ਇਮਰਤ ਖਾਨ
Imrat Khan | |
|---|---|
 | |
| ਜਨਮ | 17 November 1935 |
| ਮੌਤ | 22 ਨਵੰਬਰ 2018 (ਉਮਰ 83) |
| ਰਾਸ਼ਟਰੀਅਤਾ | Indian |
| ਪੇਸ਼ਾ | Classical musician Sitar and Surbahar player |
| ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ | An expert in playing surbahar |
| ਪੁਰਸਕਾਰ | Sangeet Natak Akademi Award (1988) Padma Shri Award (2017) |
ਇਮਰਾਤ ਖਾਨ (ਜਨਮ 17 ਨਵੰਬਰ 1935- ਦੇਹਾਂਤ 22 ਨਵੰਬਰ 2018) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਸਿਤਾਰ ਅਤੇ ਸੁਰਬਹਾਰ ਵਾਦਕ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਸੀ। ਉਹ ਸਿਤਾਰ ਵਾਦਕ ਉਸਤਾਦ ਵਿਲਾਇਤ ਖਾਨ ਦਾ ਛੋਟਾ ਭਰਾ ਸੀ।[1][2]
ਸਿਖਲਾਈ ਅਤੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਕੈਰੀਅਰ
[ਸੋਧੋ]ਇਮਰਤ ਖਾਨ ਦਾ ਜਨਮ 17 ਨਵੰਬਰ 1935 ਨੂੰ ਕਲਕੱਤਾ ਵਿੱਚ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੀਆਂ ਜੜਾਂ ਕਈ ਪੀੜੀਆਂ ਤੋਂ ਮੁਗਲ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੇ ਦਰਬਾਰੀ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਸਨ। ਰਿਵਾਇਤ ਅਨੁਸਾਰ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਰਵਾਇਤੀ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਲਗਭਗ 400 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਪਿਤਾ ਤੋਂ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਰਹੀ ਸੀ।[1] ਉਹ ਇਟਾਵਾ ਘਰਾਣੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਕਲਾਸੀਕਲ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਦੇ ਇਮਦਾਦਖਾਨੀ ਘਰਾਣੇ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਮਰਤ ਖਾਨ ਦੇ ਪਿਤਾ ਇਨਾਯਤ ਖਾਨ (1895-1938) ਸਨ, ਜੋ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਿਤਾਰ ਅਤੇ ਸੁਰਬਹਾਰ ਵਾਦਕ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਾਦਾ ਇਮਦਾਦ ਖਾਨ (1848-1920) ਸਨ। ਜਦੋਂ ਇਮਰਤ ਖਾਨ ਬੱਚਾ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਉਸ ਦੀ ਮਾਂ ਬਸ਼ੀਰਾਂ ਬੇਗਮ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ, ਗਾਇਕ ਬੰਦੇ ਹਸਨ ਖਾਨ ਨੇ ਉਸ ਦਾ ਪਾਲਣ ਪੋਸ਼ਣ ਕੀਤਾ। ਸੰਨ 1944 ਵਿੱਚ, ਪਰਿਵਾਰ ਇਮਰਤ ਦੇ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਵਿਲਾਇਤ ਖਾਨ ਨਾਲ ਬੰਬਈ ਚਲਾ ਗਿਆ ਜਿੱਥੇ ਦੋਵੇਂ ਭਰਾਵਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਚਾਚੇ ਵਾਹਿਦ ਖਾਨ ਤੋਂ ਸਿਤਾਰ ਵਜਾਉਣਾ ਸਿੱਖਿਆ। 1952 ਵਿੱਚ, ਵਿਲਾਇਤ ਅਤੇ ਇਮਰਤ ਕਲਕੱਤਾ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠੇ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਇਕੱਠੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ। ਦੋਵੇਂ ਭਰਾ 1956 ਵਿੱਚ ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਯੂਰਪ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਵਫ਼ਦ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣੇ ਸਨ।[1][3]
ਏਕਲ ਕੈਰੀਅਰ ਅਤੇ ਵਿਰਾਸਤ
[ਸੋਧੋ]1961 ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇਮਰਤ ਖਾਨ ਨੇ ਸਿਤਾਰ ਅਤੇ ਸੁਰਬਹਾਰ ਦੋਵੇਂ ਵਜਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਇਕੱਲੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤਾ।[1][3][2]
ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੱਕ, ਇਮਰਤ ਖਾਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਦੋਵਾਂ ਯੰਤਰਾਂ ਉੱਤੇ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਰਿਕਾਰਡ ਕਾਇਮ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਦਾ ਪੂਰਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਅਭਿਆਸ ਧ੍ਰੁਪਦ ਅੰਗ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੁਰਬਹਾਰ ਆਲਾਪ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ (ਵਧੇਰੇ ਰੋਮਾਂਟਿਕ ਛੋਹਾਂ ਨਾਲ ਉਭਾਰਿਆ ਗਿਆ) ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿਤਾਰ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਆਲਾਪ ਰਵਾਇਤੀ ਇਮਦਾਦਖਾਨੀ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਗੱਤ ਵੱਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। (ਰਵੀ ਸ਼ੰਕਰ ਅਤੇ ਨਿਖਿਲ ਬੈਨਰਜੀ ਵਰਗੇ ਸਿਤਾਰ ਵਾਦਕਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਿਤਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬਾਸ ਦੀਆਂ ਤਾਰਾਂ ਜੋੜੀਆਂ ਤਾਂ ਜੋ ਇੱਕ ਹੀ ਸਾਜ਼ 'ਤੇ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਸੁਰਬਹਾਰ ਦੀ ਹੇਠਲੀ ਸੀਮਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ।
ਇਮਰਤ ਖਾਨ ਨੇ ਯੂਰਪ, ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ, ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਕਿੰਗਡਮ, ਜਰਮਨੀ, ਚੀਨ ਅਤੇ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 1970 ਵਿੱਚ ਕਾਨ ਫਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਹਰ ਸਾਲ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਕਲਾਸੀਕਲ ਭਾਰਤੀ ਸੰਗੀਤ ਪਡ਼੍ਹਾਉਣ ਅਤੇ ਸੇਂਟ ਲੁਈਸ ਵਿੱਚ ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਸਿਤਾਰ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਇਆ।[2]
