Свята-Пакроўская царква (Стрэшын)

Свята-Пакроўская царква
	Праваслаўны храм
Свята-Пакроўская царква
	; Галоўны фасад
	52°43′44,62″ пн. ш. 30°06′41,28″ у. д.HGЯO
Краіна	Беларусь
Гарадскі пасёлак	Стрэшын
Канфесія	Беларуская праваслаўная царква
Епархія	Гомельская епархія
Архітэктурны стыль	класіцызм
Дата заснавання	1807
Дата пабудовы	1807 год
Статус	Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 312Г000318шыфр 312Г000318
Стан	дзейнічае
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Стрэшынская Пакроўская царква — помнік архітэктуры класіцызму ў Беларусі, у гарадскім пасёлку Стрэшын Жлобінскага раёна Гомельскай вобласці. Пабудавана ў 1807 годзе з цэглы.

У 1989 годзе царква рэстаўрыравана (архітэктар В. Калнін)^[1] і перададзена вернікам. Дзейнічае.

Гісторыя

Першае ўпамінанне пра царкву ў Стрэшыне адносіцца да ранейшага драўлянага храма, што існаваў на гэтым месцы. У 1807 годзе замест старой драўлянай царквы быў узведзены новы мураваны храм у гонар Пакрова Прасвятой Багародзіцы^[2]. Будаўніцтва царквы звязана з імем графа Івана Андрэевіча Астэрмана-Талстога, вядомага дзяржаўнага дзеяча Расійскай імперыі: імператрыца Кацярына II падаравала яму мястэчка Стрэшын за вайсковыя заслугі ў руска-турэцкай вайне 1787–1791 гадоў^[2]. Паводле звестак, храм быў закладзены графам Астэрманам-Талстым у 1807 годзе (гэта пацвердзіла знойдзеная пры рэстаўрацыі свінцовая плашка з тэкстам пра заснаванне царквы) і асвячоны ў 1811 годзе на свята Пакрова Багародзіцы^[3]^[2].

Неўзабаве пасля пабудовы гэтага храма яшчэ адзін родавы ўладальнік Стрэшына – герой вайны 1812 года граф Аляксандр Астэрман-Талсты – узвёў царкву Раства Багародзіцы ў суседнім маёнтку Саланое (пабудавана ў 1815 г.)^[3]. У XIX стагоддзі Свята-Пакроўская царква была цэнтрам праваслаўнага прыходу, які ахопліваў сам Стрэшын і навакольныя вёскі. У 1837 годзе ў сям’і мясцовага святара Іаана Гашкевіча тут нарадзіўся будучы знаны святар і святой Беларускай праваслаўнай царквы – Іаан Кармянскі (у свеце Іван Гашкевіч)^[2]. Яго бацька, айцец Іаан Гашкевіч, служыў настаяцелем Свята-Пакроўскай царквы прыблізна з 1830-х гадоў. Паводле жыцьцяпісу Іаана Кармянскага, менавіта ў стрэшынскім храме прайшло яго дзяцінства і духоўнае станаўленне.

Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі, з усталяваннем савецкай улады, у 1930-я гады пачаліся ганенні на царкву. Стрэшынскі Свята-Пакроўскі храм трапіў пад кампанію закрыцця культавых будынкаў. У пачатку 1930-х царква была афіцыйна зачынена ўладамі; крыжы на купалах спілаваны, каштоўнае ўнутранае аздабленне было разрабавана^[2]. Трагічна склаліся лёсы і духавенства: у 1931 годзе былі арыштаваны мясцовыя святары – айцец Андрэй Белюсцін і айцец Міхаіл Мігай. Айцец Андрэй памёр у 1940 г. ў сталінскім лагеры, а айца Міхаіла ў 1933 г. разам з сям’ёй выслалі на поўнач^[2].

Падчас акупацыі ў Другую сусветную вайну нямецкая адміністрацыя дазволіла аднаўленне царкоўна-прыходскага жыцця. У канцы 1941 – пачатку 1942 года набажэнствы ў Стрэшыне былі адноўлены. Настаяцелем тады стаў святар Аляксей Валяеў – чалавек з трагічным лёсам: будучы прафесійны спявак, ён, не жадаючы супрацоўнічаць з акупацыйнай уладай, уначы пакінуў пасаду і далучыўся да партызанскага руху^[3]. Пасля вайны праваслаўная абшчына ў Стрэшыне зноў атрымала афіцыйны статус (паводле архіўных дадзеных, у 1949 г. тут дзейнічала зарэгістраванае «рэлігійнае таварыства»)^[3]. Аднак будынак царквы на той час ляжаў у руінах пасля ваенных пашкоджанняў, і вернікі не маглі ім карыстацца. Богаслужэнні некаторы час праводзіліся ў малітоўным доме ў суседняй вёсцы Шыхаў^[3].

