İçeriğe atla

Amazonit

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Amazonit
İçinde bej renkli mikroklinin lekeleri bulunan turkuaz mineral fotoğrafı
Brezilya'dan Amazonit
Genel
KategoriTektosilikat mineralleri, feldspat grubu, alkali serisi, mikroklin çeşidi
Formül
(tekrarlayan birim)		KAlSi3O8
Kristal sistemiTriklinik
Kimyasal Özellikler
RenkYeşil, mavi-yeşil
Kristal biçimiPrizmatik
DilinimMükemmel
KırıkDüzensiz, iğnemsi
Özgül dayanımKırılgan
Mohs sertliği6,0–6,5
LusterCamsı
Çizgi rengiBeyaz
SaydamlıkYarı saydam, opak
Bağıl yoğunluk2,56–2,58
Kırılma indisi1,522–1,530
Çift kırılma−0,008
PleokroizmaNoksan
DağılmaYok
Ultraviyole FloresansZayıf; zeytin yeşili
Diğer Radyoaktif %14,05 (K)
Kaynakça[1][2][3]:214–215

Amazonit ya da amazontaşı olarak da bilinen,[4] yeşil bir tektosilikat mineralidir ve mikroklin adı verilen potasyum feldspatın bir çeşididir.[4][5][6] Kimyasal formülü, KAlSi
3O
8'dir[1][7] ve ortoklaz ile polimorfiktir.

Adını, eskiden yeşil taşların çıkarıldığı Amazon Nehri'nden almıştır, ancak bu taşların amazonit olup olmadığı bilinmemektedir.[4] Orta ve Yeni Krallık Mısırı'nda[8] ve Mezopotamya'da yapılan arkeolojik kazılarda ortaya çıkan buluntuların da kanıtladığı gibi, üç bin yıldan fazla bir süredir mücevher yapımında kullanılsa da, hiçbir antik veya ortaçağ kaynağında bahsedilmemektedir. İlk kez 18. yüzyılda ayrı bir mineral olarak tanımlanmıştır.[9]

Ağırlıklı olarak triklinik olan yeşil ve yeşilimsi mavi potasyum feldspat çeşitleri amazonit olarak adlandırılır.[10] "Parlak yeşilimsi mavi-yeşil renkli, güzel kristalize bir çeşit"[11] ve "canlı yeşil renge sahip" olarak tanımlanmıştır.[4] Bazen kesilip mücevher taşı olarak kullanılır.[12]

Oluşumu

[değiştir | kaynağı değiştir]

Amazonit, sınırlı miktarda bulunan bir mineraldir. Bronz Çağı Mısır'ında, Gebel Migif'teki Doğu Çölü'nün güneyinde çıkarılırdı. Erken modern dönemde, neredeyse tamamen Rusya'nın Chelyabinsk kentinin 50 mil (80 km) güneybatısındaki İlmen Dağları'ndaki Miass bölgesinden elde ediliyordu. Bu bölgede granitik kayalarda bulunur.[4]

Avustralya:

Çin:

Libya:

Moğolistan:

Etiyopya:

Güney Afrika:

İsveç:

Amerika Birleşik Devletleri:

Renk

[değiştir | kaynağı değiştir]

Uzun yıllar boyunca, amazonitin renginin kaynağı bir gizemdi.[20] Bazı insanlar, bakır bileşiklerinin genellikle mavi ve yeşil renklere sahip olması nedeniyle bu rengin bakırdan kaynaklandığını varsayıyordu.[20] 1985 yılında yapılan bir araştırma, mavi-yeşil rengin feldspattaki kurşun ve su miktarından kaynaklandığını öne sürüyor.[20] A. Julg tarafından 1998 yılında yapılan teorik araştırmalar, mikroklinin renginde aliovalent kurşunun potansiyel rolünü daha ayrıntılı olarak ele alıyor.[21]

Diğer çalışmalar, renklerin feldspatlardaki 0,00X ile 0,0X arasında değişen kurşun, rubidyum ve talyum içeriğinin artmasıyla ilişkili olduğunu ve literatürde bilinen aşırı yüksek PbO, kurşun monoksit içeriği (%1 veya daha fazla) olduğunu öne sürmektedir.[10] 2010 yılında yapılan bir çalışma da yeşil renklenmede iki değerli demirin rolünü ortaya koymuştur.[7] Bu çalışmalar ve ilgili hipotezler, amazonitin renginin karmaşık doğasını göstermektedir; başka bir deyişle, renk, birbirini içeren ve gerekli olan birkaç faktörün toplam etkisi olabilir.[9]

Sağlık

[değiştir | kaynağı değiştir]