ਸੱਤਿਆਜੀਤ ਰੇ ਅਤੇ ਜੇਮਜ਼ ਆਈਵਰੀ ਵਰਗੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਫਿਲਮ ਨਿਰਮਾਤਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਇਮਰਤ ਖਾਨ ਦਾ ਸੰਗੀਤ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।[2][3]
ਵੈਬਸਟਰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਮਿਸੂਰੀ ਵੈੱਬਸਾਈਟ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ [2][3]"ਸੰਨ 1971 ਵਿੱਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲੰਡਨ ਦੇ ਰਾਇਲ ਐਲਬਰਟ ਹਾਲ ਵਿੱਚ ਬੀ. ਬੀ. ਸੀ. ਪ੍ਰੋਮੇਨੇਡ ਕੰਸਰਟ ਸੀਰੀਜ਼ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪੂਰੀ ਰਾਤ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਲਈ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਰਚਿਆ"।
ਇਮਰਤ ਖਾਨ ਆਪਣੇ ਦਾਦਾ ਇਮਦਾਦ ਖਾਨ ਦੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ ਸਿਤਾਰ ਅਤੇ ਸੁਰਬਹਾਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਸਕੂਲ ਇਮਦਾਦਖਾਨੀ ਘਰਾਣੇ ਦਾ ਸੀਨੀਅਰ ਕਲਾਕਾਰ ਸੀ।[2]
ਮੌਤ ਅਤੇ ਵਿਰਾਸਤ
[ਸੋਧੋ]ਇਮਰਤ ਖਾਨ ਦੀ ਮੌਤ 22 ਨਵੰਬਰ 2018 ਨੂੰ 83 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਸੇਂਟ ਲੁਈਸ, ਮਿਸੂਰੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਟ੍ਰੋਕ ਕਾਰਨ ਹੋਈ ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਦੋ ਦਹਾਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਰਹਿ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਬਿਮਾਰ ਸਨ।[1]ਇਮਰਤ ਖਾਨ ਦੇ ਪੰਜ ਪੁੱਤਰ ਸਨ, ਨਿਸ਼ਾਤ ਖਾਨ (ਸਿਤਾਰ ਵਾਦਕ),ਇਰਸ਼ਾਦ ਖਾਨ, ਵਜਾਹਤ ਖਾਨ (ਸਰੋਦ ਵਾਦਕ) ਅਤੇ ਸ਼ਫਾਤੁੱਲਾ ਖਾਨ (ਤਬਲਾ ਵਾਦਕ), ਅਤੇ ਅਜ਼ਮਤ ਅਲੀ ਖਾਨ, ਉਹਨਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਤਾਲੀਮ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਤੋਂ ਹਾਸਿਲ ਹੋਈ ਸੀ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਤਿਭਾਸ਼ਾਲੀ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਹਨ।[3][2]
ਅਵਾਰਡ ਅਤੇ ਮਾਨਤਾ
[ਸੋਧੋ]1988 ਵਿੱਚ, ਇਮਰਤ ਖਾਨ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਤੋਂ ਸੰਗੀਤ ਨਾਟਕ ਅਕਾਦਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਮਿਲਿਆ।[2][3]
2017 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੂੰ ਪਦਮ ਸ਼੍ਰੀ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਸ ਨੇ ਇਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਪੁਰਸਕਾਰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ "ਇਹ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੈ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਦੇਰ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ" ਜਿਸ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹੰਗਾਮਾ ਖੜਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।[1]
ਆਉਟਲੁੱਕ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, "ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਇਸ ਗੱਲ ਤੋਂ ਨਿਰਾਸ਼ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਯੋਗਦਾਨ ਨੂੰ ਕਦੇ ਮਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ, ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਕਈ ਜੂਨੀਅਰਾਂ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਪਦਮ ਪੁਰਸਕਾਰ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[1]
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 "Indian Classical Musician Ustad Imrat Khan Passes Away Due To Stroke at Age 83". Outlook. 23 November 2018. Retrieved 15 July 2020. ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid
<ref>tag; name "outlook" defined multiple times with different content - ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 "Explore Music! India (profile of Imrat Khan)". Webster University. 16 May 2014. Archived from the original on 28 January 2020. Retrieved 14 July 2020. ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid
<ref>tag; name "Webster" defined multiple times with different content - ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 Craig Harris. "Biography: Imrat Khan". Allmusic.com website. Retrieved 15 July 2020. ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid
<ref>tag; name "AM" defined multiple times with different content
<ref> tag with name "SadlerHamilton" defined in <references> is not used in prior text.