У пасляваенныя дзесяцігоддзі будынак Свята-Пакроўскай царквы выкарыстоўваўся ў розных гаспадарчых мэтах. Пад скляпеннямі храма захоўвалі мінеральныя ўгнаенні і соль; пазней памяшканне выкарыстоўвалася як калгасная канюшня. Некаторы час тут размяшчаліся клуб і нават рэстаран^[3]. Гэтыя перапрафіляванні прывялі да заняпаду будынка: былі страчаны амаль усе рэшткі ўнутранага дэкору, сцены пашкоджаны. У 1980-я гады праводзіліся спробы рэстаўрацыі помніка як архітэктурнай каштоўнасці, але некваліфікаваныя работы толькі пагоршылі стан – былі знішчаны аўтэнтычныя фрэскі, зняты крыжы і спрошчаны дэкор купала^[3].

Новае адраджэнне стрэшынскай святыні пачалося ў канцы 1980-х гадоў. У 1989 годзе храм быў нарэшце вернуты вернікам, і малады святар айцец Васілій Піліпенка узяўся за яго аднаўленне^[2]. Айцец Васілій стаў настаяцелем і адначасова кіраўніком вялікіх рамонтна-будаўнічых прац. Аднаўленне царквы ператварылася ва ўсенародную будоўлю: дапамогу аказвалі як вернікі, так і мясцовая ўлада і арганізацыі. Сродкі на рамонт выдзялялі раённыя ўлады, калгас «1 Мая», прадпрыемствы горада Жлобіна^[3].

У выніку агульных намаганняў будынак быў ачышчаны і адноўлены пасля дзесяцігоддзяў занядбання і знявагі. Урачыстае асвячэнне адроджанага храма адбылося 28 ліпеня 1991 года – архіепіскап Гомельскі і Мазырскі Арыстарх правёў чын асвячэння ў прысутнасці соцень вернікаў^[3]. З таго часу Свята-Пакроўская царква зноў дзейнічае як праваслаўны прыход.

Архітэктура

Храм цэнтрычны, складаецца з асноўнага аб’ёму (у плане квадрат са зрэзанымі вугламі) і прылеглых да яго з чатырох бакоў паўкруглых аб’ёмаў. Ва ўсходняй частцы знаходзіцца алтар, у астатніх зроблены ўваходы з высокімі каменнымі ганкамі. Цэнтральны аб’ём дамінуе ў агульнай кампазіцыі і мае сферычнае пакрыццё, завершанае круглым барабанам з невялікім купалам. Шырокія межы цэнтральнага аб’ёму маюць франтоны завяршэння. Фасады ўпрыгожаны пілястрамі і паўцыркульнымі нішамі, у якіх размешчаны вокны.

Храм мае тры ўваходы – з заходняга і бакавых фасадаў, да якіх вядуць высокія каменныя ганкі.

Інтэр’ер

У інтэр’еры перакрыцці аб’ёмаў, прылеглых да асноўнай зале, выкананы ў выглядзе конхаў, якія пераходзяць у парусныя скляпенні залы. Пад будынкам зроблена крыпта, куды вядуць лесвіцы, размешчаныя па баках галоўнага ўваходу.

Унутраная прастора царквы таксама мае цэнтрычную кампазіцыю. Бакавыя прыдзелы і прытвор адкрываюцца ў цэнтральную залу высокімі арачнымі праёмамі.

Першапачаткова інтэр’ер храма вылучаўся багатым мастацкім убраннем. Паводле ўспамінаў старажылаў, сцены былі распісаны фрэскамі, меўся разьбяны іканастас тонкай работы, падлогу ўпрыгожваў мазаічны арнамент^[3]. Аднак у выніку гістарычных катаклізмаў XX стагоддзя ўся гэтая мастацкая спадчына была страчана: аўтэнтычны іканастас і роспісы не захаваліся да нашага часу.

