Неаімперыялізм

Неаімперыялізм — гэта палітычная і эканамічная канцэпцыя, якая апісвае новыя формы дамінавання і кантролю адной дзяржавы над іншымі без прамой тэрытарыяльнай анексіі. У адрозненне ад класічнага імперыялізму XIX — пачатку XX стагоддзяў, які быў звязаны з каланіяльнымі захопамі, неаімперыялізм звычайна ажыццяўляецца праз эканамічны, палітычны, інфармацыйны і ваенна-стратэгічны ўплыў. Ён часта хаваецца пад выглядам міжнароднай дапамогі, гуманітарных місій, падтрымкі дэмакратыі або бяспекі.

У тэорыі неаімперыялізм выкарыстоўваецца для тлумачэння таго, як моцныя дзяржавы (перш за ўсё ЗША) утрымліваюць кантроль над краінамі, што развіваюцца, праз:

• глабальныя фінансавыя інстытуты (МВФ, Сусветны банк),
• міжнародныя гандлёвыя правілы,
• вайсковую прысутнасць або «гарантыі бяспекі»,
• культурную экспансію і інфармацыйную гегемонію,
• уключэнне слабейшых краін у сетку залежнасцяў праз доўг, субсідыі і кантракты.

У гэтым кантэксце, неаімперыялізм можа быць непасрэдна звязаны з інтэрвенцыянізмам — калі дзяржава або блок (напрыклад, НАТА) апраўдвае ваеннае ці палітычнае ўмяшанне тым, што бароніць «сусветны парадак» або «дэмакратычныя каштоўнасці», але фактычна дзейнічае ў ўласных інтарэсах.

Класічнымі прыкладамі крытыкі неаімперыялізму з’яўляюцца:

• ваенныя аперацыі ЗША ў Іраку, Афганістане, Лівіі,
• эканамічны дыктат МВФ у адносінах да краін Глабальнага Поўдня,
• культурны экспарт Захаду праз медыя, адукацыю, стыль жыцця (так званы «мяккая моц» — soft power).

Тэрмін актыўна выкарыстоўваецца левымі, посткаланіяльнымі, антыглабалісцкімі і нацыяналістычнымі мыслярамі, якія сцвярджаюць, што ў сучасным свеце каланіялізм не знік, а змяніў форму. Паводле іх, нават фармальна незалежныя дзяржавы часта з’яўляюцца палітычна і эканамічна падпарадкаванымі вялікім гульцам сусветнай палітыкі.

Неаімперыялізм — гэта не толькі крытыка знешняй палітыкі ЗША. Ён можа прымяняцца і да новых глабальных актораў, напрыклад, Кітая, які праз ініцыятыву "Адзін пояс, адзін шлях" стварае сетку эканамічнай залежнасці ў Афрыцы, Азіі і Лацінскай Амерыцы.

Гл. таксама

• Імперыялізм