ព្រះខ័នរាជ

ព្រះខ័នរាជ្យ ឬហៅថាព្រះខ័នជ័យ ជាឈ្មោះសស្ត្រា ១ យ៉ាងសឹងរាប់ជាគ្រឿងកកុធភណ្ឌ សម្រាប់ព្រះរាជាម្ចាស់ផែនដី គឺក្សត្រ ដែលនឹងទទួលព្រះរាជពិធីរាជាភិសេក ជាព្រះរាជាម្ចាស់ផែនដីត្រូវមាន គ្រឿងសម្រាប់រាជ្យឲ្យគ្រប់មុខ ដែលហៅរួមថា បញ្ចកកុធភណ្ឌឬរាជកកុធភណ្ឌ ឬក៏ហៅខ្លីថាកកុធភណ្ឌ គឺ ១- ព្រះមកុដ; ២- ព្រះវាលវីជនី (ផ្លិតធ្វើដោយរោមសត្វពណ៌ស); ៣- ព្រះខ័ន; ៤- ស្វេតច្ឆត្រ; ៥- ព្រះសុវណ្ណបាទុកា (ស្បែកជើងមាស) ។ កណ្ឌទាំង ៥ យ៉ាងនេះ រាប់ជាគ្រឿងឥស្សរិយយសរបស់ព្រះរាជាម្ចាស់ផែនដី ។

ដោយហេតុព្រះខ័ន រាបបញ្ចូលក្នុងពួករាជកកុធភណ្ឌដូច្នេះរហើយ ទើបមិនបានរាប់ជាគ្រឿងចម្បាំង ដោយត្រង់រាប់ទៅជាគ្រឿងកម្រាប់សឹក ពិសេសឬជាគ្រឿងប្រហារជាន់ខ្ពស់, កាលនឹងស្តេចចេញទៅធ្វើព្រះរាជសង្គ្រាម ក៏ត្រូវយកព្រះខ័នជាប់នឹងព្រះអង្គទៅផងជាដរាប តែមិនមែន យកទៅប្រើកាប់សម្លាប់ផ្តេសផ្តាសដូចអាវុធឯទៀតទេ លុះតែកាលណា សត្រូវដែលអង់អាចចូលមកដល់ព្រះអង្គ ដែលត្រូវប្រើអាវុធខ្លីប្រហារនោះ ទោះនឹងយកព្រះខ័នប្រហារឲ្យវិនាសទៅបាន រួមសេចក្តីទៅថា ត្រូវតែ សម្លាប់ដោយកិត្តិយស ។

ព្រះនរាជ្យសព្វថ្ងៃនេះ គេតម្កល់ទុកនៅហោព្រះបញ្ចក្សេត្រ (ហោ ទេវរូប) នៅក្នុងព្រះបរមរាជវាំង មានពួកបារគូជាភ្នាក់ងារថែរក្សាយ៉ាងតឹង រឹង ហើយនិងមានកិច្ចធ្វើពិធីបូជារៀងរាល់ខែផង កំណត់ពលីការក្នុង ១ ខែ ១២ ដង, តាមប្រក្រតី គេធ្វើខាងខ្នើតម្តង, ខាងរនោចម្តង, តែជួន កាលខាងខ្នើតមិនបានធ្វើ គេទៅធ្វើខាងរនោចពីរដងតែម្តងក៏បាន, ការ ធ្វើខាងខ្នើតខាងរនាចនេះ មិនមានកំណត់ឲ្យជាការទៀងទាត់ទេ ស្រេច តែមាឧកាសស្រួលកាលណា ក៏ធ្វើកាលនោះទៅ បានកំណត់ទៀន តែក្នុង ១ ខែត្រូវធ្វើពីរដង នឹងបន្ថយឲ្យតិចទៅជាងនេះពុំបាន, ហើយ មានកំណត់ឈ្មោះថ្ងៃដែលត្រូវធ្វើបានតែ ៣ឈ្មោះ គឺ ថ្ងៃអង្គារ ១, ថ្ងៃ ព្រហស្បតិ៍ ១, ថ្ងៃសៅរ៍ ១; តែក្នុងមួយខែៗ គប្បីធ្វើឲ្យត្រូវកូនព្រហស្បតិ៍ ម្តងៗ ជាដរាបដល់គ្រប់ទាំង ១២ខែ, ឯថ្ងៃអង្គារនិងថ្ងៃសៅរ៍ គេធ្វើធ្លាស់ គ្នា ឧបមាដូចយ៉ាងផ្តើមធ្វើរឡើងក្នុងខែមិគសិរជាដំបូង ក្នុងខែដំបូងនោះ បើវារដំបូងធ្វើក្នុងថ្ងៃអង្គារក្តី ឬក្នុងថ្ងៃសៅរ៍ក្តី នេះនោះវារៈ ទី ២ ក្នុងថ្ងៃព្រហស្បតិ៍, វារៈ ទី ២ នឹងធ្វើក្នុង ថ្ងៃអង្គារ ឬថ្ងៃសៅរ៍ឯណានីមួយក៏បាន ។ ក្នុ៨ខែ ទី ២ បើកផ្លូវខែដំបូងរធ្វើ ក្នុងថ្ងៃអង្គារនិងថ្ងៃព្រហស្បតិ៍ហើយ ត្រូវធ្វើក្នុងថ្ងៃសៅរ៍និងថ្ងៃព្រហស្បតិ៍ គេផ្លាស់គ្នាដូច្នេះរៀងគ្រប់ៗខែ រហូតរយឆ្នាំ ពាន់ឆ្នាំទៅ ។