Alman Institut für Edelsteinprüfung (EPI) tarafından 2021 yılında yapılan bir araştırma, 11 g (0,39 oz) amazonit örneğinden tükürüğü simüle eden asidik bir çözeltiye sızan kurşun miktarının, Avrupa Birliği standardı DIN EN 71-3:2013'ün önerdiği miktarın beş katını aştığını ortaya koydu. Bu deney, bir çocuğun amazoniti yutmasını simüle etmek amacıyla yapılmış olup, mineralin yağlara veya içme suyuna günlerce eklenmesi gibi yeni alternatif tıp uygulamalarına da uygulanabilir.[22]

Amazonit örnekleri
  • Teller County, Colorado'dan dumanlı kuvars ve albit üzerinde derin robin-yumurtası mavisi renkli amazonit kristali. Boyutlar: 3,4 cm × 3,3 cm × 2,5 cm (1,3 in × 1,3 in × 1,0 in).
    Teller County, Colorado'dan dumanlı kuvars ve albit üzerinde derin robin-yumurtası mavisi renkli amazonit kristali. Boyutlar: 3,4 cm × 3,3 cm × 2,5 cm (1,3 in × 1,3 in × 1,0 in).
  • Pikes Peak, El Paso County, Colorado'dan dumanlı kuvars üzerinde amazonit kristali.
    Pikes Peak, El Paso County, Colorado'dan dumanlı kuvars üzerinde amazonit kristali.
  • Etiyopya'nın Konso, SNNPR bölgesinden, parlak beyaz mikroklin ile birleşik büyük, koyu turkuaz renkli amazonit kristali. Boyutlar: 16,4 cm × 11,9 cm × 8,0 cm (6,5 in × 4,7 in × 3,1 in).
    Etiyopya'nın Konso, SNNPR bölgesinden, parlak beyaz mikroklin ile birleşik büyük, koyu turkuaz renkli amazonit kristali. Boyutlar: 16,4 cm × 11,9 cm × 8,0 cm (6,5 in × 4,7 in × 3,1 in).
  • Amazonit kristalleri ile çevrili iki dumanlı kuvars kristali, Smoky Hawk Madeni, Crystal Peak, Teller County, Colorado'dan. Boyutlar: 11,0 cm × 8,2 cm × 6,3 cm (4,3 in × 3,2 in × 2,5 in).
    Amazonit kristalleri ile çevrili iki dumanlı kuvars kristali, Smoky Hawk Madeni, Crystal Peak, Teller County, Colorado'dan. Boyutlar: 11,0 cm × 8,2 cm × 6,3 cm (4,3 in × 3,2 in × 2,5 in).
  • Etiyopya'nın Konso, SNNPR bölgesinden ortoklaz üzerinde amazonit kristalleri.
    Etiyopya'nın Konso, SNNPR bölgesinden ortoklaz üzerinde amazonit kristalleri.
  • Take 5 Claim, Crystal Peak, Teller County, Colorado'dan derin parlak amazonit kristali. Boyutlar: 4,4 cm × 4,0 cm × 3,5 cm (1,7 in × 1,6 in × 1,4 in).
    Take 5 Claim, Crystal Peak, Teller County, Colorado'dan derin parlak amazonit kristali. Boyutlar: 4,4 cm × 4,0 cm × 3,5 cm (1,7 in × 1,6 in × 1,4 in).
  • Landsverk 1 madeninden çıkarılan amazonit, Evje, Norveç belediye başkanının üniforma yakası ile birlikte. Boyutlar: 21 cm × 22 cm (8,3 in × 8,7 in).
    Landsverk 1 madeninden çıkarılan amazonit, Evje, Norveç belediye başkanının üniforma yakası ile birlikte. Boyutlar: 21 cm × 22 cm (8,3 in × 8,7 in).
  • Norveç'in Evje kentindeki Landsverk 1 madeninden çıkarılan, kısmen kahverengi mikrokline dönüşmüş amazonit.
    Norveç'in Evje kentindeki Landsverk 1 madeninden çıkarılan, kısmen kahverengi mikrokline dönüşmüş amazonit.
  • Parlatılmış Amazonit örneği. Yükseklik 13 cm (5 in).
    Parlatılmış Amazonit örneği. Yükseklik 13 cm (5 in).

