Перайсьці да зьместу

Анатоль Вярцінскі

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Анатоль Вярцінскі
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся 18 лістапада 1931(1931-11-18)
Памёр 21 красавіка 2022(2022-04-21) (90 гадоў)
Пахаваны
Літаратурная дзейнасьць
Род дзейнасьці паэт, драматург, публіцыст, літаратурны крытык, перакладчык
Жанр лірыка
Мова беларуская мова[1], расейская мова[1], украінская мова[1], летувіская мова[1], лацінская мова[1], баўгарская[1], польская мова[1], ангельская[1], гішпанская мова[1] і вугорская мова[1]
Узнагароды
Дзяржаўная прэмія БССР(1988) Залаты апостраф(2010) Мэдаль да стагодзьдзя Беларускае Народнае Рэспублікі
Вікіпэдыя мае артыкулы пра іншых асобаў з прозьвішчам Вярцінскі.

Анато́ль Ільлі́ч Вярці́нскі (18 лістапада 1931, в. Дзямешкава, Лепельскі раён, Віцебская вобласьць — 21 красавіка 2022, Менск, Беларусь) — беларускі паэт, драматург, публіцыст, крытык, перакладчык.

Біяграфія

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Нарадзіўся 18 лістапада 1931 году ў в. Дзямешкава Лепельскага раёну Віцебскае вобласьці у сялянскай сям’і. Брат Анатоля Вярцінскага памёр у студзені 1988 году[2].

У 1956 годзе скончыў аддзяленьне журналістыкі БДУ. Працаваў у рэдакцыях раённых газэтаў (Давыд-Гарадок, Камянец, Клімавічы, Рагачоў). У 1962 годзе пераехаў у Менск, супрацоўнічаў у рэдакцыі газэты «Літаратуры і мастацтва», быў рэдактарам выдавецтва «Беларусі». Сябар Саюзу пісьменьнікаў СССР з 1964 году.

Творчая вечарына Яна Чыквіна. Зьлева направа: Адам Мальдзіс, Галіна Тварановіч, Анатоль Вярцінскі, Ян Чыквін, Ніна Іванова, Алесь Разанаў. Беларусь, Менск, 1997 год.

У 1967—1982 гадох — літаратурны кансультант, адказны сакратар управы Саюзу пісьменьнікаў БССР. У складзе дэлегацыі БССР удзельнічаў у 1977 годзе ў рабоце XXXII сэсіі Генэральнай Асамблеі ААН. У 1986—1990 гадох — галоўны рэдактар газэты «Літаратуры і мастацтва». Сябра Беларускага ПЭН-цэнтру з 1989 году. У 1990—1995 гадох — дэпутат Вярхоўнага Савету Беларусі, намесьнік старшыні пастаяннай Камісіі па пытаньнях галоснасьці, сродкаў масавай інфармацыі і правоў чалавека, сябра Канстытуцыйнай камісіі Вярхоўнага Савету.

Пайшоў з жыцьця 21 красавіка 2022.

Творчасьць

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Паэзія

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Дэбютаваў зь вершамі ў 1950-я ў студэнцкай газэце «Беларускі ўнівэрсытэт», газэце «Чырвонай зьмене», часопісе «Маладосьці».

Першая з напісаных ім паэмаў дала назву й першаму зборніку вершаў — «Песьня пра хлеб» (1962 г.). У ёй распавядаецца пра хлеб, пра тое, як ён выпякаўся маці ў вясковай пячы ў часы маленства аўтара. Але ва ўсім гэтым такая паэтызацыя, узвышэньне праяваў штодзённага жыцьця, што чытач пранікаецца духам таго часу, адчуваючы водар хлеба, выпечка якога суправаджалася ўрачыстымі прыгатаваньнямі і дзеяньнямі. Пачынаецца твор з восеньскага краявіду: паэт сузірае кружэньне кляновага лісьця, што выклікае ў яго цёплыя ўспаміны пра мінуўшчыну, пра тое, як зьбіраліся лісты дзеля таго, каб на іх леглі боханы духмянага хлеба. Паэма — гімн хлебу, сялянскай печы, маці, чалавечай працы. Паэт у сваіх узвышаных роздумах сягае думкай у прасторы сусьвету, аднак пры гэтым не адрываецца ад зямлі, ад жыцьцёвай асновы.

Аўтар кніг вершаў і паэмаў «Тры цішыні» (1966 г.), «Чалавечы знак» (1968 г.), «Выбранае» (1973 г.), «З’яўленне» (1975 г.), «Час першых зорак» (1976 г.), «Ветрана» (1979 г.), «Святло зямное» (1981 г.). У аснову кніг пакладзеныя тэмы жыцьця ў яго шматгранных вымярэньнях. Найбольш значныя творы — ліра-эпічныя паэмы «Заазер’е» і «Дажынкі» (1968) — прысьвечаны жыцьцю паваеннай беларускай вёскі, маці — вясковай працаўніцы — лірычная паэма «Начны бераг» (1972), у якой сьцьвярджаецца неабходнасьць захаваньня гармоніі ва ўзаемаадносінах чалавека з прыродай, і лірыка-філязофская паэма «Колькі лет, колькі зім!» (1979)[3].