Настаяцелі царквы

За больш чым два стагоддзі сваёй гісторыі стрэшынская Свята-Пакроўская царква мела шэраг вядомых настаяцеляў:

Протаіерэй Герасім – першы настаяцель храма з часу яго заснавання ў 1807 годзе (магчыма, менавіта пратаіерэй Герасім з Чачэрска згадваецца як святар, што ўдзельнічаў у асвячэнні царквы)^[3].
Іерэй Іаан Іаанавіч Гашкевіч – настаяцель з каля 1830-х гадоў, бацька святога Іаана Кармянскага^[3].
Іерэй Андрэй Белюсцін – настаяцель у 1920-я гады да 1931 года; разам з айцом Міхаілам Мігаем быў рэпрэсаваны савецкай уладай^[3].
Іерэй Міхаіл Ульянавіч Мігай – настаяцель апошніх перадваенных гадоў, служыў да закрыцця храма ў 1931 годзе^[3].
Іерэй Аляксей Валяеў – настаяцель у перыяд нямецкай акупацыі (1942–1943), аднавіў богаслужэнні падчас вайны^[3].
Іерэй Васілій Піліпенка – настаяцель у 1989–1992 гадах, ініцыятар адраджэння і рэстаўрацыі храма ў канцы ХХ стагоддзя^[3].
Іерэй Аляксей Піліпенка – настаяцель у 1992–1996 гадах, працягваў аднаўленчую працу^[3].
Іерэй Віктар Дзямідзенка – настаяцель у 1996–1997 гадах (служыў некалькі месяцаў)^[3].
Іерэй Уладзімір Шаўчук – настаяцель у 1997 – кастрычніку 1999 года^[3].
Протаіерэй Яўгеній Віктаравіч Мяжуеў – настаяцель з 14 кастрычніка 1999 года па цяперашні час^[3].

Спадчына і цікавыя звесткі

Свята-Пакроўская царква з’яўляецца важнай гістарычнай і культурнай каштоўнасцю Беларусі ў Жлобінскім раёне. Яна занесена ў Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцяў Рэспублікі Беларусь як помнік архітэктуры рэспубліканскага значэння^[2]. У 2010-я гады храм уключаны ў склад папулярнага турыстычнага маршруту «Залатое кола Гомельшчыны», дзякуючы чаму прыцягвае ўвагу не толькі вернікаў, але і аматараў гісторыка-архітэктурнай спадчыны з розных рэгіёнаў краіны^[2].

З прыметных гістарычных рэліквій, звязаных з царквой, вядомы выпадак з каштоўным абразом «Палажэнне Хрыста ў гроб», які знаходзіўся тут у XIX стагоддзі. Паводле падання, гэты абраз падарыў стрэшынскаму храму граф Астэрман-Талсты — гэта была ўзнагарода, якую ён атрымаў асабіста ад імператара Аляксандра I за адзнаку ў Барадзінскай бітве 1812 года.^[4]

У сучаснай Свята-Пакроўскай царкве шануецца памяць пра святога праведнага Іаана Кармянскага — у храме ўсталяваны ягоны абраз з часцінкай мошчаў, бо менавіта тут прайшлі яго дзіцячыя гады і служыў яго бацька.^[5]

Зноскі

Літаратура

Міцянін А. А. Стрэ́шынская царква // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 218. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).
Праваслаўныя храмы Беларусі : энцыклапедычны даведнік / А. М. Кулагін; маст.: З. Э. Герасімовіч, У. П. Свентахоўскі. — Мінск: Беларуская Энцыклапедыя, 2007. — 653 с. — 2 000 экз. — ISBN 978-985-11-0389-4.

Спасылкі

Свята-Пакроўская царква (Стрэшын) на сайце Radzima.org
Свята-Пакроўская царква (Стрэшын) на сайце Глобус Беларусі (руск.)
Свята-Пакроўская царква (Стрэшын) на сайце «Архіварта»
Стрэшынскай царкве — 215 гадоў! (Праверана 22 чэрвеня 2023) // Жлобінская раённая газета «Новы дзень»

[FOOTNOTEБелЭн2002-1] БелЭн 2002.

[ndsmi-2] а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё ^ж ^з Свята-Пакроўская царква на сайце ndsmi.by

[pravzhlobin-3] а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё ^ж ^з ^і ^к ^л ^м ^н ^о ^п ^р ^с ^т ^у Гісторыя Свята-Пакроўскага храма на сайце Православного прихода г. Жлобина

[monument-4] Абраз «Палажэнне Хрыста ў гроб» і царква // monument.goub.by

[pravzhlobin5-5] Свята-Пакроўская царква. Гісторыя і сучаснасць // pravzhlobin.by

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]