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b Walter, Schumann (1997). Gemstones of the worldÜcretsiz kayıt gerekli. Rev. & genişletilmiş. New York: Sterling Pub. Co. s. 164. ISBN 0806994614 – Internet Archive vasıtasıyla. 
  2. ^ "Radioactive Gems : ClassicGems.net". ClassicGems.net. 11 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2021. 
  3. ^ a b c d e f g h i j k Schlegel, Dorothy McKenney (1957). "Gem Stones of the United States". Geological Survey Bulletin, 1042-G. United States Government Publishing Office – Google Books vasıtasıyla. 
  4. ^ a b c d e f  Önceki cümlelerden bir veya daha fazlası artık kamu malı olan bir yayından alınan metni içeriyor: Chisholm, Hugh, (Ed.) (1911). "Amazon-stone". Encyclopædia Britannica. 1 (11. bas.). Cambridge University Press. s. 791. 
  5. ^ "Amazonite gemstone information". gemdat.org. 1 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2018. 
  6. ^ "Amazonite". 10 Ekim 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  7. ^ a b "Amazonite: Amazonite mineral information and data". mindat.org. 14 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2017. 
  8. ^ Harrell and Osman 2007
  9. ^ a b Mikhail Ostrooumov, Amazonite: Mineralogy, Crystal Chemistry, and Typomorphism (Elsevier, 2016), p. 1–12.
  10. ^ a b c Pivec, E.; Ševčik, J.; Ulrych, J. (December 1981). "Amazonite from the alkali granite of the Avdar Massif, Mongolia". TMPM Tschermaks Petr. Mitt. 28 (4). ss. 277-283. Bibcode:1981TMPM...28..277P. doi:10.1007/BF01081855. 
  11. ^  Chisholm, Hugh, (Ed.) (1911). "Microcline". Encyclopædia Britannica. 18 (11. bas.). Cambridge University Press. s. 380. 
  12. ^ "Common Minerals of Virginia". Virginia Department of Mines, Minerals and Energy. Commonwealth of Virginia. 24 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2019. 
  13. ^ "Barnes L. C., et al, (1980), Some Semiprecious and Ornamental Stones of South Australia, Government Printer, Adelaide, South Australia." 24 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  14. ^ Yang, Jianye; Zhao, Lei; Zhang, Weiguo (April 2014). "The Geochemical Effect of Lanthanides: Its Types and Application for Magmatic Rocks—A New Method to Semi-Quantitatively Determine Strength of Magmatic Fluid Complexation and Fractional Crystallization" (PDF). Journal of Earth Science. 25 (2). China University of Geosciences (Wuhan). ss. 252-262. doi:10.1007/s12583-014-0420-z. ISSN 1674-487X. 9 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). 
  15. ^ Sihai, Liu; Changzhi, Wu; Lianxing, Gu; Zunzhong, Zhang; Junhua, Tang; Guangrong, Li; Ruxiong, Lei; Chuansheng, Wang (2008). "中天山白石头泉岩体年代学、岩石成因及构造意义" [Geochronology, petrogenesis and tectonic significances of the Baishitouquan pluton in Middle Tianshan, Northwest China]. Acta Petrologica Sinica (Çince). 24 (11). Beijing: China Science Publishing & Media Ltd. s. 2720. ISSN 1000-0569. 
  16. ^ Suayah, Ismail B.; Miller, Jonathan S.; Miller, Brent V.; ve diğerleri. (April 2006). "Tectonic significance of Late Neoproterozoic granites from the Tibesti massif in southern Libya inferred from Sr and Nd isotopes and U–Pb zircon data". Journal of African Earth Sciences. 44 (4–5). s. 564. Bibcode:2006JAfES..44..561S. doi:10.1016/j.jafrearsci.2005.11.020. ISSN 1464-343X. 
  17. ^ a b c d "Amazonite from South Africa". www.mindat.org. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2020. 
  18. ^ Lundegårdh, Per H. (1971). Nyttosten i Sverige (İsveççe). Stockholm: Almqvist & Wiksell. s. 21. 
  19. ^ a b Penick, D. Allen Jr.; Sweet, Palmer C. (May 1992). "Mineral collecting sites in Virginia" (PDF). Virginia Minerals. 38 (2). Charlottesville, Virginia: Virginia Department of Mines, Minerals, and Energy. ss. 10-12. 24 Nisan 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  20. ^ a b c Hoffmeister and Rossman (1985). "A spectroscopic study of irradiation coloring of amazonite; structurally hydrous, Pb-bearing feldspar" (PDF). American Mineralogist. Cilt 70. ss. 794-804. 9 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF) – Mineralogical Society of America vasıtasıyla. 
  21. ^ Julg, A. (February 1998). "A theoretical study of the absorption spectra of Pb+ and Pb3+ in site K+ of microcline: application to the color of amazonite". Physics and Chemistry of Minerals. 25 (3). Springer-Verlag. ss. 229-233. Bibcode:1998PCM....25..229J. doi:10.1007/s002690050108. ISSN 1432-2021. 
  22. ^ "Lead in Amazonite – Caution". Institut für Edelsteinprüfung. 22 Nisan 2021. 7 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2021. 

Konuyla ilgili okumalar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Amazonit ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Amazonit&oldid=36482856" sayfasından alınmıştır