Творам А. Вярцінскага ўласьцівыя высокі грамадзянскі патас, філязафічнасьць, аналітычнасьць, вострая публіцыстычнасьць. Паэт асэнсоўвае «вечныя» праблемы чалавечага існаваньня, маральныя каштоўнасьці жыцьця, услаўляе духоўную веліч чалавека, выкрывае абыякавасьць і самазадаволенасьць.

Анатоль Вярцінскі адметны сваёй творчай манэрай, спосабам паэтычнага выказваньня думак і адчуваньняў. Гэта паэт яскрава выяўленай думкі, выразна сфармуляваных развагаў, высноваў, пытаньняў. Для ягонай паэзіі ў значнай ступені характэрнае выяўленьне інтэлектуальнага пачатку. У той жа час у творах Вярцінскага рацыянальны бок паэзіі ўраўнаважваецца, гарманічна паядноўваецца з пачуцьцёвасьцю, лірычнай шчырасьцю і пранікнёнасьцю.

Паэт разважае пра, здавалася б, простыя і будзённыя рэчы і зьявы, ягоныя вершы, звычайна, пазбаўленыя яскравых мэтафараў, параўнаньняў. Аднак чытача захапляе характар разважаньняў, даверлівасьць і непасрэднасьць размовы. Зварот паэта да побытавых рэчаў — падстава для таго, каб паразважаць над законамі і асаблівасьцямі чалавечага жыцьця.

Для кампазыцыйнай будовы вершаў А. Вярцінскага характэрнае чаргаваньне, супастаўленьне розных пластоў рэчаіснасьці, розных сфэраў жыцьця. Часта й актыўна выкарыстоўвае паэт паўторы, сынтаксічны паралелізм, як сродкі ўзмацненьня мастацкай выразнасьці.

Анатоль Вярцінскі робіць прадметам паэтычнага асэнсаваньня абстрактныя, агульныя паняцьці. Выкарыстоўваюцца ім у якасьці паэтычных вобразаў нават навуковыя тэрміны, як напр., у вершы «Дзьве паралельныя прамыя». Але сьвет людзей, іх узаемадачыненьні, лёсы — вось што ў першую чаргу хвалюе і захапляе паэта. Выяўляючы пэўную рэч матэрыяльнага сьвету, аўтар за ёю бачыць перш за ўсё чалавека. У вершы «Дынамік» створаны вобраз старой жанчыны, сыны якой загінулі на вайне й якая дажывае свой век у адзіноце. Гісторыя пра тое, як у старой жанчыны сапсаваўся радыёпрыёмнік і яна пайшла да майстра прасіць дапамогу, расказана аўтарам з прачуласьцю, абвостраным спачуваньнем, чым пранікаецца чытач.

Рыфма ў вершах А. Вярцінскага вызначаецца багацьцем сугуччаў, яскравасьцю, кантрастнасьцю. На яе звычайна падае лягічны націск у вершаваным радку, зьвяртаецца найбольшая ўвага.

Перагукваньне словаў, падабенства іх гукавой абалонкі як бы наглядна паказвае небясьпеку памыліцца, прыняць адну зьяву за іншую.

Паасобныя вершы пакладзеныя на музыку. У 1976 годзе напісаў верш «Два полі», які ў 1983 годзе кампазытар Эдуард Ханок паклаў на музыку ў выкананьні ансамблю «Сябры» на чале з Анатолем Ярмоленкам[4]. Паводле паэмы «Колькі лет, колькі зім!», пастаўлены тэлеспэктакль (1980).

Аўтар зборніка літаратурнай крытыкі й публіцыстыкі «Высокага неба ідэала» (1980) і кнігі публіцыстычных нататак «Нью-Йоркскае сірэны» (1987).

А. Вярцінскі напісаў п’есы для дзяцей «Дзякуй, вялікі дзякуй» (1978, пастаўленая ў 1974), «Скажы сваё імя, салдат» (1977, пастаўленая ў 1975), «Гефест — друг Праметэя» (1983, пастаўлена ў 1984). У 1983 г. выйшаў зборнік п’есаў пад назвай «Дзякуй, вялікі дзякуй».

Пераклады

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Пераклаў на беларускую мову п’есы Лопэ дэ Вэгі («Раб свайго каханага»), Міхаіла Сэбастыяна («Безыменная зорка»), Віялеты Пальчынскайтэ («Сьпяшаюся за летам»), пастаўленыя ў тэатрах гаспадарства, а таксама асобныя вершы з клясічнай і сучаснай расейскай, украінскай, летувіскай, латыскай, баўгарскай, польскай, вугорскай, кубінскай паэзіі.

