Сярэднянёманская нізіна

Сярэднянёманская нізіна
Каардынаты: 53°46′ пн. ш. 24°12′ у. д.
Размяшчэнне	Беларусь (Гродзенская вобласць), Літва, Польшча
Вышыня над узроўнем мора	110—140 м
Працягласць з поўначы на поўдзень	45 км
Працягласць з захаду на ўсход	60—75 км
Плошча	каля 1700 км²
Рэкі	Нёман, Котра, Пыранка, Нявіша, Гожка, Чорная Ганча
Азёры	Белае, Рыбніца, Берштаўскае, Вераўскае, Зацкава
Сярэднянёманская нізіна

Сярэднянёманская нізіна (2001)

Сярэднянёманская нізіна (1977)

Сярэднянёманская нізі́на — нізіна на захадзе Беларусі, на тэрыторыі Гродзенскага, Шчучынскага і Воранаўскага раёнаў Гродзенскай вобласці, у сярэднім цячэнні ракі Нёман. Часткова заходзіць на тэрыторыю Польшчы і Літвы.

Геаграфія і геалогія

Нізіна з’яўляецца фізіка-геаграфічным раёнам акругі Панямонне Заходне-Беларускай правінцыі. У тэктанічных адносінах прымеркавана да Мазурска-Беларускага пахаванага выступу Беларускай антэклізы. Мяжуе з Верхнянёманскай нізінай і Лідскай раўнінай на ўсходзе, Навагрудскім узвышшам на паўднёвым усходзе, Ваўкавыскім узвышшам і Слонімскай узвышанай раўнінай на поўдні, Гродзенскім узвышшам на захадзе.

Плошча тэрыторыі Сярэднянёманскай нізіны на тэрыторыі Беларусі складае каля 1700 км². Цягнецца нізіна ў напрамку з усходу на захад на 60—75 км, з поўначы на поўдзень — да 45 км. Пераважаюць вышыні ад 110 да 140 м над узроўнем мора. Найбольш нізкая адзнака 80 м — урэз ракі Нёман (самая нізкая ў Беларусі). Крышталічны фундамент залягае на 100—300 м ніжэй узроўню мора, месцамі перакрыты юрскімі магутнасцю да 40 м, познемелавымі (больш за 100 м), палеагенавымі (да 20 м) і антрапагеннымі (60—140 м) адкладамі. Антрапагенныя адклады разнастайныя і складзены з утварэнняў беларускага, бярэзінскага, дняпроўскага, сожскага, паазерскага зледзяненняў і адкладаў міжледавіковых перыядаў. На паверхні пераважаюць флювіягляцыяльныя і лімнагляцыяльныя пяскі, жвіры, зрэдку жвірова-галечны матэрыял, галацэнавыя азёрныя і балотныя адклады.

Карысныя выкапні: гліны, будаўнічыя пяскі, торф.

Рэльеф

Рэльеф тэрыторыі нізіны значна перапрацаваны і зменены эразійна-дэнудацыйнымі працэсамі ў пасляледавіковы час. Тут існавалі вялікія прыледавіковыя азёры. Пад час паазерскага зледзянення было Скідзельскае прыледавіковае возера, пасля спуску якога Нёман атрымаў сцёк у Балтыйскае мора. Пры раставанні паазерскага ледавіка ўтварылася вялікае Сярэднянёманскае возера. Пры адступленні ледавіка ўзровень возера паніжаўся са 123 м да 115 м. У больш позні галацэнавы час сфарміравалася даліна ракі Нёман, якая ў межах Сярэднянёманскай нізіны мае эразійны ўрэз да 25—28 м.

Сучасны рэльеф Сярэднянёманскай нізіны — зандравая раўніна з двума ўзроўнямі (больш высокі 130—140 м прымыкае да Лідскай раўніны). Паверхня плоская, плоскаўзгорыстая, ускладнена тэрмакарставымі западзінамі, эолавымі формамі, невялікімі зарастаючымі азёрамі. Характэрны адзінкавыя дзюны і дзюнавыя грады вышынёй 5—6, часм да 10 м.

Гідралогія

Асноўная рака Сярэднянёманскай нізіны — Нёман. Таксама працякаюць рэкі Котра, Пыранка, Нявіша, Гожка, Чорная Ганча. Найбольшыя азёры Белае, Рыбніца, Берштаўскае, Вераўскае, Зацкава.

Прырода

Глебы Сярэднянёманскай нізіны пераважна дзярнова-падзолістыя слабаападзоленыя пясчаныя і супясчаныя, часта забалочаныя, тарфяна-балотныя, у далінах рэк — поймавыя. Лясістасць мясцовасці каля 40 %. Расліннасць належыць да Нёманска-Перадпалескай геабатанічнай акругі. Каля 60 % лясоў хваёвыя, сярод якіх пераважаюць верасовыя і імшыстыя бары. На бярозавыя лясы прыпадае 13—15 %, на яловыя 10 %, на чорнаальховыя 7—9 % агульнай плошчы лясоў. Захаваліся лясныя масівы: Гродзенская пушча, Катранская пушча, Ліпічанская пушча. Тэрыторыя нізіны значна забалочаная. Балоты пераважна нізінныя. Сярод найбольш значных: Святое, Гарачы Бор, Каменны Мост, Масткі-Нівішча. Лугі займаюць каля 10 % плошчы тэрыторыі і знаходзяцца пераважна ў пойме Нёмана і яго прытокаў. У травастоі пераважаюць злакава-разнатраўная расліннасць (цімафееўка лугавая, аўсяніца лугавая, метлюжок, лісахвост і інш.), пашыраны бабовыя (канюшына белая, канюшына чырвоная, чына лугавая), асокі і шматлікае разнатраўе.

Літаратура

• Сінякова В. Р. Сярэднянёманская нізі́на // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 361. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).
• Сінякова В. Р. Сярэднянёманская нізі́на // Энцыклапедыя прыроды Беларусі. У 5-і т. Т. 5. Стаўраструм — Яшчур / Рэдкал. І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ імя Петруся Броўкі, 1986. — С. 68. — 583 с., іл. — 10 000 экз.
• Геаграфія Беларусі: Энцыклапедычны даведнік. — Мн.: БелЭн, 1992. — 383c.: іл. — ISBN 5-85700-056-4.
• Природа Беларуси : энциклопедия : в 3 т. Т. 1 : Земля и недра / [редколлегия: Т. В. Белова и др.] — Мн.: Беларуская энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 2009. — 459 с.: цв. ил. — ISBN 978-985-11-0472-6, — ISBN 978-985-11-0472-3 (т. 1).
• Туристская энциклопедия Беларуси. — Мн. : БелЭн, 2007. — 648 с. — ISBN 978-985-11-0384-9.
• Геоморфология Беларуси: Учебное пособие для студентов геогра­фических и геологических специальностей / Якушко О. Ф., Марьина Л. В., Емельянов Ю. Н. — Мн.: БГУ, 1999. — 173 с. — 400 экз. (руск.)

Спасылкі

• Новик А. А., Власов Б. П., Рудаковский И. А. Геоэкологические особенности озёр Средненеманской низменности // Acta Geographica Silesiana, 17. WNoZ UŚ, Sosnowiec, 2014, s. 63-78 (руск.)