Неаімперыялізм
Неаімперыялізм — гэта палітычная і эканамічная канцэпцыя, якая апісвае новыя формы дамінавання і кантролю адной дзяржавы над іншымі без прамой тэрытарыяльнай анексіі. У адрозненне ад класічнага імперыялізму XIX — пачатку XX стагоддзяў, які быў звязаны з каланіяльнымі захопамі, неаімперыялізм звычайна ажыццяўляецца праз эканамічны, палітычны, інфармацыйны і ваенна-стратэгічны ўплыў. Ён часта хаваецца пад выглядам міжнароднай дапамогі, гуманітарных місій, падтрымкі дэмакратыі або бяспекі.
У тэорыі неаімперыялізм выкарыстоўваецца для тлумачэння таго, як моцныя дзяржавы (перш за ўсё ЗША) утрымліваюць кантроль над краінамі, што развіваюцца, праз:
- глабальныя фінансавыя інстытуты (МВФ, Сусветны банк),
- міжнародныя гандлёвыя правілы,
- вайсковую прысутнасць або «гарантыі бяспекі»,
- культурную экспансію і інфармацыйную гегемонію,
- уключэнне слабейшых краін у сетку залежнасцяў праз доўг, субсідыі і кантракты.
У гэтым кантэксце, неаімперыялізм можа быць непасрэдна звязаны з інтэрвенцыянізмам — калі дзяржава або блок (напрыклад, НАТА) апраўдвае ваеннае ці палітычнае ўмяшанне тым, што бароніць «сусветны парадак» або «дэмакратычныя каштоўнасці», але фактычна дзейнічае ў ўласных інтарэсах.
Класічнымі прыкладамі крытыкі неаімперыялізму з’яўляюцца:
- ваенныя аперацыі ЗША ў Іраку, Афганістане, Лівіі,
- эканамічны дыктат МВФ у адносінах да краін Глабальнага Поўдня,
- культурны экспарт Захаду праз медыя, адукацыю, стыль жыцця (так званы «мяккая моц» — soft power).
Тэрмін актыўна выкарыстоўваецца левымі, посткаланіяльнымі, антыглабалісцкімі і нацыяналістычнымі мыслярамі, якія сцвярджаюць, што ў сучасным свеце каланіялізм не знік, а змяніў форму. Паводле іх, нават фармальна незалежныя дзяржавы часта з’яўляюцца палітычна і эканамічна падпарадкаванымі вялікім гульцам сусветнай палітыкі.
Неаімперыялізм — гэта не толькі крытыка знешняй палітыкі ЗША. Ён можа прымяняцца і да новых глабальных актораў, напрыклад, Кітая, які праз ініцыятыву "Адзін пояс, адзін шлях" стварае сетку эканамічнай залежнасці ў Афрыцы, Азіі і Лацінскай Амерыцы.