Прызнаньне

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Бібліяграфія

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
  • Высокае неба ідэала: літаратурная крытыка і публіцыстыка / Анатоль Вярцінскі. — Мн.: Мастацкая літаратура, 1980. — 333 с.
  • Святло зямное: (выбраныя вершы і паэмы) / Анатоль Вярцінскі. — Мн.: Мастацкая літаратура, 1981. — 430 с.
  • Вечный восход: (стихи и поэмы: авторизованный перевод с белорусского) / Анатоль Вертинский. — М.: Советский писатель, 1982. — 159 с.
  • Дзякуй, вялікі дзякуй!: (п’есы: для сярэдняга і ст. школьнага ўзросту) / Анатоль Вярцінскі. — Мн.: Юнацтва, 1983. — 102 с.
  • Нью-йоркская сірэна: (публіцыстычныя нататкі) / Анатоль Вярцінскі. — Мн.: Мастацкая літаратура, 1987. — 343 с.
  • Хлопчык глядзіць…: (выбраныя вершы і паэмы) / Анатоль Вярцінскі. — Мн.: Мастацкая літаратура, 1992. — 318 с.
  • Трывожны досвітак: (артыкулы, выступленні, інтэрв’ю) / Анатоль Вярцінскі. — Мн.: Беларусь, 1994. — 160 с.
  • Анатоль Вярцінскі. Вершы. З Анатолем Вярцінскім гутарыць Святлана Баартохава. // Крыніца : Штомесячны культуралягічны часопіс. — 1994. — № 2 (8). — С. 55—73.
  • Любоў адкрывае скарбы: (вершы, урыўкі з паэм) / Анатоль Вярцінскі // Сталасць думкі, маладосць душы: (зборнік паэзіі: для ст. школьнага ўзросту) / Уклад. Міколы Мятліцкага. — Мн.:, 2000. С. 182—249.
  • Жанчына. Мужчына. Каханне…: (лірыка) / Анатоль Вярцінскі. — Мн.: Чатыры чвэрці, 2003. — 63 с.

Крыніцы

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
  1. ^ а б в г д е ё ж з і Нацыянальная служба Чэскай рэспублікі
  2. ^ Спачуванне // Літаратура і мастацтва. — 1988. — № 2. — С. 15.
  3. ^ Вертинский Анатолий Ильич // Биографический справочник. — Мн.: «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки, 1982. — Т. 5. — С. 111. — 737 с.
  4. ^ Кастусь Шавыркін. Два полі // Зьвязда : газэта. — 3 ліпеня 2014. — № 123 (27733). — С. 8. — ISSN 1990-763X.

Літаратура

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
  • Арочка М. Усе чатыры вятры паэзіі // Арочка М. Саюз часу і майстэрства. Мн., 1981.
  • Беларускія пісьменнікі (1917—1990): Даведнік; Склад. А. К. Гардзіцкі. Нав. рэд. А. Л. Верабей. — Мн.: Мастацкая літаратура, 1994. — 653 с.: іл. ISBN 5-340-00709-X
  • Бечык В. На аснове чалавечай роднасці… // Бечык В. Прад высокаю красою… Мн., 1984.
  • Бугаёў Дз. Споведзь даверлівая і шчырая // Бугаёў Дз. Талент і праца. Мн., 1979.
  • Вярцінскі Анатоль // Беларускія пісьменнікі: Біябібліяграфічны слоўнік. У 6 т. / пад рэд. А. І. Мальдзіса. — Мн.: БелЭн, 1992—1995.
  • Анатоль Вярцінскі // Беларуская літаратура: дапам. для вучняў 11-га кл. агульнаадукац. устаноў з беларус. і рус. мовамі навучання / пад рэд. А. Бельскага, М. Тычыны. — Мн.: Адукацыя і выхаванне, 2009. ISBN 978-985-471-320-5
  • Вертинский Анатолий Ильич // Биографический справочник. — Мн.: «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки, 1982. — Т. 5. — С. 111. — 737 с.
  • Вярцінскі Анатоль Ільіч // Тэатральная Беларусь: энцыклапедыя: у 2 т. / пад агульн.рэд. А. В. Сабалеўскага. — Мн.:, 2002. Т.1. С. 231
  • Гніламёдаў У. Вершы мае — пісьмы // Гніламёдаў У. Ля аднаго вогнішча. Мн., 1984.
  • Лойка А. Пераадоленне // Лойка А. Паэзія і час. Мн., 1981.
  • Мішчанчук М. Вярцінскі // БЭ ў 18 т. Т. 4. Мн.: БелЭн, 1997.
  • Сямёнава А. Высокае неба // Сямёнава А. Гарачы след таленту. Мн., 1979.
  • Чабан Т. Крылы рамантыкі. Мн., 1982. С. 129—131, 134—136, 161—167.
  • Шпакоўскі Я. Узрушанасць. Мн., 1978. С. 91—102.

Вонкавыя спасылкі

[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Анатоль_Вярцінскі&oldid=2620924»