ឯគ្រឿងពលីការព្រះខ័នរាល់ៗខែនោះ មានកំណត់ចំនួនដូច្នេះ សំពត់ស ៤ ត្បូង គឺ ៣២ ហត្ថ, បាយសី ៥ រួត ១ គូ, ស្លាធ័រ ១គូ, ស្លាជម ១ គូ, ស្លាត្រួយ ៨, បាយព្រះ ៨ កញ្ចប់, ប្រាក់ ៨ ស្លឹង (វេលា នេះគេដាក់ ៥ កាក់), ចម្អាប ២ តុ, បង្អែប ២ តុ, ក្បាលជ្រូក ១ គូ, ទាស្ងោរ ១ គូ, មាន់ស្ងោរ ១គូ ។

គេរៀបតុ ១ តូចទាបក្រាលពូក ដាក់ខ្នើយតូច ១ ពីមុខភុ គឺពីខាង កើតគេក្រាលព្រំ ហើយរៀបគ្រឿងពលីការ ដូចមានខាងលើនេះ វេលា ប្រមាណយាម ២ គឺម៉ោង ១០ ព្រឹក គេអញ្ជើញព្រះខ័នមកដាក់តម្កល់លើ ពូក ដាក់ចុងទៅខាងត្បូង គល់ទៅខាងជើង ហើយពួកព្រាហ្មណ៍ ៨ នាក់ សូត្របូជា ស្រេចហើយអញ្ជើញទុកកន្លែងដើមវិញ ។

ការហូតព្រះខ័ននេះចេញពីស្រោម មានកំណត់ហូតបានតែក្នុងថ្ងៃអង្គារដែលមានធ្វើពិធីពលីការ ថ្ងៃឯទៀតដូចយ៉ាងថ្ងៃព្រហស្បតិ៍ និង ថ្ងៃសៅរ៍ សូម្បីមានការពលីការក៏ហូតមិនបាន ។

ព្រះខ័នរាជ្យនេះ គេមានកាន់ជានិមិត្តប្រផ្នូលខ្លះដែរ គឺថាបើមាន ឡើងច្រែះក្រហមដូចឈាម ទំនាយថានឹងកើតសឹក, បើប្រែះខ្មៅពព្រុស បែកគ្រាប់ល្អ ទំនាយថានឹងមានផ្លាស់ព្រះរាជាម្ចាស់ផែនដី ។ ក្រៅអំពីនេះ មិនឮមានទំនាយពីអ្វីទេ ។

លោកថា ព្រះខ័នរាជ្យអង្គនេះជារបស់បុរាណសង្កេតមើលលក្ខណៈ ក៏គួរជឿថាដូច្នោះពិត តាមក្នុងរាជពង្សាវតារថា សាងឡើងក្នុងរជ្ជកាល ព្រះបាទសម្តេចព្រះកេតុមាលា រួមវេលាប្រមាណជាង ១.០០០ ឆ្នាំហើយ រាប់ជារបស់បុរាណដោយពិត ។

លក្ខណៈព្រះខ័នរាជ្យ

ផ្លែព្រះខ័ន មានមុខទាំងសងខាង រាងប្រហែលនឹងស្លឹកស្រូវ ។

ខ្នាតវាស់រូបពីដងដល់ចុងស្រោម១ម ០៨៧

បណ្តោយទាំងដងទាំងផ្លែ១ម១០៧

បណ្តោយផ្លែ០ ម ៧២

បណ្តោយដងប្រវែង០ម១៦

បណ្តោយស្រោម០ម៨០

ទទឹងស្រោម០ម១៨៥

ក្បាច់រចនា : នៅគល់ផ្ទៃនិងតាមជួរកណ្តាលផ្លែមានក្បាច់ វៀរតែ មុខនិងចុង, នៅរវាងក្បាច់ខាងគល់ថ្ងៃទាំងសងខាង មានរូបព្រះឥន្ទគង់ លើដំរីក្បាលបី និងរូបព្រះវិស្ណុឈរលើក្បាលរាហូ ។ ដងមាសក្បាច់ សុស ហើយបញ្ចុះថ្នាំពណ៌ ចុងដើមដងមានប្រដាប់ត្បូងផ្សេងៗ ជា ច្រើនគ្រាប់ ។

ស្រោមមាស មានរចនាសុស រវាងកណ្តាលរស្រោមមានរូបព្រះ វិស្ណុ និងព្រះរាមគង់លើពាហនៈផ្សេងៗ គឺនៅខាងចុងស្រោមឬនៅខាងលើ បង្អស់ រូបព្រះវិស្ណុព្រះហស្ត ៤ គន់លើគ្រុឌៗ នោះចាប់នាគដោយជើង ទាំងសងខាង, តមក ៥ រូបគេស្មានថា រូបព្រះរាមគង់លើស្តេចពានរ ផ្សេងៗ គឺគង់លើមហាជម្ពូ ១. គង់លើពាលី ១, គង់លើសុគ្រីព (សុគ្រីវៈ) ១, គង់លើអង្គទ ១, គង់លើហនុមាន ១ ។