, p. 100, ISBN 0-521-64398-8

Надворешни врски

[уреди | уреди извор]


Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Шахнаме&oldid=5416574“